Հայաստանում բոլոր չաշխատող մարդիկ բողոքում են, թե մեր երկրում աշխատանք չկա, հնարավոր չէ փող վաստակել: Նստում են տանը, բողոքում ու քննադատում այս կամ այն աշխատանքը, վերջն էլ այն է լինում, որ մեկնում են «խոպան»:
Վերջերս մասնակցեցի մի գյուղատնտեսական սեմինարի, ու իմ շատ սիրելի Նունե Սարուխանյանը մի շատ լավ միտք ասաց.
- Ո՞վ է ասում, որ Հայաստանում աշխատանք չկա: Հայաստանն ինքն իրենով փող է, ամեն մի բույսից, ծառից բոլորն էլ կարող են փող աշխատել:
Այս խոսքերն ինձ մտածել տվեցին, ու հասկացա, որ ես էլ կարող եմ իմ փոքրիկ աշխատանքը ստեղծել ինձ համար: Էլ ժամանակ չկորցրեցի: Վերադառնալով տուն իմ շատ փոքրիկ հողամասը հիմնեցի` ելակ, մոշ ու մոռ տնկեցի: Գիտեմ, որ ամեն օր խնամելով իմ հողամասը, մի արդյունքի կհասնեմ ու կապացուցեմ բոլոր բողոքող մարդկանց, որ Հայաստանում աշխատանք կա, նույնիսկ, եթե դա փոքրիկ գյուղատնտեսություն է…
Հ.Գ. Երբ պտուղները հասնեն, սիրով համեցեք Դսեղ ` մեր տուն…
Մայիս ամսին նշվող կարևոր տոներից է Սուրբ Խաչի երևման տոնը: Հայ Առաքելական եկեղեցին այսօր նշեց Սուրբ Խաչի երևման տոնը: Ս. Խաչի երևման տոնը նշվում է Զատիկից 28 օր հետո:Այն հիշատակություն է Երուսաղեմի երկնքում խաչանման լույսի երևման:
351 թվականի մայիսի 7-ին՝ ցերեկվա երրորդ ժամին, Երուսաղեմի երկինքը փայլատակվում է տերունական խաչի նշանով, որը հայտնվելով՝ տարածվում է Գողգոթայից մինչև Ձիթենյաց լեռը: Խաչի պայծառ երևումից մթագնում է անգամ արեգակի լույսը: Խաչանման լույսը երևացել էր Քրիստոսի Խաչափայտի առաջին անգամ երևան գալու ժամանակ: Այս անգամ նույնպես խաչի նշանը Երուսաղեմի երկնքում տեսնում են բազմաթիվ մարդիկ և դարձի են գալիս: Երկնային այս հրաշքի առիթով Երուսաղեմի այդ ժամանակվա հայրապետ Կյուրեղ Երուսաղեմցին նամակ է ուղարկում Կոնստանդին Բ կայսրին: Նամակը 5-րդ դարում թարգմանվում է հայերեն և մինչ օրս տոնի առթիվ կարդացվում է Հայոց եկեղեցիներում: Խաչի երևման տոնը առավել մեծ ոգևորությամբ տոնվում է Սուրբ Խաչ անունը կրող եկեղեցիներում: Այդ տոնը հավատացյալ ժողովրդի շրջանում առավել հայտնի է որպես Ապարանի Սուրբ Խաչ եկեղեցու ուխտի օր:
Հանրապետության տարբեր քաղաքներից, գյուղերից, քաղաքամայր Երևանից այսօր Ապարան էին հասել հարյուրավոր ուխտավորներ: Ամենայն Հայոց հայրապետի օրհնությամբ Քրիստոսի Սուրբ Խաչափայտի մասունքը այս տարի ևս բերվել է Ապարան: Վաղ առավոտից Ապարանի Սուրբ Խաչը հյուրերի պակաս չուներ: Ամենից հատկանշականը Ապարանի հոգևոր հովվության, մասնավորապես Տեր Մուշե քահանա Վահանյանի և Տեր Սարգիս քահանա Սարգսյանի տածած հոգատարությունն էր առ հավատացյալները: Պատարագիչ քահանան Տեր Մամբրե Պատուրյանն էր, ում տարիներ առաջ շնորհ էր արվել վերաշինված, վերաօծված տաճարում մատուցելու առաջին Սուրբ Պատարագը։ Տեր Հայրը իր քարոզում նշեց, որ եկեղեցին այսօր նաև նշում է վերաօծման 15-րդ տարին (2002, մայիսի 5):
Դե ինչ, սիրելիներս, Սուրբ Խաչը բոլորիս պահապան ու զորավիգ: Ստորև ձեզ եմ ներկայացնում կադրեր այս օրվանից.
Գրում եմ հերթական նյութերիցս մեկը, բայց այս անգամ ոչ թե գաղտնի աշխատասենյակումս՝ սարի վրա, իմ բացատում, այլ անկողնու մեջ պառկած ու տաք թեյով լի բաժակն էլ կողքս։
Որ ճիշտն ասեմ, ես չեմ էլ գնում աշխատասենյակս։ Նախ, նրա համար, որ անձրևներ են, և երկրորդ, խոզ էլ չունենք, որ տանեմ էնտեղ պահելու։ Մի հիվանդություն տարածվեց գյուղում, և մեր խոզերը սատկեցին:
Քանի որ խոսք գնաց անձրևից, ասեմ. այսօր Բաղանիսում լավ անձրև ա եկել։ Այս մեկը իսկական անձրևներից էր։
Իսկական ասելով նկատի ունեմ, որ ամպը էնպես էր գոռում, որ փոքր եղբայրս վախից մտնում էր մահճակալի տակ։
Դասի նստած էինք և լսվեց առաջին կաթկթոցի ձայնը։ Մտքումս ասացի՝ երանի լավ անձրև գա։
Չէ, չէ, անձրև ես այդքան էլ չեմ սիրում։ Ուղղակի նրա համար ասացի, որ չգնանք անասուններին արածեցնելու։ Անասունները պահելուց, երբ անձրև է գալիս, ամենաքիչը կարող ես հիվանդանալ։ Լավ, չեմ ուզում շատ խոսել։ Հետո դրա մասին կպատմեմ անպայման։
Ու այդպես էլ եղավ. էնպիսի անձրև եկավ, որ դպրոցից մինչև հասա տուն, ջուր էի։
Մի կողմից էլ մտածում եմ՝ լավ չեղավ, որ էսքան անձրև եկավ։ Չենք կարողանալու ֆուտբոլ խաղալ։ Հա, մեկ էլ մոռացա ասել. սահմանին ամեն բան հանգիստ է։
Էս մի նյութս էլ մի քիչ կարճ պատմեց Բաղանիսում տիրող իրավիճակի ու եղանակի մասին:
Յոթ ամիս առաջ ես մասնակցեցի մի ծրագրի, որը ինձ շատ դուր եկավ: Այն հնարավորություն տվեց ձեռք բերել նոր ընկերներ, հայտնվել նոր շրջապատում, որտեղ լսելի է քո ձայնը, ու դու այդ ամենի մասնիկն ես: Խոսքը Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի մասին է: Չգիտեմ ինչու, ես անսպասելի դադարեցի համագործակցելը: Պատճառը երևի այն էր, որ գնացի արտերկիր: Ինչևէ: Ես երբեք որևէ բանից հետ չեմ կանգնել ու հիմա իմ առջև նպատակ եմ դրել, որ պետք է շարունակեմ:
Այն օրերին, երբ դասընթացներ էին անցկացվում Մարտունիում, մի դեպք տեղի ունեցավ: Երբ ես, Անուշի, Հեղինեի, ընկեր Սիսակի ու Լիլիթի հետ եկա մեր գյուղ՝ ֆոտո անելու, կորցրի իմ հեռախոսը: Դա դեռ ոչինչ, ճանապարհին մի պապիկ ինձնից ժամ է հարցնում, իսկ ես համոզված ասում եմ, թե տանն եմ թողել հեռախոսս ու չգիտեմ: Գալիս եմ տուն ու այնպես ջանասիրաբար որոնում հեռախոսս, որ մի քանի օր մայրս չէր կարողանում իմ քանդուքարափ արածը խելքի բերել: Իսկ հետո զանգեց ընկերս ու իրեն հատուկ ուրախ ձայնով ասաց, որ գտել է այն: Այդքանով վերջացավ այդ խառնաշփոթ օրը:
Հիմա հիշում եմ այդ ամենը, տեսնում իմ ընկերների հաջողությունները և պատրաստ եմ համարձակ ասել, որ կարող եմ դառնալ 17-ի թղթակից, որ կարող եմ բարձրաձայնելով առկա խնդիրների մասին լուծել դրանք: Չէ որ ես Գարիկն եմ: Ոչնչից չվախեցող և ընդունակ:
Գիշեր է: Լռություն: Դե, հարաբերական: Լսում եմ անձրևի ձայնը. երկինքը լացում է… Շատ եմ սիրում անձրևը: Մի տեսակ սենտիմենտալություն կա նրանում: Հետո, զգացե՞լ եք, անձրևից հետո ամեն ինչ կարծես նոր է դառնում՝ օդը, բնությունը… Երանի թե անձրևը մարդկանց սրտերն էլ մաքրեր չարությունից, այնպես, ինչպես բնությունն է մաքրում: Հետաքրքիր կլիներ, չէ՞: Մի գեղեցիկ օր ուտոպիական հասարակություն կունենայինք, որտեղ կիշխեր բարությունը, սերը, գիտելիքը…
Ավաղ, անձրևն ի զորու չէ դրան:
Ֆիզիկայի տեսանկյունից, անձրևը հասարակ ֆիզիկական երևույթ է, բայց ես անսահման գեղեցկություն եմ գտնում նրանում, իսկ հոգիս խաղաղվում է: Այս դեպքում՝ գեղեցիկն ու շքեղը հասարակի մեջ է:
-Ես չեմ հասկանում. ի՞նչ կա սիրելու, անձրև է, էլի:
-Ցեխոտ ճանապարհներից ի՞նչ հաճույք կարելի է ստանալ:
-Կամ թրջվելու հաճույքը ո՞րն ա:
Հաճախ եմ լսում: Երբևէ փորձե՞լ եք այս ամենից ավելին տեսնել: Ուղղակի հնարավոր չէ «ավելին»ը բառերով ներկայացնել:
Կամ, ասենք, կյանքն էլ անձրևի պես է. կան և՜ «ցեխոտ ճանապարհներ», և՜ ձանձրանալու աստիճան հասարակ պահեր, երբեմն էլ կյանքը տեղատարափ անձրևի պես փորձություններ է տեղում վրադ, և այդ փորձություններից անտանելի «թրջվում» ես ու սկզբում սարսռում: Բայց հետո… Քիչ-քիչ համակերպվում ես և, ավելին, կարողանում ես ժպտալ: Բայց բոլորս էլ սիրում ենք, չէ՞ կյանքը: Ուրեմն ինչո՞ւ անձրևն էլ չսիրել…
«Դու չե՞ս փորձել, շատ բան մարդ տեսնում է զգալով»: Նար-Դոսի «Սպանված աղավնին» գրքում եմ կարդացել:
Փորձենք այսուհետ նոր աչքերով ու նոր սրտով նայել (զգալ) ու բավականություն ստանալ անձրևային օրերից:
Մի երկու տարի առաջ, երբ մայրիկս հեռուստացույցով գրեթե միշտ հայկական ֆիլմեր էր դիտում, ես նյարդայնանում էի.
-Լավ էլի, մամ, էլի ես սև-սպիտակ կինոն ես նայում, ախր, մի հետաքրքիր բան էլ չկա, ի՞նչ էս էդքան կլանված նայում:
Այդ ժամանակ ես ընդհանրապես ցանկություն չունեի նայել այդ ֆիլմերը, որովհետև անհետաքրքիր էր (ինչ անխելքն էի): Այս տարի, քանի որ ունեմ բանավոր քննություն գրականություն առարկայից, ինձ հանձնարարված է կարդալ շատ ու շատ գեղարվեստական գրքեր: Գրքերը վերցնում էի դպրոցի գրադարանից, ու ամեն գիրք վերցնելուց գրադարանավարուհին՝ ընկեր Ջուլիկը, ասում էր, որ ֆիլմն անպայման դիտեմ, ու վաղը կիսվեմ տպավորություններով: Մտքիս մեջ ասում էի. «Վայ, էս էլի էն սև-սպիտակ կինոներից ա լինելու, հավես չունեմ նայեմ», բայց հետո մտածում էի. «Ախր, ինձ պետք ա, բա որ քննությանը դա ընկնի, գուցե ֆիլմը օգնի՞ ավելի լավ հասկանալ ստեղծագործությունը»: Գնացի տուն և առաջին ֆիլմը, որ դիտեցի, Հովհաննես Թումանյանի «Գիքորն» էր: Մինչ այդ ամբողջությամբ չէի դիտել: Հա, «Գիքորը» միակ ֆիլմն էր, որ սիրել եմ (բայց հիմա միակը չէ), երկրորդը՝ Նար-Դոսի «Սպանված աղավնին», երրորդը՝ Ստեփան Զորյանի «Խնձորի այգին», չորրորդը՝ Հրանտ Մաթևոսյանի «Աշնան արևը», և այդպես շարունակ: Չեմ թաքցնի և կասեմ, որ այս բոլոր ֆիլմերի ժամանակ արցունքները աչքերիցս հոսում էին (երբեք այդպես չէի հուզվել ֆիլմերից): Կարծիքս հին հայկական ֆիլմերի մասին փոխվեց ամբողջությամբ, դրանք իմ աչքին երևացին այնքան գունավոր, այնքան լուսավոր, այնքան հեքիաթային: Անչափ հաճելի է հայկական ֆիլմեր դիտելը, նախ, հաճելի է տեսնել բնական գեղեցկությունը: Այսօրվա ֆիլմերում կանանց շպարը շատ ցայտուն է (մի քիչ մեղմ եմ արտահայտվում), իսկ հայկական հին ֆիլմերում կնոջը տենում ես իր բնական գեղեցկությամբ: Երկրորդը՝ հայկական ֆիլմերում իսկապես շունչ ես զգում, քեզ թվում է, թե այդ ամենը քո աչքի առաջ է տեղի ունենում: Այնքան բարություն կա այդ ֆիլմերի մեջ, այնքան մաքրություն, որ մարդկանց հոգում հետք են թողնում, ամեն ֆիլմից մի կարևոր բան ես սովորում: Երբ դիտում եմ հայկական ֆիլմ, զգում եմ, թե հերոսը կամ հերոսուհին ինչ հոգեվիճակում է գտնվում: Այդ ամենը նաև շնորհիվ դերասանական անձնակազմի, հրաշալի են կատարում իրենց դերը: Այնքան բան կա ասելու հայկական ֆիլմերի մասին, բայց այսքանով այսօր կսահմանափակվեմ: Ուղղակի խնդրում եմ բոլորին. անջատեք այդ հնդկական սերիալները ու նայեք մերը՝ մեր հայկականը, հաստատ այն ամենը, ինչ ստանալու եք հայկական ֆիլմերը դիտելուց, երբեք չեք ստանա այլ ֆիլմերից: Շնորհակալ եմ, մայրիկ, ու շնորհակալ եմ, ընկեր Ջուլիկ, որ ծանոթացրիք ինձ այդ հրաշալի, սև-սպիտակ ու գունավոր աշխարհի հետ:
Հ.Գ Առաջինը դիտեք «Աշնան արևը», հետո անպայման մյուսները: Բարի դիտում:
Չգիտեմ ինչու, այս անգամ ցանկանում եմ գրել 1991 թվականին տեղի ունեցած դեպքերի մասին: Այս ամենի մասին պատմում է ինձ պապիկս` Ժորա Ալեքսանյանը, ով նույնպես մասնակցել է այդ թվականներին տեղի ունեցած պատերազմին: Այդ ժամանակ նա աշխատում էր ՀՀ ոստիկանությունում` որպես փոխգնդապետ:
Նա պատմում է.
-Այս ամենը տեղի է ունեցել 1991 թ. ապրիլ ամսին: Ես, Ալբերտ Գուլքանյանը, Սարգիս Շահվերդյանը (ովքեր նույն պես ոստիկանության աշխատողներ էին) և մի քանի Բաղանիս գյուղի գյուղացիներ`Ռուստամ Ալեքսանյանը, Եղիշ Ալավերդյանը, Յուրիկ Սահակյանը «վիլիս» մակնիշի մեքենայով գնում էինք Ոսկեպար՝ գյուղի այգիներով, երբ մեզ վրա սկսեցին ինտենսիվորոն կրակել թշնամիները: Մի փոքր ժամանակ անց, երբ կրակն արդեն թուլացել էր, ցանկացանք շարունակել ճանապարհը, սակայն միանգամից կտրուկ կանգ առա և նայեցի ոտքիս տակ, որը դեռ չէի դրել գետնին: Նայեցի և տեսա մեկ հակահետևակային ական, իսկ քիչ հեռու ճանապարհին, մեքենայի անվահետքերի տակ երկու հակատանկային ական: Մեծ դժվարությամբ կարողացանք դուրս գալ ականապատ տարածքից և շարժվեցինք առաջ: Այդ օրը մենք գրավեցինք թշնամու մեկ ամենագնաց՝ «ԲՏՌ» և Ներքին Ոսկեպար գյուղը:
Ամեն ուշ գիշեր մարում են քաղաքի շենքերի պատուհաններից ճառագող լույսերը, և պատահում է նաև այնպես, որ դրանք հաջորդ երեկոներին էլ չեն վառվում: Էլ չեն վառվում երբեք:
Ռուստամն այդ օրը հենց ինքն էր հեռանում իր հայրենի հողից, ընտանիքի հետ, այնինչ ամիսներ առաջ տխրում էր այն փաստից, որ հնարավոր էր` մենք մեկնեինք Երևան` մշտական բնակության:
Միշտ էլ գնալը հեշտ է, երբ ունես առջևում որևէ ակնկալիք ու նպատակ: Իսկ մնացողնե՞րը… Մնացողների առօրյայից պակասում է մի մասնիկ, բարևներից` մի բարև, մեզ հարազատ դարձած մի ընտանիք: Միայն կարոտն է, որ երբեք չի պակասում:
Երբեմնի մեր մարդաշատ շենքը այժմ գրեթե ամբողջովին դատարկվել է: Ոմանք մեկնել են արտերկիր` անվերադարձ, ոմանք էլ հյուրի նման միայն ամառներն են վերադառնում, այն է` հանգստանալու:
-Դուք է՞լ պետք է գնաք,- հարցնում եմ:
-Ինձանով լիներ, ոչ մի տեղ էլ չէի գնա: Տղաս է Ռուսաստանից կանչում, թե` մենակ չես կարող մնալ,- գլորվող արցունքներն այտերից սրբելով` հառաչում է մեր հարևան Թամար տատիկը:
Նա էլ այժմ մյուսների նման պետք է վերցնի ճամպրուկները, մարի տան բոլոր լույսերը, կողպի իրենց մշտապես հյուրընկալ տան դուռն ու հեռանա:
Ուրիշ հող, ուրիշ լեզու, ուրիշ սովորույթներ, ուրիշ… Ամեն ինչ մնաց հետևում: Տանտեր ենք միայն հայրենիքում, սեփական քաղաքում, բայց հյուր` օտարության մեջ:
Մարեցին լույսերը, պտտվեց բանալին, մեքենան շարժվեց…
Եթե ինչ-որ մեկը, օրինակ ես, մի քիչ պարապ լիներ, ու որոշեր հեռուստացույցից հնչող բառերի արտաբերման հաճախականության վիճակագրություն կազմել, իմ կարծիքով դիագրամի ամենաբարձր սյունը կզբաղեցներ «Եվրամիությունը»։ Դրան հակառակ շատերը, այդ թվում նաև ես, առ այսօր միգուցե շատ աղոտ պատկերացում ունեն Եվրոպական միության ինչ կամ ով լինելու վերաբերյալ։ Ես միայն այսօր կարողացա մի քիչ ավելի հստակ պատկերացնել դրա էությունը, փորձել պարզել, թե ինչ է իրենից ենթադրում Եվրամիության գործունեությունն ու ինչ օգուտներ կարող ենք մենք քաղել դրանից։
Որևէ երևույթի էությունը լավ ընկալելու, չհասկացվածը պարզաբանելու համար մարդկանց հորինած ամենաբնական ու ամենաարդյունավետ մեթոդը հարցուպատասխանն է, ինչից էլ հենց ցանկանում եմ մեջբերել.
«Ո՞րն է ԵՄ-ի առաքելությունը։
Այն է. խաղաղություն հաստատել իր անդամ պետությունների միջև և պահպանել այն, միասնական գործնական համագործակցություն հաստատել եվրոպական երկրների միջև, ստեղծել Եվրոպայի քաղաքացիների ապահով կյանքի երաշխիքներ, տարածել այն արժեքներ, որոնց կրողն են եվրոպացիները։
Ի՞նչ է անում ԵՄ-ն։
ԵՄ-ի գործունեությունը ներառում է նորարարական քաղաքականությունը, որը ժամանակակից նորագույն տեխնոլոգիաները ներդնում է այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են շրջակա միջավայրի պաշտպանությունը, հետազոտություններն ու զարգացումը, էներգիան։ Մյուս կողմից այն ներառում է միասնության քաղաքականությունը կամ համերաշխության քաղաքականությունը տարածաշրջանային, գյուղատնտեսական և հասարակական գործերում։
Ի՞նչ է նշանակում լինել Եվրոպայի քաղաքացի։
ԵՄ երկրների քաղաքացիները կարող են ճանապարհորդել, ապրել և աշխատել ԵՄ տարածքում ցանկացած վայրում։ ԵՄ-ն խրախուսում և ֆինանսավորում է ծրագրեր, մասնավորապես կրթության և մշակույթի ոլորտում, որպեսզի ավելի համախմբի իր քաղաքացիներին»:
Հայաստանը դեռևս Եվրամիության անդամ 28 պետությունների շարքում չէ, սակայն այս կառույցի գործունեությունը լայն մասշտաբների է հասնում նաև այստեղ։ Քանի որ ես եվրոպական որևէ երկրի քաղաքացի չեմ, ուստի հակված եմ մտածելու, որ ԵՄ գործունեության նշված ոլորտներից ինձ (կամ էլ քո) հետ առնչություն կարող են ունենալ կրթության և մշակույթի ոլորտում իրականացվող ծրագրերը։
Այսօր Վանաձորը տոնում էր Եվրոպայի օրը, ինչի առթիվ Հայքի հրապարակում ներկայանում էին ԵՄ աջակցությամբ ու ֆինանսավորմամբ իրականացվող մի շարք ծրագրեր ու պատմում էին իրենց գործունեության մասին, որոնք էլ հիմնականում վերաբերում էին ինձ ու քեզ հետաքրքրող կրթությանն ու մշակույթին։
Այստեղ էին Թումոյի ներկայացուցիչները, ովքեր ունեն համատեղ ծրագիր ԵՄ-ի հետ, որի շրջանակներում ստեղծում են հակակոռուպցիոն խաղ և կոմիքս։ Ոչ խաղը, ոչ կոմիքսը դեռևս հանրայնացված չեն, նախատեսվում է հունիս ամսից սկսած ամեն շաբաթ թողարկել կոմիքսի նոր համար, իսկ խաղի վերջնական տարբերակը թողարկել սեպտեմբերին։ Ըստ հեղինակների՝ թե՛ խաղը, թե՛ կոմիքսը հորինված աշխարհ են, բայց ներկայացնում են իրական խնդիրներ և փորձում տալ այդ խնդիրների լուծումները։ Կոմիքսի գլխավոր հերոսը ձգտում է շարունակել իր պապիկի գործը և պայքարել տեղի ունեցող անարդարությունների դեմ, որոնցից մեկի պատճառով էլ մահացել է իր պապիկը։ «Փորձել ենք մաքսիմալ հետաքրքիր դարձնել, բավականին բարդ պատմություն է. ինչքան երեխան խորանա, այնքան նոր բաներ կբացահայտի։ Բավականին դժվար է նման թեմայով հետաքրքիր, գրավիչ բան ստեղծելը, չնայած որ շատ կարևոր թեմա է»,- ասում է զրուցակիցս։ Տաղավարում հավաքված երեխաներին սովորեցնում էին կոմիքսներ կարդալու ձևը, թույլ էին տալիս փորձարկել խաղի դեմո տարբերակը։
