Շուշան Վահանյան

Ավարտելուց հետո

Երբ ինձ ասում էին.

-Վերջ, էլի, դպրոցը ավարտեցիր:
Ես միշտ հակառակվում էի: Չէ, հլը չեմ ավարտել, կավարտեմ էն ժամանակ, երբ քննություններս բարեհաջող հանձնեմ:

Քննություններս էլ հանձնեցի, էլի շնորհավորում էին ավարտելու կապակցությամբ ու էլի ասացի` չէ, հլը չեմ ավարտել: Սպասեք` վկայականն էլ ստանամ, ու նոր: Ու իրոք, ինձ համար դպրոցն ավատելը վկայականն ստանալն էր:

Չեք պատկերացնի, երբ դասընկերուհիս եկավ մեր տուն ու ասաց.
-Վաղը գնալու ենք դպրոց` վկայական ստանալու:
Ուրախացա:
-Վերջապես… Ինչքան էի սպասում:
Առավոտյան եկանք դպրոց: Ճիշտ է, ուրախ էինք, կատակներ էինք անում, խոսում, քննարկում առաջիկա էքսկուրսիայի, անելիքների մասին, բայց կար խորը հուզմունք, ու բոլորս էլ հասկանում էինք: Վերջ դպրոցական կյանքին. վերջին զանգ, դպրոցական վերջին ավարտական քննություններ, վկայական…
Ու այդ օրը ես հասկացա, որ վերջ, մենք արդեն էլ սրտատրոփ չենք սպասելու սեպտեմբերի մեկին, որ գնանք մեր սիրելի դասարան, տեսնենք սիրելի դասընկերներին, սիրելի դասղեկին և ուսուցիչներին: Հետո մի պահ ուշքի եկա: Ես ապրում եմ Շիրակի մարզի Բանդիվան գյուղում: Նրանք, ովքեր բուհ կընդունվեն, արձակուրդներին կտեսնենք, տղաներին` 2 տարի բանակում ծառայելուց հետո, իսկ մյուսները… Մյուսնե՞րը, ի՞նչ են անելու մյուսները, որոնք հնարավորություն չեն ունենա ուսումը շարունակելու, աշխատանք կգտնե՞ն գյուղում: Երևի ամենաշատը այս անորոշությունից էինք տխուր:

Լուսանկարը՝ Արմինե Սահակյանի

Իրարանցում

Անձրևի ձայնն է։ Ծիրանենիների տերևներն էլ քամուց են խշխշում։ Այգում իրարանցում է։ Փոթորիկը նստարաններն այս ու այն կողմ է շպրտում, հորդ անձրևն էլ կատաղած շառաչում է։ Իսկ ինձ այդ իրարանցումից պատուհանն է բաժանում՝ իրարանցում, որը ես չեմ տեսնում։ Դրսում մութ է, գիշեր է՝ անաստղազարդ ու կատաղի մի գիշեր։ Տան լույսերն անջատել եմ։ Ոչինչ ու ոչ ոքի տեսնել չեմ ուզում, լսել էլ չեմ ուզում, բայց դրսի իրարանցման ձայնը ո՞նց կտրեմ։ Նստած եմ պատուհանագոգին ու նայում եմ։ Չգիտեմ էլ, թե ուր եմ նայում․ իրարանցման մեջ ինձ եմ փնտրում գուցե։

Մութ է։ Այնքան մութ է դրսում ու ներսում, որ թվում է, թե ոչինչ չպիտի երևա։ Ես եմ այդպես ուզում, ուզում եմ ոչինչ չտեսնել։ Սովորաբար այդպես է չէ՞․ երբ մտնում ես մութ սենյակ, ոչինչ չես տեսնում, չես կարողանում գտնել քեզ անհրաժեշտ իրը։ Իսկ ինչո՞ւ եմ հիմա ես տեսնում ամեն ինչ։ Տեսնում եմ, թե ինչպես է նստարանը հարվածում շան փոքրիկ տնակին։ Փակում եմ աչքերս ու տեսնում անձրևի կաթիլները, զգում եմ, թե ինչպես են դողում տերևները ցրտից։ Ինչո՞ւ եմ տեսնում։ Ինչո՞ւ եմ զգում ցավը, որը լռեցնելու համար անջատել եմ լույսերը, փակել դռներն ու պատուհանները։

Այսօր ցավ կա մթության մեջ․ տերևների, նստարանների, ամբողջ այգու ցավն ու իմը։ Մթության մեջ մոռացում չկա, փախուստ ու սփոփանք էլ չկա։ Իրարանցումից, փոթորիկից, վարար անձրևի սրբող, տանող կաթիլներից ու այգու ցավից ինձ մի բարակ ապակի է բաժանում։ Ձեռքիս թեյ չկա։ Ես միշտ թեյ եմ խմում, որ տաքանամ, որ հոգիս տաքանա գոնե մի քիչ։ Այսօր չկա, չեմ վերցրել։ Այսօր սառնությունն օվկիանոս է, իսկ թեյի տված չնչին տաքությունը ոչինչ չի փոխի։ Թեյ չկա՛ ու այսօր տրվել եմ ես սառնությանը, նստել պատուհանագոգին ու լսում եմ, տեսնում աղմուկը, այգու պայքարը, որից բաժանում է ինձ նույնքան սառը մի պատուհան, ընդամենը մի ապակի։ Չգիտեմ էլ՝ արդյոք բաժանում է, թե ձուլում այդ պայքարին։ Ես տեսնում եմ։ Ընկնող տերևները չեմ տեսնում, չէ՛, նրանց վար գցող սառնությունն եմ տեսնում աչքերս փակելիս։ Ինչո՞ւ եմ տեսնում, եթե ապակին բաժանում է ինձ այդ ցրտից։ Կայծակ չկա՛, ոչ էլ ամպրոպ կա դրսում։ Գոռոց չկա, կա միայն ցավով լի սառնություն, ատելությանը ձուլված անձրև։ Բայց ես տեսնում եմ, ես գիտեմ, որ ծիրանենու ամենաբարձր ճյուղի տերևը ամենաշատն է մրսում ու ամենաշատը վախենում մեռնելուց, ցած ընկնելուց։ Ես զգում եմ։ Ինչո՞ւ եմ զգում, տերևի ցավն ինչո՞ւ է հոգիս քանդում։

