Մեր գյուղերի բառն ու բանը խորագրի արխիվներ

marat sirunyan

Լեռնավանի ավանդազրույցները. Մաս 2

Սատանաների հետ կապված պատմությունների շարքի երկրորդ պատմությունը: Այն տեղի է ունեցել մոտավոր 1940-ական թվականներին, Որդնավում (Ջրաշեն): 

Որդնավ (Ջրաշեն) գյուղից Ոսկերչոնց (Զարգարյաններից) լիազորը գիշերով սայլը բարձած ջրաղացից տուն էր դառնում, ճամփան էլ այդ գյուղի սար ու ձորով էր անցնում: Գնաց-գնաց, շատ գնաց թե քիչ, զառիվեր մի տեղի հասավ ու հանկարծ ականջին լացի, ավելի ճիշտ, կանացի ողբի ձայն հասավ: Սայլը կանգնեցրեց, ինքը ոտքով արագ իջավ զառիվերը ու տեսավ  երկու կնոջ՝ իրար գրկած, ուժեղ ձայնով լաց լինելիս: Մոտենալով պարզեց, որ նրանցից մեկն իր սիրած աղջիկն է, որին երկար տարիներ սիրել էր, բայց հանգամանքների բերումով միասին չեղան, մյուսն էլ նրա մայրն էր:

-Վա՜յ, Լիազո՜ր ջան, հըբը իմա՞լ կեղնի, իմա՞լ չեղնի ,- լացելով խոսում էին կանայք՝ նկատելով իրենց մոտեցած տղամարդուն:

-Իյա՜, էդ ի՞նճ է էղի, հորի՞նե իդմա գիլաք:

Տեսնելով, որ ոչինչ չի օգնում, և կանայք լացը չեն դադարեցնում, ասաց.

-Հուդը մանծեկ, ես էրտամ սելի մեջնի տեղ դզիմ, հիկամ ձզի լը վերծիմ, էրտանկ գեղ,- կանայք համաձայնության նշան ցույց տվեցին, ու նա գնաց  սայլում տեղ ազատելու, որպեսզի այդ կանայք տեղավորվեն:

Գնաց, պարկերն այս ու այն կողմ տվեց, տեղ ազատեց, նստեց սայլը և ուզում էր շարժվել, երբ նկատեց, որ լացի ձայները կտրվել են. «Յա, էդ իմա՞լ էղավ, որ ձեներ կդրին»,- մտքում զարմացավ նա ու սայլը քշեց այնտեղ, որտեղ կանայք էին: Հասավ այնտեղ ու տեսավ, որ այլևս ոչ ոք չկա: Իջավ, ձայնեց, այս ու այն կողմ նայեց, ոչ ոք ոչ երևում էր, ոչ էլ կանչին էր արձագանքում: Զարմացած նորից նստեց սայլն ու շարունակեց ճամփան՝ դեպի գյուղ: Ճանապարհին էլ՝ ոչ ոք չկար:
Հաջորդ օրը պատահաբար հանդիպեց իր անցյալի սիրուն, ու հիշելով նախորդ օրվա դեպքը, հարցրեց.

-Այ Վարդու՞շ, էն հերեգ հորի՞ն է ինմա գիլայկ՝ դու ու մերդի, էն դո՞ր գածիկ, հարի ես սելի մեջ տեղ դզի, էգա:
Կինը զարմանում է նրա խոսքերից.
- Մեղա՜, մեղա՜, էդ մենք հորի դո՞ր ինք էղի, որ մեգ մը լե գիլայնկ… Մենկ տեղ լը չենկ էղի:

Լիազորը այդ ժամ նոր մեծ զարմանք ու վախ ապրեց, մտածեց՝ ուրեմն սադանա՜ էին…

marat sirunyan

Լեռնավանի ավանդազրույցները

Մեր հասարակությունն ինչպես երբևէ, այսօր էլ ինչ-որ հավատալիքներ ու վախեր ունի գերբնական ուժերի, առեղծվածների և նման բաների հանդեպ: Այդ պատճառով որոշեցի հավաքագրել ժողովրդական, մարդկային պատմություններ կապված չար ուժերի՝ սատանաների հետ: Այդ պատմությունները որոշեցի հրապարակային դարձնել՝ շարքով:

Եվ այսպես, ձեր ուշադրությանն եմ ներկայացնում այդ շարքի առաջին պատմությունը, որն ավելի շատ առասպելի է նման, սակայն իր մեջ պարունակում է ժողովրդի պատկերացումները, տեղեկությունները սատանաների մասին:

***

Հանգամանքների բերմամբ մայրամուտից հետո հայտնվեցի տունդարձի ճամփին: Մութ էր, ու երկնքում մեկ-երկու աստղ էր միայն նշմարվում: Մեզ մոտ այդպես է՝ ամպամած գիշերները, երբ աստղերն ու լուսինը ամպերի տակ են, խստաշունչ մութ է, լուսնկա գիշերները՝ մեղմիկ լուսավորված: Չգիտեմ՝ շատ տարիներ առա՞ջ էլ էր էդպես, թե ոչ, բայց տարիներ առաջ ասում են՝ շատ բան էր ուրիշ: Եվ մտքերով անցյալ էի գնացել՝ լսածս պատմությունների հետքերով, և միևնույն ժամանակ ամենայն ուշադրությամբ հետևում էի ճանապարհիս ու զննում շուրջբոլորս:

Ինչե՜րի կարող են հասցնել երևակայական մտքերը… Մթության մեջ քամու ձայնը մի պահ նմանվեց երգի, ինչ-որ կենդանու ձայն՝ լացի, ճանապարհի կողքին, գիշերային ցրտից սվսվացող ծառն էլ՝ մարդ թվաց: Այս ամենը ավելի շատ երևի ոչ թե վախի արդյունք էր, այլ փնտրտուքի. չէ որ շատ տարիներ առաջ էր, երբ Սիրունենց (գյուղում մեզ՝ Սիրունյաններիս, էդպես են ասում) նախապապերը մեկին տեսան ու նկատեցին, որ ոտնաթաթերը հակառակ են. հասկացան՝ սատանա է: Բռնեցին նրան, ու որպեսզի չփախչի, մի կեռմայր (բուլավկա) ամրացրին նրա վրա, ու այդ օրվանից սկսեցին առանց քուն ու դադարի աշխատեցնել նրան: Էդպես օրեր անցան, սատանան անչափ վախենալով կրծքին ամրացված կեռմայրից և չկարողանալով ազատվել դրանից, ստիպված հնազանդվում էր: Հրահանգներն էլ սատանին հակառակ էին տալիս, ասում են՝ սատանեն թարս է, ինչ ասում ես՝ պիտի թարս ասես, որ ճիշտ կատարի: Օրինակ՝ եթե ուզում ես ջուր բերի, պիտի ասես՝ ջուր մի բեր:

Օրերից մի օր էլ էդ Սիրունենց տուն հարս բերին: Որպեսզի հարսը չվախենա, չասացին այդ արարածի ով լինելը: Ու մի օր, երբ հարսը նրա հետ գնացել էր աղբյուրից ջուր բերելու, սատանան խորամանկում է.

-Այ հարս, էս անդեր բուլավկեն մեմ հանե՞ս. նեղուտյուն կուդա:

Միամիտ հարսը կեռմայրն արձակում է թե չէ, սատանան փախչում է՝ անիծելով.

-Սիրունենք ինչ գորձ բռնեն, թող էրգուսեն էղնի (երկրորդ անգամից) կամ չէղնի, կաստուրկի ղափաղներն էլ հա ծուռ էղնի…

***

Սա թերևս առասպելին ավելի մոտ է, բայց դրանից զատ, մեր օրերին ավելի մոտ ժամանակների վերագրվող սատանայի հետ կապված պատմություններ կան: Ուրեմն դրանից հետո էլ այդ սատանան եղել է, ուղղակի քչերին է հանդիպում: Եվ ըստ ժողովրդի, այն ցերեկները այծի կերպարանք է ընդունում ու էդպես մնում մինչև գիշեր. «էծը սատանա կեղնի՝ սատանի մազ ունի»: Գիշերն էլ ինչ-որ մեկի կերպարանքն ընդունած (ում մազից որ պոկել է) շրջում է այստեղ-այնտեղ՝ աշխատելով հեռու մնալ կրակից ու ջրից. կրակից վախենում է, ջրից՝ աներևութանում:

Նույն գյուղի ճանապարհներով ես բարեհաջող անցա ու տուն հասա: Թեև ճանապարհս այնքան էլ կարճ չթվաց, այնուամենայնիվ ես այդպես էլ ոչ մի սատանայի էլ չհանդիպեցի: Ո՞վ գիտե՝ գուցե պատճառը  Սիրունենցից լինե՞լս է… Այնուամենայնիվ մյուս պատմությունները դեռ առջևում են:

Ani Ghulinyan

Մի պատառիկ իմ գյուղի խոհանոցից

Կոնչոլ

Մեր գյուղում նախորդ դարում օգտագործված առավել գործածական ճաշատեսակներից է:
Պատրաստելու համար սոխով սոուսի վրա լցնում են սառը ջուր, թողնում, որ եռա: Եռալուց հետո վրան լցնում են միջին չափի կտրատած կարտոֆիլ: Ավելացնում են երկու ձու ու կանաչի: Ճաշատեսակի ամենակարևոր բաղադրիչը չորացած հացն է: Նախկինում դսեղեցիք հացը թխում էին փռան մեջ ու մեծ քանակությամբ: Իսկ վերջում մնացած չորացած հացից պատրաստում էին կոնչոլը: Այսօր էլ գյուղում որոշ մարդիկ պատրաստում են այն, բայց արդեն ոչ թե որպես հիմնական ճաշատեսակ, այլ որպես անցած-գնացած օրերի վերհուշ:

Դդմով ճաշ

Դդմով ճաշը չի կարելի շփոթել ղափամայի հետ, որը պատրաստում են թոնրում: Դդմով ճաշի համար եփում են մեկ բաժակ հատիկ լոբի, իսկ վրան ավելացնում կեղևահան արած ու մանր կտրտած դդումը: Եփելուց հետո՝ մատուցելիս, վրան ավելացնում են սոխեռած՝ համեմված կծու, կարմիր պղպեղով, վերջում էլ, ըստ ցանկության, քոնդար են լցնում: Դդմով ճաշը եղել է գյուղացու ամենօրյա կերակուրներից:

Հոնով մամուխով ճաշ

Այս կերակրատեսակի պատրաստումը հեշտ է ու արագ, դրա համար էլ նախկինում շատ է օգտագործվել: Հոնը լավ եփել են, մինչև փափկի: Փափկելուց հետո այն անց են կացրել փլավքամիչով՝  կորիզներից ու խոշոր կտորներից ազատվելու համար: Ըստ ճաշակի ավելացրել են նաև շաքարավազ: Կերել են հացով: Նույն ձևով պատրաստել են նաև մամուխով ճաշ:
Յուրահատուկ է եղել նաև հաց թխելու արարողությունը: Երբ դեռ չկային էլեկտրական վառարանները, մեր գյուղացիք հացը թխում էին փռան մեջ: Փուռ ունենում էին թաղում մեկ-երկու հոգի: Շաբաթվա մի օր հարսներով հավաքվում էին ու հերթով բոլորի հացերը թխում: Թոնիր չեն օգտագործել: Գյուղում թոնիր ունեցել է միայն Հովհաննես Թումանյանի ընտանիքը: Հացը թխելուց առաջ խմորը պահել են տարայի մեջ, սպասել, մինչև թթվի (այս գործողությունը փոխարինել է թթխմորին), իսկ թխելու ժամանակ գնդել են ու թաթախել ալյուրի մեջ:

Գաթա

Մեր գյուղի գաթան պատրաստել են խոզի հալեցրած ճարպով: Դրան ավելացրել են մածուն, շաքարավազ, աղ, ալյուր, և ձու: Խմորը շրջանաձև են արել, մեջտեղում դրել են խորիզը, որը պատրաստել են խոզի կամ կովի յուղից: Գաթա թխել են մեծ իրադարձությունների՝ հարսանիքների, Նոր տարվա ժամանակ: Բացի ավանդական կլոր գաթայից, պատրաստել են նաև փոքր շեղանկյունների տեսքով գաթա: Կլոր գաթայի մեջ դրել են մետաղադրամ: Նա, ում կընկներ մետաղադրամը, կունենար մեծ հաջողություններ: Հարսանիքների առիթով թխված գաթայի խորիզը ընդունված է եղել կովի յուղով պատրաստել: Դրան մեծ նշանակություն են տվել հարսանեկան արարողության ժամանակ: Գաթաները կապել են կարմիր ժապավենով ու պարացնելով տարել հարսի տուն:

Սյունիքի խաշիլը

Լուսանկարը՝ Ալբինա Հովսեփյանի

Լուսանկարը՝ Ալբինա Հովսեփյանի

Տատիկիս հետ նստած խոսում էինք մեր ավանդական ուտելիքներից, որոնք ավելի շատ մեզ մոտ՝ Սյունիքում են պատրաստում:

-Տա՛տ, դու ի՞նչ ուտելիք ես շատ սիրում։

-Ես խաշիլ եմ շատ սիրում։

-Տա՛տ, պատմիր էլի։ Ինչպե՞ս են պատրաստում խաշիլը։

-Չէ՛ բալա, պատմելով չի լինի, ավելի լավ է՝ արի, գնանք․հա՛մ սարքեմ, հա՛մ էլ՝ տե՛ս, թե ինչպես են պատրաստում:

Տատիկս վերցրեց ակնոցը, ընտրեց ամենալավ ու ամենամեծ ցորենները, ու մենք իջանք օջախի  կրակի մոտ: Տատս վառեց կրակը, ցորենը լցրեց թաջի վրա:

-Բա հիմա ի՞նչ պիտի լինի, տա՛տ։

-Հիմա ցորենն այնքան պիտի մնա կրակի վրա, որ գույնը փոխի, ստանա կարմիրին մոտ գույն:

Տատս խառնում էր ցորենը, իսկ ես ուշադիր նայում էի: Վերջապես ցորենը պատրաստ էր ու ստացել էր այն գույնը, որը պետք էր տատիս:

-Հիմա ցորենը լցնում ենք արկանի (երկանքի) մեջ, աղում այնքան, որ դառնա, մեր լեզվով ասած, փոխինձը,- ասում է տատս ու շարունակում աղալ ցորենը:

Արդեն պատրաստ է նաև ցորենը։ Բարձրանում ենք տուն, ու մնացած գործը տատս վստահում է ինձ: Փոխինձը՝ աղացած ցորենը, լցնում եմ կաթսայի մեջ ու խառնում, բայց այնպես պիտի խառնեմ, որ տակը չկպչի: Չգիտեմ՝ ինչպես, բայց ես ստանում եմ այն զանգվածը, որ պետք էր տատիկիս: Վերջում ավելացնում ենք՝ յուղ ու թան և ասում.

-Լոր գյուղի խաշիլից համեղ բան չկա․․․

hranush suchyan 1317-2

Բարեկենդանը՝ Գավառի բարբառով

ժամանակին մե մարդ ու մե կնիկ են հլնում: Էս մարդ ու կնիկը միշտ կռվելիս են հլնում: Մարդը կնգան ա ասում` հիմար, կնիկը՝ մարդուն:
Մե օր էլ մարդը մե քանի փութ եղ ու բրինձ ա առնում, տանում տուն:

Կնիկը ասում ա.
Ա՛յ, ասում եմ հիմար ես, չես հավատում, էսքան եղն ու բրինձը միանգամից ինչի՞ խմար ես առե բերե. խերդ քելե՞խն ես տալում, թե՞ տղիդ հարսանիքն ես անում: -Ի՞նչ քելեխ,ի՞նչ հարսանիք, այ՛ կնիկ, ի՞նչ ես խոսում, տար պախա՝ բարեկենդանի խմար ա:
Կնիկը հանգստանում, տանում պախում ա:
Հնցնում են օրեր, էս կնիկը հիշկում, հիշկում, բարեկենդանը չըգալում: Մե օր էլ շեմին նստուկ ա հլնում, տենում մե մարդ վռազ-վռազ ճամփով հնցնում: Ձեռը դնում ճակատին ու ձեն ա տալում.

-Ախպե՛ր, ախպե՛ր, հլը կայնի:
Էս մարդը կայնում ա:

-Ախպե՛ր, բարեկենդանը խո դու չե՞ս:
Էս մարդը տենում, որ էս կնկա ծալը պակաս ա, մտածում ասա խա՝ տենա ինչ ա դուս գալում.
-Խա, ես եմ բարեկենդանը, քուր ջան, ի՞նչ ես ասում:

-Էն եմ ասում, որ մենք քո ծառան խո չե՞նք, որ չես գալում քո եղն ու բրինձը պաղենք: Հնչի՞ չես գալում քո ապռանքը տանես:
-Դը էլ ի՞նչ ես նեղանում, քուր ջան, ես էլ ըտու խմար եմ էկե, ձեր տունն ի ման գալում, չի գթնում:

-Դը հարի տար:

Էս մարդը ներս ա մտնում, ըստոնց եղն ու բրինձը տանում:

Մարդը գալում տուն, կնիկը պատմում, որ բարեկենդանը էկե, հիր եղն ու բրինձը տարե:

-Վա՛յ քո անխելք տունը քանդվի, որ ասում եմ հիմար ես, հիմար ես էլի…

Ո՞ր յանը գնաց:

-Ա՛յ, էն յանը:

Էս մարդը ձի ա նստում, ընկնում բարեկենդանի հետևից: Ճամփին բարեկենդանը ետ ա հիշկում, տենում մե ձիավոր ա գալում: Գլխի ա ընկնում, որ էսի էն կնգա մարդն ա: Գալում, խասնում ըտուն.

-Բարի օր, ախպերացու:

-Աստծու բարին:

-Խո էս ճանփով մարդ չըհնցա՞վ:

-Հնցավ:

-Ի՞նչ ուներ շլակին:

-Եղ ու բրինձ:

-Որ ձին քշեմ կխասնե՞մ:

-Որդեից կխասնես, դու՝ ձիով, ինքը՝ ոտով: Մինչև քո ձին չորս ոտ էթա՝ մի՛ն, էրկու՛, իրե՛ք, չո՛րս. էնի էրկու ոտով՝ մե՛կ-էրկու, մե՛կ-էրկու… Շուշուտ կեթա:

-Բը իմա՞լ անեմ:

-Հուզում ես՝ ձիդ թող իմ կուշտը, դու էլ ընդու նման ոտով վազի, կարող ա խասնես:

-Խա՛, էտ լավ ես ասում:

Էս մարդն էլ հլնում, ձին թողում ըստու կուշտը ու ոտով էթում: Էսի էթում թե չէ՝ բարեկենդանը ձիուն բարձում, ճանփեն ծռում, էթում:

Էս մարդը ոտով էթում, էթում, տենում ա չխասավ, ետ ա դառնում: Դառնում, տենում ձին Էլ չկա: Իվար-շիվար դառնում տուն:

Մարդ ու կնիկ թազուց սկսում են կռվալ. մարդը՝ եղ ու բրնձի խմար, կնիկը՝ձիու:

Մինչև հիմի էլ էս մարդ ու կնիկը կռվում են հլը: Էսի ընդուն ա ասում հիմար, էնի՝ ըստուն, իսկ բարեկենդանը լսում ու ծղզում ա:

 

Ամեն ինչ մի կողմ՝ փախլավան մի կողմ

Լուսանկարը՝ Գրետա Խանդանյանի

Լուսանկարը՝ Գրետա Խանդանյանի

Մերձավոր Արևելքի յուրաքանչյուր ազգ ինքն իր մեջ համոզված է, որ աղանդերի այս տեսակը իրենց խոհանոցին է պատկանում։ Փախլավա պատրաստում են հայերը, հույները, բուլղարացիները, արաբները ու թուրքերը, սակայն ինչքան ազգ կա, այնքան էլ բաղադրատոմս։ Յուրաքանչյուր ազգին հատուկ փախլավան ունի իր յուրահատուկ համն ու հոտը։ Հայաստանում փախլավայի հայրենի քաղաքն է համարվում Գավառը։

Լուսանկարը՝ Գրետա Խանդանյանի

Լուսանկարը՝ Գրետա Խանդանյանի

Քյավառի փախլավայի մասին գիտեն մեր բոլոր հայրենակիցները։ Այն բազմաշերտ աղանդեր է, որը պատրաստվում է թղթի բարակություն ունեցող 22 խմորաշերտերից։ Դրանց մեջ իրենց տեղն են գտնում հալեցրած կարագը կամ յուղը, կտրտած ընկույզն ու շաքարը։ Չենք մոռանում վերջում փախլավան «ողողել» անուշաբույր մեղրով։ Արդյունքը հիանալի է։

Լուսանկարը՝ Գրետա Խանդանյանի

Լուսանկարը՝ Գրետա Խանդանյանի

Մոտենում են տոները, ու չկա մեր քաղաքում մի ընտանիք, որ չանցնի փախլավայի պատրաստման այս փուլերով։ Փախլավան հանդիսանում է մեր տոնական սեղանների զարդը, մեր թխվածքների թագուհին։ Այս թեմայով փոքրիկ զրույց ունեցանք Սվետա տատիկի հետ, ով հաճույքով մեզ ներկայացրեց փախլավայի պատրաստման գործընթացը։

Լուսանկարը՝ Գրետա Խանդանյանի

Լուսանկարը՝ Գրետա Խանդանյանի

-Փախլավան մեր Քյավառա խորհրդանիշներից է։ Շատ հին թվերից են սկսել պատրաստել, դեռ Հայրենական պատերազմից էլ տարիներ առաջ։ Փախլավա պատրաստելը այդքան էլ հեշտ գործ չէ։ Առաջ Քյավառում հատուկ փախլավա սարքողներ են եղել, բայց հիմա, չնայելով դժվարությանը, բոլոր տնտեսուհիներն են սովորել պատրաստել ու շատ հաճույքով։ Պատրաստելու գործընթացը մի ամբողջ ավանդույթների շարան է իրենից ներկայացնում։ Նախ մի 2 շաբաթ առաջ կանայք հավաքվում ու սկսում են ընկույզ մաքրել, շաքար կոտրել։ Այս ամենն ուղեկցվում է ուրախ ու զվարթ զրույցներով, կատակներով։ Թխելուց մեկ օր առաջ պատրաստում ենք խմորը, բաժանում ենք 22 գնդերի։ Առաջին ու վերջին շերտերը հաստ ենք անում, մնացածը՝ թղթի բարակության։ Հենց փախլավան պատրաստ է լինում, վրան լցնում ենք արդար մեղրը, թողնում, որ ներծծվի արդեն եփված խմորի մեջ։ Քյավառում հարսանիքների, տոների ժամանակ փախլավան պարտադիր է։ Մեր ժողովուրդը սովոր է այս թխվածքին, սիրում է։ Փախլավան էլ իրեն է արդարացնում, բարձր է պահում Քյավառի անունն ու պատիվը։

Hasmik Miqayelyan

Մի քիչ էլ մեր բարբառից

Երեկ տեսա, որ 17.am-ում խորագրերի մեջ կա «Մեր գյուղի բառն ու բանը» կոչվող խորագիր: Մտա կարդացի որոշ նյութեր և որոշեցի ես էլ գրել այդ մասին: Նախ ասեմ, որ մեր գյուղն էլ խոսակցական լեզվով այլ անուն ունի` Մուխան, որը Ծովազարդ գյուղն է:

Եվ այսպես.

Էթալ – գնալ

Կոնախ – հյուր

Լուրիկ – օրորոց

Իմալ – ոնց

Կնդխել – բարուրել

Ճիժ – երեխա

Թասիբ կայնել – աջակից լինել

Կայնել – կանգնել

Նամուս – պատիվ

Ջոջ – մեծ

Խնդալ – ծիծաղել

Խա – հա

Խաց – հաց

Տարին բիթուն – ամբողջ տարին

Պուլիկ – բանկա

Փարա – փող

Հիշկալ – նայել

Օչխով, կոչաղ – աշխատասեր

Ջալապ – նման

Չեյշիթ – տեսակ

Հաստատ վստահ եմ, էլի կան բարբառային բառեր, բայց այսօր այսքանը հազիվ կարողացա «թարգմանել»:

sargis yenoqyan

Լիճքից մի պատմություն

Այս պատմությունը Ալաշկերտից 1828թ. Լիճք գաղթած Մելիքյաններից մեկի պատմությունն է:

Ըստ ավանդույթի, Մելիքյան ազգանունը ծագում է Մելիք բառից (իշխան): Ասում են, որ Մելիքը հյուր է գնում իր իշխան ընկերներից մեկին` Ադամ աղային, ու հավանում նրա դստերը:

Չնայած ընկերությանը, Ադամ աղան չի ուզում իր աղջկան այդ քարքարոտ երկիր (Լիճք) հարս ուղարկել: Երկար պնդումներից հետո Ադամ աղան համաձայնվում է շանս տալ տղային` Սուքիասին:

Նա նախ ուզում է տեսնել տղային: Տղային բերում են, և և աղան առանց տղայի հետ խոսելու հավանում է նրան: Բայց կար մի պայման. տղան պետք է կարողանար հաղթել իր լավագույն ձիարշավորդին:

Սուքիասը ընտրում է Ադամ աղայի նժույգը և ի զարմանս ամենքի, կարողանում է հեծնել ձին և նույնիսկ հաղթել լավագույն ձիարշավորդին:

Պայմանը մնում է պայման. աղջկան Լիճք հարս են բերում:

jora petrosyan

Վարդենիսերեն. մաս 2

Նախորդ նյութս իմ շատ սիրելի ու հարազատ քաղաքի՝ Վարդենիսի բարբառի մասին էր։ Այդ նյութը շատ մեծ արձագանք գտավ թե՛ իմ համաքաղաքացիների շրջանակներում, թե՛ մնացած ընկերներիս մոտ, նույնիսկ խանութներ մտնելիս վաճառողները ասում էին. «Վա՜յ, էն «Վարդենիսերեն» նյութի հեղինակը դու ես, չէ՞։ Շատ լավն էր, ապրես շատ»։ Ու այդ ամենից ոգևորված որոշեցի շարունակել այդ բառարանը։  Բնականաբար, երկար տարիներ կողք-կողքի ապրելուց, Վարդենիսի բարբառի վրա իր ազդեցությունն է թողել  հարևան (թշնամի) երկրի բառացանկը։ Վարդենիսի բարբառում շատ են թուրքերենից և վրացերենից արված փոխառությունները։ 

Եվ այսպես.
Անցած անգամ չէի գրել «կո» բառի մասին,  որը ուղղակի չենք կարող թարգմանել։ «Կո»-ն կո կոն ա».  նմանատիպ «մազալու» պատասխան կստանաք,  եթե վարդենիսցիներից հարցնեք «կո» բառի նշանակությունը։
Հա, իսկ «մազալու»-ն էլ էդ տարօրինակն է կամ զարմանալուն, բայց միևնույն է, բացատրությունը էլի ամբողջ իմաստը չի արտահայտում։
Գտնվելով Վարդենիսում անընդհատ կլսեք «գյա» բացականչությունը։ Դա տղա ընկերների դիմելաձև է։ Դե, շարունակենք սովորել վարդենիսերենը.

ակուշկա-պատուհան
բոստան-այգի
գսմաթ-բախտ
գյանդավ-քաշած օղի
գյոլ-ջրափոս
գսա-զրույց
գյվազ-կավե աման
գյուզ-պոպոկ
միջխան-երկու դաշտերի միջև եղած սիզախոտածածկ սահման
վռազ-շտապ
խայսաթ-բնավորություն
հաջաթ-իր
հալբաթ-երևի
սանդըխք-բուրդ մանելու գործիք
պաքյել-համբուրել
գոնախ-հյուր
բախըլնալ-չուզենալ
դոր-ուր
մեյդան դուրս գալ- հրապարակ դուրս գալ
քյաֆթառ-ծերացած
թալել-գցել
գութի-տարա
գոնդախ-բարուր
շաքիլ-դեմք
հազրա-պատրաստի
բըշտել-վիրավորել
թորկել-թույլ տալ
խըլըսավ-վերջացավ
գյախ-գյախ-երբեմն
խանդակ-փոս
լեն-լայն
փեշերք-քղանցք
ջուխտ-զույգ
խտըտած-գրկած
կոթ-ճյուղ
կանա-կարող է
օղըրթ-ճիշտ
հերթիս-երթիկ
գըլըրեկ-վերև
ջոջ ափեր-մեծ պապի
խերկյ-հերկած տարածք
կասա-ասաց
այլի ֆռանգյի-տարբեր տեսակի
գյազան-ալյումինե մեծ կաթսա
համաշա-միշտ
թամաշա էնել-նայել
գյուլաշ-կոխի բռնվել
թարաֆ-ժամանակ
ժնջիլ-շղթա
ջերգյա-շարք
օթախ-ճաշասենյակ,  հյուրասենյակ
ռաֆադա-հացադմփիկ (լավաշ թխելու հարմարանք)
մոստկալ-պոռթկել
քյունջ-անկյուն
բալքե-գոնե
գոլ-կարճաթև
հոդա-գոմ
կյառ-խուլ
գեղի մեջ-քաղաքի կենտրոն
չանգյալ-պատառաքաղ
քյոնձաղ-աղքատիկ կացարան
քյուրսա-աթոռակ
սարսարի-խենթ
լագյան-աման
հառիքյ-առաստաղ
մինդար-ներքնակ
հիրկուն-երեկո
մհալ չենել-չբարեհաճել
պադռել-զզվել ինչ-որ մեկից
պադրտել-ճաքճքել

Ուրեմն մի բառ կա,  չենք կարող բառերով իր ամբողջ իմաստը արտահայտել, դա «քյունջուպուճախ» բառն է։ Մոտավոր նշանակում է` բոլոր անկյունները, արանքները։
Աբռ-ժբռ-տհաճ մարդիկ՝ տարբեր «կեղտոտ»  միջավայրերից
ափռ-ցփռ կամ ամբախ-զամբախ խոսել-անհիմն  խոսել, վատ բառերով վատաբանել մարդուն,  ասել այնպիսի բաներ,  որոնք չեն համապատասխանում իրականությանը։
Չթարգմանվող մի բառ էլ կա՝ «թմախ»,  որն իր գրական համարժեք բառը չունի,  բայց կան այդ բառով կազմված բառեր,  որոնք կարող ենք թարգմանել,  ինչպես օրինակ՝ թմախ քյար-ժլատ,  ագահ, քձիբ։

lilit harutyunyan lchshen

Մի քիչ էլ ես

Վերջերս կարդում էի «17.am»-ի նյութերը և նկատեցի, որ այն թղթակիցները, ովքեր այս կամ այն մարզից են, գրում են իրենց բարբառի մասին: Նշեմ, որ ես գտա շատ բառեր, որոնք նման էին մեր բարբառային բառերին: Իմ առաջին նյութի մեջ նույնպես գրել եմ բարբառային բառեր: Իմ կարծիքով այդ բառերը, որոնք օգտագործում էր տատիկս, ավելի քաղցր են դարձրել իմ նյութը: Եվ ես որոշեցի հրապարակել իմ գյուղի՝ Լճաշենի բարբառից որոշ հետաքրքիր և հաճախ օգտագործվող բառեր և արտահայտություններ:

Ամբրոց-աթարի դեզ

Ադե-մայր

Գուզ-ընկույզ

Գիդում եմ-գիտեմ

Գռշտել-հրել

Գոթի-ծույլ, անբան

Թալվա-գոմ

Թխշել-նստել

Կարակոփուն-կայծակ

Կմշնալ-ափսոսել

Կութի-հագուստի սնդուկ

Հալբաթ-երևի

Քյասիբ-աղքատ

Օյումշել-ուշքի գալ

Օղրթ-ճիշտ

Նվսատ-բկլիկ

Չխիշև-խնայողաբար

Ջեջիմ-ծածկոց

Տիլ-ցեխ

Սալըխ-լուր