Մյուս տաղավարն զբաղեցրել էր ԿոլբաԼաբ (Kolba Innovations Lab)-ի ներկայացուցիչը, ով պատմեց ԵՄ-ի աջակցությամբ իրականացվող «Նորարար առաջընթաց» ծրագրի մասին, որն իր մեջ նորարարության երեք ուղղություն է ներառում. աջակցություն քաղաքացիներից ստացված ստարտափների գաղափարներին, ստարտափների աջակցություն պետական ոլորտում և հանրային ոչ ֆորմալ միջոցառումների շարքի իրականացում։ Այս ծրագիրը տրամադրում է մասնագիտական խորհրդատվություն, ֆինանսական աջակցություն կամ էլ թիմի մասնագետ-անդամներ այն բոլոր ծրագրերին, որոնք գնահատվում են որպես լավ, օգտակար ու իրականանալի նորարաարկան գաղափարներ։ Քաղաքացիների կողմից ստացվող սթարթափների համար չկան թեմատիկ կամ ժամկետային սահմանափակումներ, չկան հայտադիմումների ստանդարտ ձևեր. եթե կա որևէ սոցիալական խնդիր, ու դու դրա համար լուծում ես գտել, ուղղակի պետք է այցով կամ նամակով պատմես քեզ անհանգստացնող խնդրի մասին ու առաջարկես քո արդյունավետ լուծումը։ Սթարթափների հիմնական կարգախոսը հետևյալն է. օգտագործողն ինքն ամենալավը գիտի առկա խնդրի մասին։
-Ո՞րն է եղել ձեզ հանդիպած ամենավառ գաղափարը։
-Երբ ասում ենք նորարարություն, պարտադիր չի որ դա լինի տեխնոլոգիական ոլորտում։ Երկու տարի առաջ «Տեղական ինքնակառավարման համակարգ» թեմայով մրցույթ էին հայտարարել, Գյումրիում մի տղա առաջարկել էր բակերը լուսավորել արևային լուսասյուներով։ Սա էլ նորարար չէ, ամբողջ աշխարհում կիրառվում է, բայց իրական գաղափարն այլ է. տեղադրված սյուների մոտ թաղապետարանը նստարաններ էր տեղադրել, հետո մարդիկ սկսել էին դրանց շրջակայքը մաքուր պահել, հավաքվել նստարանների մոտ, այդպիսով ամբողջ միջավայրի նկատմամբ վերաբերմունքը փոխվել էր։ Իրականում այս օրինակը ցույց է տալիս, թե ինչպես կարելի է շրջապատն ու մարդկանց վարքագիծը փոխել, իսկ ստարտափը լիովին համապատասխանում է «Աշխարհին խաղաղություն» թեմային, որին, թվում է, ոչ մի կերպ չես կարող հասնել, բայց այսպիսի փոքրիկ միջամտությունը մի քիչ մոտեցնում է դրան։
Ես, իհարկե, ավելի երկար զրուցեցի տեխնոլոգիական ոլորտում իրականացված ստարտափների մասին, բայց դրանք դժվար թե հետաքրքիր գնահատվեն քո կողմից, այնպես որ, արի ուղևորվենք դեպի ԵվրոՔլաբ (EuroClub): Այստեղ միավորվում են Հայաստանի բոլոր ակտիվ երիտասարդները տարբեր մարզերից և, որպես կամավոր, իրենց բոլոր ջանքերն են ներդնում իրենց համայնքների զարգացմանն ուղղված աշխատանքներում։ Ակումբ ինտեգրված երիտասարդները այլևս չեն սպասում որևէ ծրագրի օգտին աշխատելու, այլ սեփական նախաձեռնությամբ կազմում են նպատակաուղղված նոր ծրագրեր ու միջոցառումներ և ձեռնամուխ լինում դրանց կատարմանը։ Ներգրավված յուրաքանչյուր երիտասարդ ունի իրեն հետաքրքրող կամ հուզող հարցերի շրջանակը, որն էլ հիմնականում պայմանավորված է այն մարզում, համայնքում կամ բնակավայրում առկա խնդիրներով, որտեղ ինքը բնակվում է։
Հաջորդ տաղավար գնալուս ճանապարհին ինձ իրենց հատկացված տաղավար տարան մեր քաղաքի ավագ դպրոցներից մեկի աշակերտները, որոնք, ինչպես պարզվեց, ևս կազմում են ԵՄ-ի հետ իրականացվող ծրագրերի մի մասը։ «Ճանաչենք Եվրոպան» ծրագրի շրջանակներում տարբեր դպրոցների ուսումնասիրության առարկան են դարձել Եվրոպայի տարբեր երկրներ, իսկ նրանց բաժին էր հասել Ռումինիան, որի պատմությունը, մշակույթը, ԵՄ-ը անդամակցությունն ու Ռումինիայում ապրող հայտնի հայերին ներկայացրել էին երկրի քարտեզի ձևն ու դրոշի գույներն ունեցող մեծ պաստառի տեսքով։
Հաջորդ կանգառս «Օրգանական սնունդ առողջ կյանքի համար» կարգախոսով մի համեղ սեղանի մոտ էր։ ԵՄ-ի աջակցությամբ իրականացվող այս ծրագիրը նպատակ ունի «օրենսդրական ուժ» տալ օրգանական սննդի սերտիֆիկացմանը։ Օրգանական սննդի սերտիֆիկացումը բավականին ծախսատար է, ինչի արդյունքում Հայաստանում շատ քիչ արտադրողներ են անցնում սերտիֆիկացում, իսկ ներկայումս հայկական շուկայում ապրանքների մինչև հինգ տոկոսն է օրգանական։ Սերտիֆիկացման համար ծախսվող գումարի հետևանքով օրգանական սննդի ինքնարժեքը բարձրանում է, օրգանական սնունդ արտադրող գործարանը կորցնում է ստացված բերքի մոտ երեսուն տոկոսը, քանի որ վնասատուների դեմ պայքարում քիմիական նյութեր չի օգտագործում, իսկ վնասված բերքը դառնում է անպետք՝ արտադրանք կազմակերպելու համար, ինչի պատճառով էլ օրգանական սննդի արժեքը գերազանցում է ոչ օրգանականին (ես կարծում եմ՝ ավելի ճիշտ է ասել չսերտիֆիկացված, քանի որ հնարավոր է, որ սերտիֆիկացնելուց հետո այն ևս արժանի համարվի օրգանական սննդի կոչմանը) մոտ երկու անգամ։ Զրուցակիցս նշում է, որ Հայաստանում ժողովուրդը տեղյակ չէ օրգանական և ոչ օրգանական սննդի տարբերություններից, համարում է, թե ամենամաքուր ու օրգանական սնունդը գյուղացու արտադրանքն է, սակայն իրականում դրանց մեջ քիմիական նյութերի քանակը կարող է գերազանցել թույլատրելի շեմը մի քանի անգամ, ինչպես, օրինակ, կարտոֆիլի ու սոխի դեպքում է։
Մեր կյանքն ու առողջությունը կասկածի տակ դնող փաստեր են, ինչ խոսք, բայց քանի դեռ ամեն ինչ կորած չէ, մենք շարժվենք առաջ ու հանդիպենք Armenian Progressive Youth ծրագրի ներկայացուցիչների հետ։ Ծրագրի նպատակն է՝ Հայաստանի մարզերի գյուղական և քաղաքային համայնքներում բնակվող երիտասարդների հզորացումն ու նրանց կարողությունների զարգացումը։ Դասընթացների, տեղեկատվական հանդիպումների և քննարկումների միջոցով ծրագիրը խթանում է մասնակիցների անձնային և մասնագիտական զարգացումը՝ ծանոթացնելով նրանց ավելի ներգրավված և ակտիվ քաղաքացիներ դառնալու հնարավորությունների հետ և խրախուսելով նրանց ակտիվ մասնակցությունը համայնքի կյանքին։ Ծրագրի շրջանակներում կազմակերպիչներն արդեն հասցրել են աշխատել շուրջ 14.000 հայ երիտասարդների հետ։ Միջազգային ծրագրերի օգնությամբ երիտասարդներին հնարավորություն է տրվում մասնակցել Եվրոպական երկրներում իրականացվող տարբեր ծրագրերի, իսկ ճանապարհածախսն ու կացության բոլոր ծախսերը հոգում է ծրագիրը։
Ամենավերջին տաղավարում փայտիկներից փորձում էին կառուցել Հայաստան-Սփյուռք կամուրջը։ Այստեղ յուրաքանչյուր քաղաքացի հնարավորություն ուներ մտորելու, թե ինչ կտա մեզ՝ հայությանս, Հայաստանի ու սփյուռքի համախմբումը։ Ինչ ասեցի ե՞ս։ Մի քիչ երկար մտածեցի, ինձ համար անսպասելի հարց էր։ Հետո եզրակացրի. թվապես ավելացումն ու մեզնից հեռու մեր հայրենակիցների հետ համախմբումը մեզ միջազգային ավելի նպաստավոր դիրք գուցե ընձեռի, ինչը հիմա Հայաստանին շատ խիստ անհրաժեշտ է։ Երևի միջազգային լայն ճանաչում կբերի։
Ավարտվեց օրվա ճանաչողական մասը, բայց հասցրեց առիթ ընձեռել իրարից տարբեր թեմաների շուրջ զրուցելու իրենց գործի գիտակ մարդկանց հետ, սեփական խղճի հանգստության համար տարբեր հարցերի պատասխաններ բացահայտելու, մտածելու, նոր հետաքրքրություններ գտնելու։ Չգիտեմ, քեզ գուցե շատ էլ ձանձրալի թվաց մինչև այստեղ կարդալ-հասնելը, գուցե այդպես էլ չհասար, բայց իմ էությամբ մարդկանց համար, ովքեր երբեք չեն կարողանում մի բնագավառի, մի ոլորտի պատերի ներսում մնալ ու ամենածայրահեղ հեռու թեման էլ մեծ սիրով են ընդունում ու փորձում տրամաբանորեն ավելի խորքերը գնալ, աննախադեպ հնարավորություն էր։
Ինքս ինձ բացահայտեցի։ Վերջին տաղավարից հեռանալուց հետո հաճելիորեն զարմացա, երբ ինքս իմ մեջ նկատեցի, որ բոլոր թեմաներով էլ կարողանում եմ զրույց վարել, իսկ ես միշտ ուզեցել եմ, որ ամենից առաջ ցանկացած մասնագիտության տեր մարդու հետ լինեմ լավ զրուցակից։ Ամենակարևորը, առանց գոնե նախապես իմանալու, թե ում հետ ու ինչ թեմայով եմ զրուցելու, առանց գոնե մեկ հարց նախապես պատրաստելու լավ էլ տակից դուրս եկա։ Գրածիցս երևի չես էլ զգա, որովհետև ամբողջը գրել չի լինի, որովհետև հետաքրքիր զրույցները մնացին այնտեղ՝ մեր մեջ ու սփռոցների ծայրերից կախված, մնացին հավաքածս թռուցիկների թղթերի մեջ ներծծված։
Բազմազբաղ օրվանից հետո սպասվող համերգը ծանրացած ուղեղների համար իսկական հանգստություն ու լիցքաթափում բերեց։ Ի՜նչ խոսք, դիջեյը լավն էր։
Վիդեոն՝ Մերի Անտոնյանի, Մարատ Սիրունյանի
Հոդվածից հեռու ու թեմայից դուրս՝ հետգրության կարգով. կարծում եմ մեր կյանքում «Մանանայի» դերի մասին հոդված գրելն արդեն ավելորդ է, որովհետև այդ դերը, մեր հաղթանակներից բացի, մեր հոդվածներում բացահայտ գրված կամ տողատակերում պատկերված անձնական բացահայտումներն էլ են, մնացած խոսքերն ու շնորհակալություններն արդեն արհեստական են հնչում (ի դեպ, երևի արդեն գիտես, որ «Մանանան» էլ հենց Եվրամիության ֆինանսավորմամբ կարողացավ իրականացնել «Երիտասարդների արտահայտման ազատության խթանումը քաղաքացիական լրագրության միջոցով» ծրագիրը, որի լավագույն արդյունքը Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի ձևավորումն էր ու մեր 17.am կայքը)։
Եթե ինչ-որ մեկը, օրինակ ես, մի քիչ պարապ լիներ, ու որոշեր հեռուստացույցից հնչող բառերի արտաբերման հաճախականության վիճակագրություն կազմել, իմ կարծիքով դիագրամի ամենաբարձր սյունը կզբաղեցներ «Եվրամիությունը»։ Դրան հակառակ շատերը, այդ թվում նաև ես, առ այսօր միգուցե շատ աղոտ պատկերացում ունեն Եվրոպական միության ինչ կամ ով լինելու վերաբերյալ։ Ես միայն այսօր կարողացա մի քիչ ավելի հստակ պատկերացնել դրա էությունը, փորձել պարզել, թե ինչ է իրենից ենթադրում Եվրամիության գործունեությունն ու ինչ օգուտներ կարող ենք մենք քաղել դրանից։
Այստեղ էին Թումոյի ներկայացուցիչները, ովքեր ունեն համատեղ ծրագիր ԵՄ-ի հետ, որի շրջանակներում ստեղծում են հակակոռուպցիոն խաղ և կոմիքս։ Ոչ խաղը, ոչ կոմիքսը դեռևս հանրայնացված չեն, նախատեսվում է հունիս ամսից սկսած ամեն շաբաթ թողարկել կոմիքսի նոր համար, իսկ խաղի վերջնական տարբերակը թողարկել սեպտեմբերին։ Ըստ հեղինակների՝ թե՛ խաղը, թե՛ կոմիքսը հորինված աշխարհ են, բայց ներկայացնում են իրական խնդիրներ և փորձում տալ այդ խնդիրների լուծումները։ Կոմիքսի գլխավոր հերոսը ձգտում է շարունակել իր պապիկի գործը և պայքարել տեղի ունեցող անարդարությունների դեմ, որոնցից մեկի պատճառով էլ մահացել է իր պապիկը։ «Փորձել ենք մաքսիմալ հետաքրքիր դարձնել, բավականին բարդ պատմություն է. ինչքան երեխան խորանա, այնքան նոր բաներ կբացահայտի։ Բավականին դժվար է նման թեմայով հետաքրքիր, գրավիչ բան ստեղծելը, չնայած որ շատ կարևոր թեմա է»,- ասում է զրուցակիցս։ Տաղավարում հավաքված երեխաներին սովորեցնում էին կոմիքսներ կարդալու ձևը, թույլ էին տալիս փորձարկել խաղի դեմո տարբերակը։