Ապակին է բաժանում ինձ հոգուս քաոսից։ Բայց մի՞թե հոգեկան քաոսից նյութեղեն պատուհանը կարող է պաշտպանել, պատսպարել։

astghik qeshishyan

Գտնված երազը, որ կորցնում ենք

Երեկ քննություններն ավարտելուց հետո առաջին անգամ հյուր էի գնացել: Բարեկամիս երեխաների հետ շփվել գրեթե չհաջողվեց. մուտֆիլմ էին դիտում: Որոշեցի ինքս միանալ նրանց, բայց 10-15 րոպե անց իրոք փոշմանեցի: Դե պատկերացրեք՝ մուլտֆիլմը որքան սարսափելի պիտի լինի, որ գերադասեմ վերադառնալ մեծերի մոտ ու լսել նրանց ձանձրալի զրույցները: Ո՛չ լեզուն հասկացա, ո՛չ կերպարներին, ոչ էլ առավել ևս սյուժեն. անտրամաբանական արարածները անկապ, անիմաստ ձայներ էին արձակում, ու չէի էլ հասկանում՝ ով ում բարեկամն է, ով ինչ է ուզում անել: Իսկ երեխաները ոգևորված դիտում էին ու կրկնօրինակում դրանց ձայներն ու շարժումները:

Ես իհարկե կարող էի գրել. «Բա մեր ժամանակ էսպե՞ս էր» ծամծմված նախադասությունը, բայց չէ՞ որ ինքս էլ այս ժամանակից եմ ու գիտակցում եմ՝ բոլոր ժամանակներում էլ եղել են, կան, կլինեն լավն ու որակյալը նախընտրող երեխաներ, միայն թե ծնողներն էլ պիտի ուղղորդեն ու օգնեն:

Երբ փոքր էի, հայրս հայկական մուլտֆիլմերի սկավառակ նվիրեց: Ես այդպես էլ ամբողջ պարունակությանը չծանոթացա, քանի որ «սիրահարվել էի» երկար մազերով, վարդագույն զգեստով, այնպե՜ս քնքուշ ու այնպե՜ս բարի աղջնակին և նրա՝ քունը կորցրած պապիկին ու միայն իրենց էի դիտում, իրենց հետ մեծանում: Վստահ եմ՝ հասկացաք՝ խոսքը «Գտնված երազ»-ի մասին է, որը մինչ օրս էլ իմ ամենասիրելի մուլտֆիլմն է: Շատ եմ սիրում նաև «Պինգվինաշենը»: Փոքրիկ Վինի` «Նախ անում եմ, ինչ կամենամ, հետո դիմում ծնողներիս: Հարմա՜ր է այդպես:» արտահայտությունը իմ ու շատ ուրիշների մանկության կարգախոսն էր, որով արդարացնում էինք մեր չարաճճիությունները…

Միայն բարեկամի երեխաները չէին, որ «ստիպեցին» ինձ գրել մուլտֆիլմերի մասին: Այսօր Հանրային հեռուստաալիքը հերթական անգամ ցուցադրեց «Հայելին» մուլտֆիլմը: Ու ես հերթական անգամ սկսեցի մտածել այս մասին. «Ընտիր մտահղացում է և շատ ավելի խորը գաղափար ունի, քան շատ ֆիլմեր, բայց ախր, ինչո՞ւ են կերպարները, միջավայրը այսքան մռայլ ու անտեսք: Արդյո՞ք այս վախենալու հերոսները ինչ-որ ձևով կկարողանան գրավել մանուկներին: Չէ՛, համոզված եմ, որ չեն կարող: Փոքրիկ Աստղիկին հաստատ չէին գրավի»: Ուրեմն, ինչո՞ւ «Հայելու» հավես սցենարին և հայկական շատ այլ մուլտֆիլմերի սցենարներին նոր ու պայծառ զգեստներ չհագցնենք, որ երեխաները հաճույքով դիտեն, մեծերն էլ չասեն. «Բա մեր ժամանակ էսպե՞ս էր»:

emma qosakyan

Աղմկեք իմ սրտում ու հոգում…

Երեկ քայլում էի փողոցով, ու հանկարծ ականջիս հասավ քիչ հեռու կանգնած զրուցակիցների խոսակցությունից մի մաս. «Մարդկությունը օր-օրի փոխվում է, օր-օրի փչանում»,- կրկնում էր տարեց մի մարդ:

Անկեղծ ասած, երբեք չէի մտածել այս ու նմանատիպ հարցերի շուրջ: Հատկապես վերջերս միակ մտահոգությունս բուհ ընդունվելն էր: Եկա տուն շատ տպավորված իմ լսածով: Ու մտածում եմ, փաստորեն օր-օրի դեպի բացասականն է քայլում այն մարդկությունը, որի մի մասն եմ նաև ես: Բայց, չէ, չհամաձայնեցի լսածիս հետ: Թեև կան թերի կողմեր, բայց լույսն ու էներգիան ավելի շատ է: Սակայն մի սև գիծ կա, որ չեմ կարող չնկատել: Մարդիկ դարձել են «աղմկոտ», դարձել են շատախոս: Նրանք հաճախ խոսում են դատարկ բաների մասին: Անվերջ կրկնում են. «Ես ունեմ, ես կտամ, ես կգամ, ես քեզ հետ եմ, ես, ես, ես…»:

Ասում են, բայց հաճախ չեն նկատում, որ ինչքան էլ գոռան, տանը սյուն է հարկավոր: Սյունն ինքն իրեն չի կառուցվեու, պետք է իրենք կառուցեն: Մարդիկ մոռացել են, որ պետք է շատ գործել ու քիչ խոսել: Պետք չէ անվերջ կրկնել, թե ես լավ երգիչ եմ, ավելի լավ է` երգել ու ցույց տալ: Պետք չէ անվերջ կրկնել, թե քեզ հարգում եմ` պետք է ցույց տալ:

Ու այսպես, այս «պետք է»-ների շարքը, թվում է, անվերջ է: Նրանք թող աղմկեն իրենց քայլերով, պահվածքով, վարքագծով մեր սրտում ու հոգում: Այնպես աղմկեն հոգում, որ ոգևորությունից չքնենք ողջ գիշեր, այլ ոչ թե հոգնությունից, մենակ ու լքված զգալուց: Եվ ոչ թե մտածենք, թե առավոտյան ինչպես ենք մեր խնդիրը լուծելու, այլ նյարդայնացած մտածելու, թե վաղն էլի նույն խոսքերն ենք լսելու, գլխացավ առաջացնող կրկնությունները:

Ես անցորդ տարեց մարդու հետ մեկ է, չեմ ուզում համաձայնվել, որովհետև չեմ ուզում դառնալ այդպիսին: Պարզապես պետք է մեզնից սկսենք, ոչ թե պահանջենք: Պարզապես պետք է հայտնվել ճիշտ պահին ճիշտ վայրում ու աղմկել բարձր, շատ բարձր` մեր ջերմությամբ, հոգատարությամբ, դիմացինի հանդեպ սիրով, դրական էներգիայով` մինչև դիմացինի սրտի ամենանուրբ թելերը…

Լուռ աղմկենք:

Անանձնական մտահոգություններ

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Թույլ տվեք միանգամից ասել, որ ինձ հուզում է այն ամենը, ինչ հուզում է Հայաստանին, քանի որ այն կենդանի օրգանիզմ է, ինչպես մեզանից յուրաքանչյուրը: Հազար ու մի բան է անցել մեր երկրի գլխով, ավելի ճիշտ՝ Հայկական լեռնաշխարհի: Պետք է խոստովանեմ, որ Հայաստանի պատմության թանգարանում աշխատելու տարիներն ինձ շատ փոխեցին. ստիպեցին ավելի խորը զգալ իմ արմատները, դե իսկ ճամփորդությունը դեպի Արևմտյան Հայաստան՝ ինչ ասել է գերտերությունների շահեր, աշխարհաքաղաքական նկրտումներ, անարդարություն և այլն: Հայաստան ժամանող զբոսաշրջիկների հետ աշխատելով` ես տեսնում էի ու տեսնում եմ այն, ինչը գուցե սովորական ճամփորդությամբ չէի էլ նկատի: Այն կարծես ջրի երես է հանում քո երկրի, պետության ու հասարակության բոլոր լավ ու վատ կողմերը, որոնք քեզ՝ որպես ՀՀ քաղաքացու, քո երկրի ներկայով ու ապագայով մտահոգված մարդու, ինչպես ուրախացնում, այնպես էլ տխրեցնում է ու հուզում: Անկախությունը մեզ տվեց ինչպես մի շարք հնարավորություններ, այնպես էլ մի շարք խնդիրներ. այս 25 տարիների ընթացքում մենք առերեսվեցինք ու ամեն օր առերեսվում ենք մեր ազգային հոգեկերտվածքի, մտածելակերպի այնպիսի դրսևորումների հետ, որոնք Խորհրդային Միությունը կարողանում էր ճնշել՝ հաստատելով հասարակական իր անբեկանելի օրենքները համապատասխանաբար հասարակության յուրաքանչյուր խմբի նկատմամբ, և որոնք Միության փլուզումից հետո՝ այժմ, երևան են գալիս իրենց խաթարիչ հասարակական դրսևումներով և հետևանքներով, որոնք անմիջականորեն ու գերակշիռ կերպով ազդում են մարդկանց՝ երկրի նկատմամբ ունեցած իրենց վերաբերմունքի վրա: Անշուշտ, այդ դրսևորումներն ունեն ինչպես իրենց օբյեկտիվ, այնպես էլ սուբյեկտիվ պատճառներ: Հավանաբար հենց դրանցով էլ պայմանավորված է իմ՝ այդքան շատ ընկերների, ընտանիքներով Հայաստանից հեռանալը՝ ասելով. «Ստեղ ապագա չկա»:

Ինձ հուզում է այն, որ իմ մասնագիտությունը՝ սոցիոլոգիան, ապահովված չէ հայալեզու գրականությամբ, ու երեք տարի առաջ դրանով զբաղվելու իմ մղումը պայմանավորված էր նրանով, որ ուսման վեցը տարիների ընթացքում, մասնագիտանալով օտարալեզու գրականությամբ, ես տեսնում ու լսում էի, որ աստիճանաբար այն ազդում է ուսանողների լեզվամտածողության վրա, որի հիմքն իրականում հայերենն է և ոչ թե ռուսերենը, անգլերենը, ֆրանսերենը, գերմաներենը կամ էլ իտալերենը: Իմ խորին համոզմամբ, մեր հայոց լեզվի ճկունությունը, հարստությունն ու գեղեցկությունը թույլ է տալիս կատարել ամեն տեսակ թարգմանություններ: Ըստ իս, սոցիոլոգիան (այդ թվում և վերջինիս տերմինաբանությունը) հրաշալի տեղավորվում է հայոց լեզվի շրջանակներում: Դե իսկ մնացածն արդեն կախված է թարգմանչից:

Ինձ հուզում է մեր երեխաների դաստիարակության, կրթության հարցը՝ ընտանիքից, մանկապարտեզից ու դպրոցից սկսած: Սա բարդ հարց է, որի մեջ ես այժմ չէի ցանկանա շատ խորանալ: Միայն կասեմ, որ անկախությունը հնարավորություն տվեց մեզ տեսնել, թե ինչ է կատարվում դրսում, գնալ, անմիջական մասնակցություն ունենալ ամենատարբեր միջազգային ծրագրերի, ընդլայնել մտահորիզոնն ու աշխարհայացքը, որն, ինչ խոսք, հրաշալի է: Բայց մեդալի մյուս երեսին նայելով, ես տեսնում եմ, որ այսօր (ինչպես և մշտապես բոլոր հասարակություններում) ավագ սերնդի գերխնդիրն է` դաստիարակել Հայաստանն ու Արցախը սիրող, իր ապագան Հայաստանում տեսնող ու Հայաստանի հետ իր կյանքը կապող քաղաքացու, հասարակության լիարժեք անդամի, սեփական երկրի ժառանգությանը, ինչպես նաև համաշխարհային, իրավունքներին ու պարտականություններին քաջածանոթ մարդու, որը, չնայած բոլոր դժվարություններին, խոչընդոտներին, չի հեռանա սեփական երկրից, այլ կձգտի ամեն գնով ինչ-որ ներդրում ունենալ այս կամ այն ոլորտի զարգացման մեջ, այլ ոչ թե ասի. «Դե հիմա ինչ էլ լինի, Ռուսաստանը կա ու կա», ու օրերը հաշվի Հայաստանից փախչելու համար: Գտնում եմ, որ ցանկացած երկրի, պետության քաղաքացուն «ներսը» պետք է հետաքրքրի ավելի, քան «դուրսը»: Եվ վերջապես՝ ապագա կա ամենուր: Պետք է միայն անկոտրում կամք, ցանկություն, սեր ու սեփական իրավունքների, պարտականությունների ու օրենքների իմացություն: Իսկ իրավունքները տրված չեն դրանցից օգտվելու համար, այլ տրված են պայքարելու համար: Եվ ես մնում եմ այստեղ՝ Հայաստանում, ստեղծելու, արարելու և ապացուցելու, որ «ստեղ կա ապագա»:

Ամեն բան լավ է լինելու

Ամեն անգամ երբ անցնում էի այդ ծաղկի խանութի կողքով, մի նոր ու տարբերվող բան էի տեսնում և միշտ ուզում էի մտնել այդ խանութը: Մի օր իմացա, որ այդ խանութի տերը` Հայարփի Սարդարյանը, դարձել է Հայաստանում տարվա լավագույն կին-գործարար: Ես շատ ուրախացա, որովհետև դրանից լավ առիթ` հարցազրույց վերցնելու, հանդիպելու նրա հետ, չէր կարող լինել: Դե ինչ, պայմանավորվեցի նրա հետ, լրագրողին վայել դիրք ընդունեցի ու ճամփա ընկա: Այժմ ձեզ եմ ներկայացնում մի երիտասարդ ու ստեղծագործ աղջկա:

«Ինչ-որ բանի հասնելու լավագույն միջոցը նպատակասլացությունն է»:
Հայարփի Սարդարյան

-Հետաքրքիր է իմանալ ի՞նչի մասին էիք երազում փոքր տարիքում:

-Փոքր տարիքում ինչքան որ ինձ հիշում եմ, երազում էի մանկավարժ դառնալու մասին, որը կապ չունի ընդհանրապես այս բիզնեսի հետ: Առաջին մասնագիտությամբ մանկավարժ եմ (այդ ուղղությամբ կատարվել է երազանքս): Բիզնեսի մասին չէի մտածում, ընդհանրապես մտքովս էլ չէր անցնում:

-Ձեր ընտանիքում զբաղվո՞ւմ էին այս բիզնեսով, թե՞ ինքներդ եք սկսել:

-Որպես բիզնես չէ, բայց երկար տարիներ հայրս մշակում էր ծաղիկներ: Դա ուղղակի իր սիրելի զբաղմունքն էր:

-Ինչպե՞ս եղավ, որ սիրելի զբաղմունքը դարձավ բիզնես:

-Դե, ուղղակի այդպես ստացվեց: Որոշեցինք հայրիկի զբաղմունքը դարձնել մեկ այլ եկամտաբեր մասնագիտություն, և ահա ստացվեց սա: Այս գործի մեջ ամենքս ինչ-որ չափով մեր ներդրումն ունենք, որ հասել ենք այսպիսի հաջողության:

-Իսկ քանի՞ տարեկանից եք սկսել լուրջ զբաղվել այս գործով:

-Եթե լուրջ, 22 տարեկանից: Արդեն 2 տարի է, ինչ այս գործի մեջ եմ:

-Ինքնե՞րդ եք զբաղվում ծաղիկներով:

-Ծաղիկների աճեցմամբ զբաղվում է հայրս, մնացած գործերով` կազմակերպչական, վաճառքի և մարքեթինգի հետ կապված, ես և եղբայրս:

-Որո՞նք են աշխատանքի հիմնական դժվարությունները:

-Իմ կարծիքով դժվարություններ չկան, եթե սիրում ես գործդ, սիրում ես ծաղիկներ մշակել: Դրա հետ կապված դժվարություն չկա համենայն դեպս ինձ համար, որովհետև ես շատ եմ սիրում իմ աշխատանքը:

-Արդյո՞ք ձեզ չի խանգարել հասակակիցների տարբեր մտածելակերպը:

-Իմ կարծիքով, ընդհանրապես չի խանգարել, ընդհակառակը ոգևորել է ինձ: Ես այս տարիքում ինչ-որ չափով կայացած բիզնես ունեմ, մինչդեռ իմ հասակակիցներից շատերը նույնիսկ աշխատանքի վայր չունեն:

-Ինչպե՞ս որոշեցիք խանութ բացել Եղեգնաձորում:

-Միտքը եղբայրս առաջարկեց, բայց ընտանիքում տարաձայնություններ եղան: Մի քանի ամիս համոզում էինք հայրիկին (ամենադժվարը նրան համոզելն էր), բայց 3-4 ամիս համառ պայքար մղելուց հետո մենք հաղթեցինք, և ստացվեց:

-Իսկ ինչո՞ւ է խանութի անունը Verdi:

-Անվանման մասին էլ երկար ժամանակ մտածեցինք, որպեսզի և օրիգինալ լինի և ինչ-որ իմաստ արտահայտի: Եվ վերջիվերջո որոշեցինք Verdi, որը իտալերենից թարգմանաբար նշանակում է շատ կանաչ, կանաչներ, ծաղիկների հետ կապված:

-Ո՞ր ծաղիկներն են ավելի շատ նախընտրում հաճախորդները:

- Հիմնականում վարդեր` իր բոլոր տեսակներով, բայց վերջին ժամանակներս նկատվում է տնային և դաշտային ծաղիկների պահանջարկ:

-Իսկ ո՞րն է ձեր սիրելի ծաղիկը:

- Հետաքրքիր հարց էր: Միշտ մտածել եմ այդ հարցի շուրջ և գրեթե հասկացել եմ, որ խոլորձը (օրքիդեա): Այն դժվար մշակվող, երեխայի բնավորություն ունեցող ծաղիկ է: Սիրում է միշտ ուշադրության կենտրոնում լինել և շատ խնամք է պահանջում:

- Եղե՞լ է մի պահ, որ հոգնեք ծաղիկներից:

-Ոչ, երբեք չի եղել այդպիսի զգացում, երևի թե չի էլ լինի: Շատ հաճախ եմ ինձ «բռնացնում» այն մտքի վրա, որ ինձ այլևս չեն զարմացնի ծաղիկներով, բայց որ հոգնեմ ծաղիկներից` երբեք:

-Ո՞րն է ձեր առաջին հաջողությունը այս ոլորտում:

-Երևի թե այս մրցանակը առաջին հաջողությունն է եղել այս ոլորտում. «Տարվա լավագույն բիզնես լեդի»: Այս կոչումը և պարտավորեցնող է և ոգևորող` ավելի լավ աշխատելու և լավ արդյունք ստանալու համար:

-Շատ բարի, պատմեք մի փոքր մրցանակաբաշխության մասին: Ինչպե՞ս ստացվեց, որ հաղթեցիք:

-Ճիշտն ասած, չէի սպասում մրցանակ ստանալ: Ուղղակի հայտը լրացրել ենք, ուղարկել: Որ ինձ կկանչեն մրցանակաբաշխության, չէի սպասում, բայց ստացվեց:

-Ձեր կարծիքով ի՞նչ հատկանիշներ են պետք բիզնես լեդի դառնալու համար:

-Նախ, բիզնեսում ամենակարևորը նպատակասլացությունն է, որովհետև շատ դժվարություններ կան հաղթահարելու: Նպատակին հասնելու համար ջանքեր գործադրել, երկրորդը` կամքի ուժ, մնացածը մասնագիտական է` մարդկանց հետ շփվելու ունակություն, համագործակցելու և իհարկե, լավատեղյակ լինել սեփական աշխատանքից, ոլորտից:

-Ինչպես ասում են` կարևորը մարդ ինքն իրեն կարողանա գնահատել: Համարո՞ւմ եք ձեզ կայացած բիզնես լեդի:

-Մտածելու տեղիք տվեցիք: Իմ կարծիքով, այո, բայց դեռ շատ երկար ճանապարհ ունեմ անցնելու:

-Իսկ ո՞ր հատկանիշներն են պակասում, կամ որը պետք է շտկեք, որպեսզի դառնաք կայացած բիզնես լեդի:

-Այդ ուղղությամբ երբեք չեմ մտածել: Բայց երևի թե ինձ խանգարում է իմ սահմանափակ մտածելակերպը, կաշկանդվածությունը, որովհետև շատ մարդկանց հետ շփվելիս այդ գիծը իրոք խանգարում է ազատ լինելու համար: Ինձ թվում է այսքանը:

-Ապագայում ի՞նչ պլաններ ունեք:

-Որոշակի հեռանկար կա բիզնեսը ընդլայնելու, ծաղիկների տեսականին ավելացնելու: Ճիշտ է, ջերմոցը դեռ նոր է, այդքան շատ ծաղիկներ չունենք, բայց կարևորը` ցանկությունը կա: Ուզում ենք նաև բացել մասնաճյուղեր:

-Երբ հուսահատվում եք, ինչպե՞ս եք ձեզ ոգևորում:

-Ասում եմ`ամեն բան լավ է լինելու:

-Եվ վերջապես, ի՞նչ խորհուրդ կտաք սկսնակ բիզնես լեդիներին, ինչպե՞ս պետք է սկսեն աշխատանքը, ի՞նչ անեն, ի՞նչ չանեն և այլն:

-Եթե մի քիչ մասնագիտորեն, ապա պետք է ամենակարևորը` լավ բիզնես-ծրագիր մշակել, հասկանալ, թե ինչ են ուզում, որից հետո, եթե իրոք տեղյակ են շուկայից, և մեծ ցանկություն ունեն, ամեն ինչ կստացվի: Ուղղակի այստեղ կարող է մի քիչ ֆինանսների հետ խնդիրներ առաջանալ, դա էլ, եթե ինչ-որ կետից սկսեն, անպայման ամեն ինչ լավ կլինի:

Mariam barseghyan

Ծիածանաշատ երկինք

Պատշգամբում բազմոցին նստած երգ էի լսում ու տարված էի Նիկոլաս Սպարկսի «Հիշողությունների օրագիրը» գրքով, որը որոշեցի կարդալ համանուն ֆիլմը դիտելուց հետո: Ի դեպ, հիանալի կինոնկար է: Գիրքը երկու սովորական մարդկանց մասին է, ովքեր հակառակ իրենց ցանկության, բաժանվեցին, և ամեն մեկը գնաց իր ճանապարհով, ունեցավ իր հաջողությունները և ձախողումները: Բայց մի օր, երբ երկուսն էլ մտածում էին, որ իրար մոռացել են, և նույնիսկ մտքի ծայրով էլ չէր անցնում, որ նորից կհանդիպեն, նրանք վերագտան իրար: Մի օր էլլիի (գլխավոր հերոսուհի) ձեռքն է ընկնում մի ամսագիր, որի առաջին էջում մի գեղեցիկ տղամարդու նկար էր` հիասքանչ առանձնատան առջև կանգնած: Էլլիին ծանոթ էր այդ առանձնատունը, ծանոթ էր և այդ տղամարդը: Նկարում Նոյն էր (գլխավոր հերոս): Տարիներ առաջ նրան այնտեղ էր տարել Նոյը, իր Նոյը: Էլլին իր համար շատ դժվար քայլ է որոշում անել: Նա որոշում է այցելել Նոյի առանձնատուն և տեսնվել նրա հետ: Մինչև վերջին պահը վստահ չէր՝ արդյո՞ք ճիշտ է գնալը: Չէ՞ որ ինքը նշանված էր և շուտով ամուսնանալու էր: Բայց Էլլին գնում է, և ամեն ինչ լինում է այնպես, ինչպես պիտի լիներ: Չէր կարող այլ կերպ լինել, որովհետև ամեն ինչ որոշված էր ամենասկզբից, երբ նրանք առաջին անգամ հանդիպեցին իրար: Ու հենց այն պահին, երբ նրանք իրար հրաժեշտ էին տալիս, գլուխս մի պահ բարձրացրեցի և պատուհանից տեսա, որ երկու ծիածան է երևում: Հետո, երբ ավելի ուշադիր նայեցի, տեսա, որ դրանք երեքն էին: Ու տարօրինակն այն էր, որ անձրև չէր եկել: Կյանքումս առաջին անգամ էի նման բան տեսնում: Մի տեսակ ամեն ինչ այնքան յուրահատուկ էր: Ծիածան, հիանալի երաժշտություն, գեղեցիկ պահ գրքում: Թվում էր, թե այդ ծիածանը, երաժշտությունը, ամեն ինչ գրքից էր, որ ոչինչ իրական չէ: Իրական չէի ես, այդ բազմոցը, որի վրա քիչ առաջ նստած էի: Կարծես նստած լինեի հերոսների կողքին: Մեկ-մեկ թվում էր, թե նրանք էլ են լսում իմ ականջներում հնչող մեղեդին, նրանք էլ են գլուխները բարձրացրած նայում ծիածանաշատ երկնքին: Այնինչ դա ուղղակի պատմություն էր, իր ուրիշ երկնքով և ուրիշ մեղեդով: Պատմություն, որը մի փոքր էլ դարձավ իմը…

 

sofi tovmasyan

Խառը մտքեր

Այսօր շատ մարդիկ բողոքում են լեզվից ու ոճից, որով գրում են ժամանակակիցները: Ուզում են ամեն ինչը կաղապարված լինի: Ես որ իմաստը չեմ հասկանում: Սովորական, ճռճռան, իրենց համն ու հոտը կորցրած բառերը մեր կյանքում էլ տեղ չունեն:

Հա՛, դասականներից շատերը ընտիր են գրել, ու մինչև հիմա էլ իրենց գործերը ընթերցվում են, բայց դե, մի քիչ առաջ շարժվելը չէր խանգարի:
Ես հայոց լեզուն պաշտում եմ ու աղավաղելու պատճառ ու ցանկություն չունեմ: Բայց կան մարդիկ, որ, դեմ լինելով մերօրյա գրողներից շատերի գրելաոճին ու լեզվին, կարող են հանգիստ բակում «պըպզող քյարթուին» ու բամբասկոտ կնոջն էլ գրագետ ու մաքուր հայերենով խոսացող դարձնել:

Չեմ գրում գրագետ ու համալսարան ավարտած դարձնել, որովհետև մեր շրջապատում նման մարդիկ շատ են:
Ավարտում են, դիպլոմը «խփում են թևների տակ» կամ, լավագույն դեպքում, օժիտի մաս սարքում ու քաշվում մի կողմ: Շատերը չեն էլ ավարտում. բա «լավ» տղերքի ընտրյալներ են. ի՜նչ համալսարան, ի՜նչ մասնագիտություն:

Մենակ` տու՛ն, լվա՛ցք, մաքրությու՛ն…
Շարքի վերջում մի 4-5 տարի «լռվողներին» ու բլոտ խաղացողներին անգամ կարմիր դիպլոմը չի փրկի:
Համալսարան ավարտելը դեռ կիրթ լինելու երաշխիք չէ: Բայց դե սա արդեն ուրիշ թեմա է: Ասածս էն է` եթե մարդը այդ պահին նման ձևով է զգում, պետք չէ, որ հանուն հասարակության որոշ անդամների տափակության ու հնադարյան մտածելակերպի փոխի իր զգացածն ու լղոզի մտքերը, դարձնի սովորական, նմանվող…

Զգացածդ թղթին հանձնել կարողանալը հրաշալի բան է: Ինչ ուզես ու ոնց ուզես` կգրես: Ամբողջը կմնա քո ու սպիտակի միջև, կլինի ձեր փոքր գաղտնիքը…
Գրեք ամբողջ սրտով, մտեք ստեղծագործելու պրոցեսի մեջ ու, եթե անգամ ասեն, որ դուք աշխարհի ամենաանտաղանդ մարդն եք, մեկ է, շարժվե՛ք առաջ, աշխատե՛ք շա՜տ-շա՜տ ու պահպանե՛ք կյանքի հետաքրքիր ակնթարթները:

Հ.Գ Էս ամբողջը առաջին հերթին ինքս ինձ եմ ասում, հետո նրանց, ովքեր կկարդան …
Թղթերս ու գրիչս գրասեղանիս նստել ու անհամբեր ինձ են սպասում: Գնացի:

- Մա՜մ, մի բան պակասում ա. գուցե կիտրոնով թե՞յ:

Երբ գտնում ես՝ նորից կորցնելու պայմանով

Թերթում եմ գրքիս էջերը, հետո էլի եմ թերթում` ասես ինքս ինձ համոզելով, որ կարդում եմ, իսկ, եթե իրոք կարդում եմ, ապա ձևացնում եմ, թե հասկանում եմ, բայց իրականում մտքերս ուրիշ տեղ են հասել: Չգիտեմ` ուր, գուցե` Մարս, կամ ասենք այնտեղ, որտեղ միայն մտքերս կարող են գնալ: Ինչևէ: Էլի եմ թերթում: Պատահում է, չէ՞:

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Հա, հաստատ բոլորի հետ էլ պատահել է, որ ինչ-որ տեղ, ինչ-որ պահի, կորցրել ենք բոլոր հարցերի պատասխանները: Բոլոր նրանք, որոնց մաս առ մաս հավաքել էինք օրերի, ամիսների ու նույնիսկ տարիների ընթացքում: Կորցրել ենք ու մոռացել այն գտնելու ճանապարհը, ու երևի մեզանից ամենահամարձակները նորից են փորձել հավաքել դրանք, ոմանք դադարել են հարցեր տալուց, իսկ շատերի մոտ դրանք ուղղակի անպատասխան են մնացել… Բայց դուք էլ եք կարծում, չէ՞, որ կյանքն առանց հարցերի անիմաստ էր լինելու: Իսկ դրանց պատասխանները գտնելու ճանապարհը մեզ համար միշտ էլ յուրօրինակ դպրոց է լինում: Երբեմն`բառիս ամենաբուն իմաստով: Դե, ասենք բոլորդ էլ ցանկացել եք իմանալ, չէ՞, թե որտեղից է մարդն առաջացել: Եվ երևի քչերս ենք իմացել մինչև դպրոց գնալը: Դպրոցում անցել ենք Եկեղեցու պատմություն, ու մեզ համար պարզից էլ պարզ է դարձել, որ մարդկային սերունդն առաջացել է Ադամից ու Եվայից: Թվում է, թե գտել ենք մեզ հուզող ամենակարևոր հարցի պատասխանը, բայց, երբ սկսում ենք դպրոցում անցնել կենսաբանություն, պարզվում է, որ նորից կորցրել ենք այն: Ու չնայած, որ ես ու էլի ինձ նման մի քանիսը շարունակ վիճում են կենսաբանության ուսուցչի հետ, որ մարդն ամենևին էլ կապիկից չի առաջացել, բայց և այնպես, մեզ անհանգստացնող հարցը նորից ու նորից խանգարում է մեզ: Եվ նորից սկսում ենք զրոյից հավաքել մեր պատասխանը:

Կյանքում էլ այսպես է: Մեր շրջապատում այնքան անպատասխան հարցեր կան, որոնց բոլորին պատասխանել ուղղակի անհնար է, իսկ, եթե փորձում ենք պատասխանել մեկ- մեկ, ստացվում է այնպես, որ դեռ մի հարցի պատասխանը նոր գտած, կորցնում ենք այն: Այ օրինակ, երբևէ մտածել ե՞ք, թե ինչու են մարդիկ վախենում իրենց իսկ երազանքներից: Ես մտածել եմ:

Լսել եք, չէ՞, հաճախ ասում են, որ մարդ առանց երազանքների մարդ չէ: Բայց չէ՞որ շատերն էլ ասում են, որ իրենք երազկոտ չեն: Իրենց համար էլ անուն են հորինել՝ ռեալիստ: Բայց ախր, ո՞վ չգիտի, որ նրանք էլ երազանքներ ունեն, ուղղակի իրենք իրենց լեզվով դրան նպատակ են կոչում: Հետաքրքիր մարդ արարած: Ու պատկերացնո՞ւմ եք` նույն երազանքն ունեցող երկու տարբեր մարդիկ կարող են երկու տարբեր ուղղություններով նայել, որովհետև մեկի համար դա երազանք է, իսկ մյուսի համար` նպատակ: Իսկ երազանքները, որպես կանոն իրականանում են պատահաբար կամ չեն իրականանում ընդհանրապես: Նպատակների համար մարդիկ պայքարում են: Ստացվում է, որ մեկի երազանք- նպատակն իրականացավ, իսկ մյուսինը`ոչ: Հենց այսպես էլ մարդիկ սկսում են զարմանալ, զայրանալ ու բողոքել: Հետո սկսում են վախենալ. իսկ եթե իմ երազանքում ինչ- որ բան սխա՞լ է եղել: Կամ, չգիտեմ, ինչ-ինչեր:

Կարծում եմ՝ կարողացա պատասխանել կարևոր հարցերից մեկին: Չգիտեմ, որքանով էր համոզիչ կամ ճիշտ պատասխանս, բայց երևի ձեզ հուզող հարցերի քանակը գոնե մեկով պակասեցրեցի: Իսկ ինձ անհանգստացնող հարցերը գնալով ավելանում են:

arpine khachatryan-2

Պայքար

-Պայքա՞ր… Հանուն ինչի՞, էս երկրում եք ուզում բան փոխե՞լ, էհ, մեկ ա, անիմաստ ա, մեկ ա, էս երկրում բան չի փոխվի…

Այս մտածելակերպն ունի ազգի մեծ մասը, մի զանգված, որը չի կարողացել իր մեջ ինչ որ բան փոխել, ու հա, ինքը էդպես էլ մտածում է, ու դա իր համար նորմալ է: Ուղղակի ուզում եմ այդ մարդկանց ասել. դուք անհաջողակ եք, հա, իրոք, դուք անհաջողակ եք, որովհետև վախենում եք փոփոխությունից, որովհետև դուք պարտվել եք հենց Ձեզ, որովհետև Ձեզ կա՛մ դաստիարակել են ստրուկի հոգեբանությամբ, կա՛մ դուք եք Ձեզ այդպես ներշնչել:

Իմ ծնողներն ինձ մեծացրել ու դաստիարակել են, որ դառնամ լավ մարդ,ամեն ինչ արել ինձ համար տանջվելով, որ դառնամ արժանավոր քաղաքացի, ոչ թե ստրուկի հոգեբանությամբ, առանց ըմբոստության մարդ, որը կյանքում էդպես էլ չի ձևավորվի որպես անհատ:
Երբ պատմության էջերն եմ թերթում, էնպիսի անունների եմ հանդիպում, ու իրենց հետ կապված դեպքեր, հերոսություններ կարդում, որ ամաչում եմ, ամաչում եմ, որ հնարավոր է` չդառնամ իրենց պես պայքարող, իրենց պես քաջ ու հայրենասեր: Հայրենասեր, ոչ թե ազգայնամոլ, թերությունները չծածկող մարդ, ոչ թե շարքային թալանչի:

Գիտե՞ք, ոչ մեկիս համար էլ դժվար չի թողնել այս երկիրն ու գնալ… Այնտեղ, քիչ թե շատ, բոլորն էլ մի բնագավառում իրենց տեղը կգտնեն, իսկ Հայաստանը ո՞ւր մնաց: Բա էստե՞ղ ով է ապրելու, ովքե՞ր են սիրելու, մեկ-մեկ զայրանալու, ժպտալու, ծիծաղելու… Ովքե՞ր… Մտածեք այս ուղղությամբ, ու կհասկանաք, որ լավ երկիր ունենալու համար առաջին հերթին պետք չի ծախվել, պետք չի ծախել Ձեր ձայնն ու խոսքը 5000-10.000-ի սահմաններում գտնվող թղթադրամներին… Մեկ է, այդ փողը վերջանալու է, իսկ դուք էլ հետ չեք կարող բերել ոչինչ, ու էլի դատապարտված եք լինելու ապրել 4 պատի մեջ, առանց պատուհանների ու դռների: Ու թե մեկը մտածի, որ կարող է պատրաստել դուռ, որով դուրս կգնա, նա կդառնա իրական հերոսը: Եթե մի սերունդ չի կարողանում գործը մինչև վերջ գլուխ բերել, ապա մյուս սերունդը, նոր սերունդը, պիտի չվախենա, չնահանջի, պայքարի ու կտեսնի մի օր արդյունքը: Ես չեմ ուզում,որ մենք ամոթով նայենք մեր ապագա երեխաների դեմքերին, ինչպես հիմա մեր ավագներն են, ու ասել` մենք, երեխեք ջան, էդպես էլ չկարողացանք մեր ու Ձեր երազանքների երկիրը ստեղծել: Չկարողացանք, որովհետև վախկոտ էինք, ծախվեցինք, հետո հասկացանք, արդեն ուշ էր: Երեխեք ջան, չեմ ուզում: Մենք պիտի մեզ հաղթենք:

Վերջերս, մի մարդ գրել էր, թե հայերը ատում են իրար, դա է մեր երկրի բոլոր անհաջողությունների պատճառը: Մի տեսակ չհասկացա, ի՞նչ էր ուզում ասել, ասելով թե,ատում ենք իրար, մտածեցի, հա ՞ որ…

Դե, չեմ բացառում, բայց ատելը մի քիչ չափազանցված է, հասկանո՞ւմ եք: Մենք մի քիչ ծայրահեղությունների ազգ ենք. իրար արյուն ենք խմում, բայց անհրաժեշտության դեպքում իրար արյուն ենք տալիս:

Միշտ դժգոհ դեմքեր եմ տեսնում, բայց դե, հասկանալ է պետք` հարկեր, վարկեր, գործազրկություն, հազար պատճառ կա, ու կապ չունի, որ համարյա բոլորի ձեռքին iPhone կա: Ու էստեղ կարող էր մեկը ինձ նախատելով ասել, թե վարկեր չէին ունենա, եթե երեխու համար iPhone կամ iPad վարկով չվերցնեին: Իսկ ես մի քանի վայրկյան լուռ կմնայի, ու կթվար, թե նա հաղթեց ինձ իր խոսքերով: Բայց չէ, էդ տեսակի վարկ վերցնելը խնդիրը չի լուծում: Փորձում են երջանիկ թվալ, հարցեր կա՞ն:

Շեղվեցինք, ամեն դեպքում, միայն այն սերը ու հարգանքը, որ յուրաքանչյուր հայ տածում է ամեն զինվորի հանդեպ, ու մենք բոլորս էլ դրանում համոզվել ենք, կարծում եմ, որ անհրաժեշտության դեպքում, բոլորս էլ կգնանք ու կկանգնենք զինվորի կողքին, զինվորին հավասար, ու կպաշտպանենք մեր հայրենիքը, այդ ազգը չի կարող միմյանց ատել, բացառեք: Ուղղակի հուսահատված ենք, բայց դա կանցնի: Մենք բոլորս իրար հետ, միասնական, առանց կեղծիքի, պիտի պայքարենք մեր երկրի համար: Մեր իսկ մտքերը, արդեն երկար ժամանակ վանդակում փակած, պիտի հանենք, ու տանք արևին՝ տաքանա ու փոշին միջից դուրս գա:

Հաղթելու ենք հենց մեզ, մեր հոռետեսությանն ու չստացված ռեալիստ լինելուն ենք հաղթելու: Ու հա, սխալ չի թվում, ժողովրդի մեծ մասի մեջ պայքարի անհագ ցանկություն եմ տեսնում: Շատ հպարտացնող է: Կուզեի իրենց բոլորին ասել, թե ոնց եմ իրենց սիրում, ու թե ինչքան եմ հպարտանում իմ հայ լինելով, հենց իրենց շնորհիվ:

Հ.Գ. Մի՞թե մեր մեջ Տիգրան Մեծի արյունից չի մնացել: