Մեծամորի պատմամշակութային շինություններն ու հուշարձանները

Երևի բոլորդ էլ գիտեք, որ մեր քաղաքը երիտասարդ քաղաք է: Կառուցվել է այն տարիներին, երբ կառուցվում էր ատոմակայանը: Բնակիչներն էլ հիմնականում ատոմակայանի շինարարներն էին ու աշխատակիցները: Քաղաքը կառուցվել էր, բայց չուներ իր եկեղեցին, մշակութային օջախները: Այսօր արդեն մենք ունենք մեր եկեղեցին` Սուրբ Ղազարը: Սուրբ Ղազար եկեղեցին կառուցվել է 2002 թվականին ամերիկաբնակ տեր և տիկին Զավեն և Ազատուհի Դադեկյանների բարերարությամբ։ Արմավիրի թեմի Մեծամորի միակ եկեղեցին օծվել է 2005 թվականի հոկտեմբերի 22-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի կողմից։

Սուրբ Նարեկ մատուռը կառուցվել է 2014 թվականին Մեծամորի 18-րդ շենքի բնակիչ Կարեն Արիստակեսյանի բարերարությամբ։
Խաչքարերից մեկը նվիրված է Արցախյան պատերազմում զոհվածների հիշատակին: Կառուցվել է 2008 թվականին, իսկ մյուս խաչքարը նվիրված է 1915 թվականի Եղեռնի զոհերի հիշատակին, կառուցվել է 2012 թվականին։

 

Իսկ դու գիտե՞ս, թե ինչ Է կոռուպցիան (մաս 2)

Լուսանկարը` Եվա Հախվերդյանի

Լուսանկարը` Եվա Հախվերդյանի

-Գիտե՞ք, թե ինչ է կոռուպցիան: 

-Իմ կարծիքով` այն գործարքների կամ պայմանավորվածությունների ամբողջությունը, որը տեղի է ունենում օրենքի խախտմամբ` հիմնականում փողի միջոցով (Արման Բայրամյան, Տավուշ, 17տ., ուսանող):

-Կոռուպցիան կաշառակերությունն է: Իմ կարծիքով օրենքից դուրս յուրաքանչյուր քայլ հենց կոռուպցիա է: Օրենքը խախտող մարդկանց միջև համագործակցությունն արդեն իսկ նպաստում է կոռուպցիային (Նարե Տիգրանյան, Տավուշ, 16 տ., աշակերտուհի):

-Դա անօրինական գործողություն է, որը հիմնականում նկատվում է ինչ-որ պաշտոն զբաղեցնող մարդկանց մոտ: Երբ մարդիկ չարաշահում են իրենց ունեցած դիրքը ու կախված պաշտոնից՝ ինչ-որ հարցերի համար դիմում են կաշառք վերցնելուն, միջնորդելուն կամ այլ կեղծարարություններին (Լիլյա Ստեփանյան, Տավուշ, 18 տ., ուսանող):

-Կոռուպցիան կաշառք վերցնելու գործընթացն է (Անուշ Օթարյան, Տավուշ, 80 տ., թոշակառու):

-Կոռուպցիան շահադիտական նպատակներով ինչ-որ բան անելն է, որը օրենքով չի թույլատրվում (Էլիզաբեթ Խուդավերդյան, Տավուշ, 19 տ., ուսանող):

-Կոռուպցիան պետական կառույցներում կամ կազմակերպություններում մարդկանցից փող վերցնելու պրոցեսն է: Դա հիմնականում տեղի է ունենում որևէ անօրինական գործ գլուխ բերելու համար (Գոռ Դավթյան, Տավուշ, 28 տ., քանդակագործ):

-Դա անօրինական ճանապարհ հարթելու միջոց է, որը բարդացնում է երկրի վիճակը: (Աննա Մինասյան, Տավուշ, 19տ., ուսանողուհի):

-Կոռուպցիան մարդկանց «լավություն» անելու համար գումար վերցնելու պրոցեսն է: Կոռուպցիա կարող է համարվել նաև ծանոթ մարդուն աշխատանքի ընդունելը` դարձյալ գումարի միջոցով (Անուշիկ Դավթյան, Տավուշ, 18 տ., ուսանողուհի):

-Կոռուպցիան այն է, երբ ցանկություններիդ հասնելու համար դիմում ես անօրինական ճանապարհի (Արման Միսակյան, Շիրակ, 18տ., ուսանող):

-Դա մարդկանց թալանելու մի ձև է, սոցիալական անարդարության դրսևորում, մարդկային հարաբերությունների կոպիտ խախտում (Ռուզաննա Զարգարյան, Տավուշ, 57 տ., դասախոս):

-Ըստ իս՝ կոռուպցիան դիրքի չարաշահումն է (Սյուզաննա Սաֆրազյան, Երևան, 16տ., աշակերտ):

-Այո, վստահված իշխանության չարաշահումն է սեփական շահ ստանալու նպատակով: (Իրինա Սաղոյան, Երևան, 17տ., աշակերտ):

-Դե, կոռուպցիան կաշառակերությունն է: (Էմիլի Չախալյան, Երևան, 15տ., աշակերտ):

-Այո, գիտեմ: (Գայանե Գևորգյան, Երևան, 37 տ., մանկավարժ):

-Այո, իհարկե: (Նունե Հովհաննիսյան, Երևան, 40տ.,):

-Այո, իհարկե գիտեմ: Ներկայումս արդիական խնդիր է (Լիաննա Պետրոսյան, Երևան, 21տ., ուսանող):

-Տարբեր ձևերով արտահայտված իշխանական լիազորությունների չարաշահումն է (Վարդուհի Սուքիասյան, Երևան, 26տ., համակարգչային օպերատոր):

-Կոռուպցիան վստահված լիազորությունների չարաշահումն է (Վիկտորյա Այդինյան, Երևան, 22տ., ուսանող):

-Այո, իհարկե գիտեմ (Ջուլիետա Վարդանյան, Երևան, 75տ., թոշակառու):

-Այո, գիտեմ (Լաուրա Խաչատուրյան, Երևան, 17տ., աշակերտ):

-Իհարկե (Աննա Վարդանյան, Երևան, 42տ., գանձապահ):

-Կոռուպցիան վստահված իշխանության չարաշահումն է՝ անձնական շահ ստանալու նպատակով (Աննա Գասպարյան, Երևան, 22տ., ուսանողուհի):

-Կոռուպցիան կաշառքն ա, որ տալիս են ինչ-որ նպատակի համար (Արտակ Առաքելյան, Երևան, 17տ., ուսանող):

-Հավատու՞մ եք, որ Հայաստանում մի օր կվերանա կոռուպցիան: 

-Ոչ (Արման Բայրամյան, Տավուշ, 17 տ., ուսանող):

-Այո (Նարե Տիգրանյան, Տավուշ, 16 տ., աշակերտուհի):

-Ոչ (Լիլյա Ստեփանյան, Տավուշ, 18 տ., ուսանող):

-Ոչ (Անուշ Օթարյան, Տավուշ, 80 տ., թոշակառու):

-Այո (Էլիզաբեթ Խուդավերդյան, Տավուշ, 19 տ., ուսանող):

-Ոչ (Գոռ Դավթյան, Տավուշ, 28 տ., քանդակագործ):

-Ոչ (Աննա Մինասյան, Տավուշ, 19տ., ուսանողուհի):

-Այո (Անուշիկ Դավթյան, Տավուշ, 18 տ., ուսանողուհի):

-Ամբողջությամբ երբեք ու ոչ մի տեղ չի վերանա (Արման Միսակյան, Շիրակ, 18տ. ուսանող):

-Ոչ (Ռուզաննա Զարգարյան, Տավուշ, 57 տ., դասախոս):

-Վրաստանից ինչո՞վ ենք պակաս, որ: Անհնարին բան չկա, դա էլ կլինի (Սյուզաննա Սաֆրազյան, Երևան, 16տ., աշակերտ):

-Չի կարող վերանալ, կարող է նվազել: Խոսքը մենակ Հայաստանի մասին չի, ցանկացած տեղ (Իրինա Սաղոյան, Երևան, 17տ., աշակերտ):

-Երբեք չի վերանա (Էմիլի Չախալյան, Երևան, 15տ., աշակերտ):

-Երբեք (Գայանե Գևորգյան, Երևան, 37 տ., մանկավարժ):

-Այո, կվերանա (Նունե Հովհաննիսյան, Երևան, 40տ. ):

-Մի փոքր խելքին մոտ չի մտածել, որ լիովին կվերանա, բայց հնարավոր է նվազեցնել (Լիաննա Պետրոսյան, Երևան, 21տ., ուսանող):

-Ոչ, Հայաստանում կոռուպցիան չի վերանա (Վարդուհի Սուքիասյան, Երևան, 26տ., համակարգչային օպերատոր):

-Իհարկե, կվերանա, եթե իշխանությունների կողմից դրսևորվի համապատասխան քաղաքական կամք (Վիկտորյա Այդինյան, Երևան, 22տ., ուսանող):

-Ոչ միայն Հայաստանում, այլ նաև ողջ աշխարհում չի վերանա երբեք (Ջուլիետա Վարդանյան, Երևան, 75տ., թոշակառու):

-Ամեն ինչ էլ հնարավոր է: Պետք է մեծ ցանկություն ունենալ և լավ գաղափարներ (Լաուրա Խաչատուրյան, Երևան, 17տ., աշակերտ):

-Ոչ, չի վերանա (Աննա Վարդանյան, Երևան, 42տ., գանձապահ):

-Այո (Աննա Գասպարյան, Երևան, 22 տ., ուսանողուհի):

-Իմ կարծիքով՝ կոռուպցիան դեռևս չի կարող վերանալ, համենայնդեպս՝ Հայաստանում, որտեղ նույնիսկ պետությունը չի գտնվում նորմալ վիճակում, որտեղ խոսքի ազատությունը ու քաղաքացիական հասարակությունը լիովին ձևավորված չեն ու մոտ ապագայում նույնիսկ հույս չկա: Կոռուպցիան դատականից հետո ահավոր տարածված ա կրթական համակարգում: Ամեն ինչ արվում ա բացահայտ, չնայած՝ վերջերս բավականին փոփոխվել ա իրավիճակը: Ես «Որակի ապահովման ազգային կենտրոն»-ից եմ, ու մենք աշխատում ենք նաև կոռուպցիայի վերացման վրա: Կոնկրետ գործողություններ վերացնելու համար չեմ կարող նշել, որովհետև չեմ ուսումնասիրել հիմնովին: Պարզ ա, չէ՞՝ ինչ-որ բան փոփոխելու կամ վերացնելու համար պետք ա իմանաս, թե որտեղից ա գալիս ու ոնց ա զարգացել: (Արտակ Առաքելյան, Երևան, 17տ., ուսանող):

-Ինչո՞ւ չի վերանա: 

-Առաջին ու ամենամեծ պատճառը, ըստ իս, հայերի մենթալիտետն է: Երևի բնակչության մեծ մասը պատրաստ է իր բարեկամի համար անել ամեն ինչ, նույնիսկ եթե դա օրենքից դուրս է, օրինակ` բանակից ազատել, համալսարանում գնահատական դնել տալ, գործի ընդունել: Հենց դա էլ ծնում է կոռուպցիան (Արման Բայրամյան, Տավուշ, 17 տ., ուսանող):

-Իմ կարծիքով հարցը ոչ միայն Հայաստանի, այլ մնացած երկրների դեպքում նույն պատասխանը կունենար: Ինչ գործողություններ էլ, որ կատարվեն, միշտ կլինեն մարդիկ, ովքեր կդիմեն կոռուպցիայի: Երևի հնարավոր է միայն նվազեցնել կոռուպցիոն ռիսկերը (Լիլյա Ստեփանյան, Տավուշ, 18 տ., ուսանող):

-Որովհետև շատ խարդախ մարդիկ կան, ովքեր երբեք չեն փոխվի (Անուշ Օթարյան, Տավուշ, 80 տ., թոշակառու):

-Որովհետև դա արդեն արմատավորվել է հայ հասարակության մեջ (Գոռ Դավթյան, Տավուշ, 28 տ., քանդակագործ):

-Չի վերանա երկրի ներքաղաքական վիճակի ու հասարակության մտածելակերպի կարծրացած լինելու պատճառով (Աննա Մինասյան, Տավուշ, 19տ., ուսանողուհի):

-Չի վերանա, որովհետև մենք հսկա, արատավոր համակարգի մի մասնկին ենք: Մենք ինքնուրույն չենք ու թույլ ենք (Ռուզաննա Զարգարյան, Տավուշ, 57 տ., դասախոս):

-Առանց շահի ոչ մեկը ոչ մի բան չի անում (Էմիլի Չախալյան, Երևան, 15տ., աշակերտ):

-Քանի որ երկրի իշխանությունը թերի է աշխատում, հարցն էլ կմնա անլուծելի (Գայանե Գևորգյան, Երևան, 37 տ., մանկավարժ):

-Դրա դեմ ուղղված պայքար չի իրականացվում: Սկսած մանկապարտեզներից, վերջացրած՝ ամենաբարձր օղակներով կոռուպցիան լայն տարածում ունի: Մեր իշխանությունների համար հարստանալու լավագույն տարբերակը կոռուպցիան է (Վարդուհի Սուքիասյան, Երևան, 26տ., համակարգչային օպերատոր):

-Որովհետև յուրաքանչյուրը ձգտում է իր միլիոններին (Ջուլիետա Վարդանյան, Երևան, 75տ., թոշակառու):

-Որովհետև Հայաստանում ամեն ինչ արվում է ծանոթի միջոցով: Խնդրի արմատները հիմնականում կրթված չլինելու հետ են կապված (Աննա Վարդանյան, Երևան, 42տ., գանձապահ):

-Եթե կվերանա, ի՞նչ է դրա համար պետք: 

-Եթե հասարակությունը համախմբվի այդ երևույթի դեմ, արդարամիտ մարդիկ շատանան, ապա կգա մի օր, երբ կոռուպցիան կվերանա կամ գոնե կնվազի (Նարե Տիգրանյան, Տավուշ, 16 տ., աշակերտուհի):

-Պետք է պատժամիջոցներ կիրառել: Երկրի կառավարությունը պետք է շատ լրջորեն դրանով զբաղվի, բայց նախ և առաջ դա պետք է վերացվի հենց կառավարության շրջանում (Էլիզաբեթ Խուդավերդյան, Տավուշ, 19 տ., ուսանող):

-Դրան հասնելու համար պետք է յուրաքանչյուրս մեր հերթին չվերցնենք ու չտանք կաշառք: Եթե յուրաքանչյուրը այսպես մտածի, կոռուպցիան կվերանա: Պետք է փոխենք նախ ինքներս մեզ (Անուշիկ Դավթյան, Տավուշ, 18 տ., ուսանողուհի):

-Պետք է օրենքի ուժով ճնշումներ գործադրել կոռումպացված ու կոռումպացնող մարդկանց վրա (Արման Միսակյան, Շիրակ, 18տ., ուսանող):

-Դա կախված է մեր սերնդի գիտակցության մակարդակից, որն էլ, համենայնդեպս, ցածր չի: (Սյուզաննա Սաֆրազյան, Երևան, 16տ., աշակերտ):

-Պետք է չլռել՝ կոռուպցիա տեսնելիս, իշխանությունը պետք է փոխվի, իսկ ժողովուրդը պետք է այնպիսի իշխանության ձայն տա, որը դեմ կլինի կոռուպցիային, հակակոռուպցիոն կազմակերպություններն էլ պիտի ավելի ակտիվ լինեն: Կարճ ասած՝ պետք է պայքարել (Իրինա Սաղոյան, Երևան, 17տ., աշակերտ):

-Պետք է փոխվեն օրենքները, պետք է հասնել նրան, որ օրենքի առաջ պատասխան տան բոլորը՝ անկախ զբաղեցրած պաշտոնից (Նունե Հովհաննիսյան, Երևան, 40տ.):

-Եթե ես կամ դուք քնից արթնանանք ու փորձենք նվազեցնել, անմտություն կլինի: Այդ ցանկությունը պիտի համապատասխան մարմիններն ուենենան: Պիտի հուսանք, որ մի օր նրանք ուշադրություն կդարձնեն խնդրին (Լիաննա Պետրոսյան, Երևան, 21տ., ուսանող):

-Պետք է հետևել օրենքներին, իսկ եթե օրենքի մարդն անգամ խախտում է այն, պետք է արդեն ուրիշ միջոցներ կիրառել: Մի հոգին ոչինչ չի փոխի. պետք է միասնական գործել (Լաուրա Խաչատուրյան, Երևան, 17տ., աշակերտ):

-Նման երևույթների դեմ պետք է համակողմանի պայքար իրականացնել, որը կընդգրկի ինչպես իշխանությանը, այնպես էլ հասարակության տարբեր շերտերի ներկայացուցիչներին: Արդյունավետ հակակոռուպցիոն քաղաքականություն որդեգրելու պարագայում կարելի է հասնել Հայաստանում կոռուպցիայի մակարդակի կտրուկ նվազմանը (Աննա Գասպարյան, Երևան, 22տ., ուսանողուհի):

Հարցումները անցկացրեցին Անուշիկ Դավթյանը, Մարիամ Պապոյանը

Inesa Zohrabyan aragacotn

Ես աշակերտ-ուսանող եմ

9-ամյա հիմնական կրթությունը ստանալուց, ավարտելուց, քննությունները հանձնելուց և գերազանց հաղթահարելուց հետո իմ առաջ դրված էր մի կարևորագույն հարց՝ հետո որտե՞ղ պետք է շարունակեմ ուսումս: Միշտ մտածել եմ, որ վարժարանը կամ քոլեջը լավագույն ուսումնական հաստատություններն են, քանի որ ունեն մասնագիտական ուղղվածություն: Մեր Արտենիում կա միջնակարգ դպրոց, բայց չէի ցանկանում այնտեղ սովորել: Ընտանիքիս 2/5-ը (իմ քվեն հանած) համարյա թե համաձայն էր, իսկ 3/5-ը կարծիք էր հայտնում, խորհուրդ տալիս, բայց չէր խառնվում իմ որոշմանը: 2/5-ը համարյա համաձայն էր, բայց հաշվի էր առնում, որ պետք է մնամ Երևանում, 15 տարեկան եմ, ու հազար ու մի փորձանք կա:

Բայց այս երեք խանգարող հանգամանքներին ես ճիշտ բացատրություններ տվեցի: Բացատրեցի, որ մեկ է՝ համալսարանում պետք է սովորեմ, ավելի լավ, որ շուտ հարմարվեմ Երևանի կյանքին: Ընտանիքս ոչ թե համոզվեց, այլ համաձայնեց մեկ պայմանով՝ եթե քննությունս չկարողանամ հանձնել և դուրս մնամ, ուրիշ քոլեջի կամ վարժարանի մասին պետք է մոռանամ, միանգամից գնալու եմ մեր գյուղի 12-ամյա դպրոցը:

Հիմա արդեն պետք է որոշեի, թե որ քոլեջը դիմեմ: Հաշվի առնելով, որ քոլեջում պետք է սովորեի չորս տարի, իսկ ես չէի ցանկանում համալսարանում միանգամից 2-րդ կուրս լինել, դիմեցի Երևանի Խ. Աբովյանի անվան Մանկավարժական համալսարանի հենակետային վարժարան: Նշեմ, որ հետո Մանկավարժական համալսարան չեմ գնալու, որոշել եմ: Գնացի, դիմեցի, ընտրեցի հոսքս՝ հումանիտար հոսք, անգլերեն ենթահոսք, իմացա քննությանս օրը: Քանի որ պայմանը կար ու շատ լուրջ էր, կրկնեցի ամբողջ իմացածս և օգոստոսի 7-ին գնացի քննության: Ես ու մայրիկս մի օր շուտ էինք գնացել Երևան՝ առավոտյան ճիշտ ժամանակին հասնելու համար: Հասանք վարժարան:

-Ինես, տետր պե՞տք էր,- հարցրեց մայրս անհանգստացած:

-Չեմ հիշում, որ էդպիսի բան ասած լինեն:

-Բոլորի ձեռքին կա:

-Լավ, գնամ առնեմ, գամ, մեկ էլ տեսար՝ պետք եղավ:

Գնացի խանութ, երկու հատ տետր գնեցի. մեկ էլ տեսար:

Ու այս «մեկ էլ տեսար»-ները շատ ճիշտ դուրս եկան: Մի տետրն էլ դիմորդներից մեկին տվեցի, որը ինձ պես տեղյակ չէր տետր բերելու մասին:

Դե, քննությունն սկսվեց, մեկուկես ժամ էր տրամադրված, ինձ համար միջին բարդության էր, դպրոցական քննությունից էլ բարդ էր:

Ամբողջ օրը մտածում էի հաջորդ օրվա ժամը 13.00-ի մասին, երբ իմանալու էի պատասխանները: Եթե չկարողանայի անցնել, շատ հուսախաբ կանեի մերոնց: Հաջորդ օրը զանգ ստացա, շնորհավորեցին. անցել էի, հավաքել էի 17 միավոր 20-ից: Այնքան էի ուրախացել, ամեն անգամ այսպիսի դեպք լինելուն պես միանգամից Աստծուն եմ շնորհակալություն հայտնում, գրկում եմ մերոնց:

Լավ օր էր, բոլոր «եթե»-ները էլ չկան, ես 15-ամյա ուսանող-աշակերտի կարգավիճակում եմ, ամեն ինչ առջևում է:

elada petrosyan

Աշակերտը պետք է սովորի ռուսաց լեզու

Վերնագրին ինչպիսի՞ կետադրական նշան դնեմ՝ հարցակա՞ն, թե՞ շեշտ, չեմ կարողանում կողմնորոշվել: Ընկերուհուս հետ խոսակցությունից հետո ինձ համար պարզ դարձավ, որ դպրոցներ կան, որտեղ ռուսաց լեզվի ուսուցումը այդքան էլ լավ հիմքերի վրա չէ, և դա ոչ միայն աշակերտների, այլ նաև ուսուցչի մեղավորությունն է: Ընկերուհիս մեր զրույցում պատմեց.

-Ես ռուսերեն ինչ գիտեմ՝ ֆիլմերից, համակարգչից և երգերից եմ սովորել, այսինքն՝ մի քանի բառ:

Մարիամը նաև պատմեց, որ ռուսաց լեզվից թելադրություն գրելիս ուսուցիչը գրքից տեքստ է տալիս, որ արտագրեն, բայց վերևում պարտադիր պետք է գրվի «Диктант»: Ես ապշած էի. ինչպե՞ս է հնարավոր այդպես վարվել և հետո մեղադրել աշակերտներին, որ ռուսերեն չգիտեն: Եվ գնալով ավելի ու ավելի շատ մարդկանց հետ եմ գործ ունենում, ովքեր ոչ թե ռուսերեն վատ են խոսում, այլ ընդհանրապես ռուսերեն չգտեն: Ընդ որում, որքան ավելի երիտասարդ է դիմացինս, այնքան ավելի քիչ հավանական է, որ նա ռուսերեն խոսել գիտի: Ակամա հիշեցի մի այսպիսի խոսք՝ անգլերեն չիմանալը վատ է, ռուսերեն չիմանալը՝ ամոթ: Իրոք, ինչպես կարելի է այդքան անտարբեր լինել մի լեզվի հանդեպ, որին դեռևս քսան տարի առաջ տիրապետում էր երկրի բնակչության իննսունհինգ տոկոսը: Մինչ օրս էլ բացի ռուսական ալիքներով հեռարձակված հաղորդումներից և ֆիլմերից՝ նաև հայկական որոշ ալիքներով հեռարձակվող ֆիլմերը ռուսերեն լեզվով են: Ըստ ծնողներիս պատմածի՝ անգլերենի, ռուսերենի իմացությունը նույնիսկ այն ժամանակ համարվել էր հասարակ և բնական մի բան: Իսկ այսօր «հին» մասնագետները աստիճանաբար թողնում են դպրոցը, բայց ոչ ոք առանձնապես չի էլ մտածում նրանց փոխարինելու մասին: Արդյունքում մենք այսօր ունենք այն, ինչ մի ժամանակ չի եղել՝ աշակերտների խիստ բարձր տոկոս, որը չի տիրապետում կամ շատ վատ է տիրապետում ռուսաց լեզվին, իսկ ռուսական դասական գրականության մասին անգամ խոսելն իմաստ չունի: Շատ ցավալի եմ համարում այս երևույթը, ու մեծ բացթողում եմ համարում այն հանգամանքը, որ այսօր մենք՝ աշակերտներս, չենք օգտագործում գոնե ռուսերեն սովորելու այն լայն հնարավորությունները, որոնք ընձեռում են մեր տեխնոլոգիական դարաշրջանի բարիքները` հեռուստատեսությունն ու համակարգիչը: Ըստ ընկերուհուս՝ Մարիամի պատմածի, իրենց մյուս օտար լեզվի ուսուցչի կարծիքը հետևյալն է. «Մեր ժամանակ ուրիշ էր, մենք այն ժամանակ շատ էինք գնում տարբեր երկրներ, և բոլորը սովորում էին ռուսերեն։ Իսկ այսօր երեխաները գրեթե երկրից դուրս չեն գալիս, իսկ եթե անգամ դուրս են գալիս, անգլերենը նրանց ավելի շատ է պետք գալիս: Մենք փորձում ենք այդ սերն արթնացնել նրանց մեջ՝ լեզվի և գրականության, ընթերցանության հանդեպ։ Ուզում ենք, որ աշակերտները հասկանան, որ ինչ-որ բանի հասնելու համար նրանց նաև ռուսերենն է անհրաժեշտ։ Մեր ներկա քաղաքական դրությունն էլ է հուշում, որ ռուսերենը դեռ շատ է պետք գալու: Այսօրվա աշակերտներն անգամ հայերեն գրագետ չեն խոսում, ուր մնաց՝ ռուսերեն խոսեն»:

Ես ճանաչում եմ նաև մեկ այլ աշակերտուհու մեր դպրոցից: Աննան անգլերեն, ֆրանսերեն, ռուսերեն լեզուներից բացի ուսումասիրում է նաև կորեերենը, որը, կարծես սերնդի հիվանդությունն է դարձել: Դժվար գտնենք նմանատիպ մարդկանց, ովքեր երեք լեզվի տիրապետելուց բացի՝ համակարգչի միջոցով փորձում են սովորել նաև կորեերեն: Այս ամենը ողջունելի է դառնում հասարակության կողմից, երբ բացի ինքնուրույն լեզու սովորելուց՝ նա ցանկանում է նաև ուսումը շարունակել Կորեայում: Հրաշալի է, որ այսպիսի մարդիկ կան մեր շրջապատում, ովքեր անընդհատ ձգտում են նոր լեզու սովորել: Չէ՞ որ իզուր չեն ասում, որ որքան լեզու գիտես, այդքան մարդ ես:

Կալավանի «Անտառային խոհանոցը»

Լուսանկարը` Էլյանորա Բալյանի

Լուսանկարը` Էլյանորա Բալյանի

Իմ փոքրիկ գյուղը՝ Կալավանը, ոչ միայն աչքի է ընկնում իր գեղեցիկ բնությամբ ու հիասքանչ տեսարաններով, այլ նաև համեղ, օգտակար ու, իհարկե, էկոլոգիապես մաքուր սննդով՝ կանաչիներով, մրգերով, բույսերով, համեմունքներով: Գյուղում կան մոտավորապես 120 տեսակի բույսեր, որոնք օգտագործվում են Կալավանի այցեքարտերից մեկում ՝ «Անտառային խոհանոցում»: «Անտառային խոհանոցի» ուտելիքների մասին ինձ պատմեց Շողիկը՝ խոհանոցի գլխավոր խոհարարը: Նա այնքան սիրով էր պատմում, որ մի պահ ինձ թվաց՝ արդեն զգում եմ տապակած կանաչիների, կոմպոտների, թեյերի ու թթուների համով հոտերը:

Լուսանկարը` Էլյանորա Բալյանի

Լուսանկարը` Էլյանորա Բալյանի

Շողիկն ասաց, որ կանաչիները հավաքում են անտառներից ու պատրաստում տատիկներից սովորած հին ու ավանդական եղանակներով: Օրինակ՝ կարմրաբանջարը, շուշանը, իսկոթը, բանջարը (եղինջ) տապակում են յուղի կամ ձեթի մեջ և մատուցում անարատ մածունի հետ, ապուրներ պատրաստում են փիփերթից, ավելուկից, բանջարից (եղինջ), իսկ թթուները, որոնց համից գրեթե անհնար է կշտանալ, պատրաստվում են գայլիսկոթից, գինազոխից, սանդրուկից:

Շողիկը մեր օտարերկրացի հյուրերին, որոնք քայլարշավից հոգնած վերադառնում են, կազդուրիչ ու շնչառությունը կարգավորող բույսերից՝ զիվանից, խնկածաղկից, դաղձից և ուրցից պատրաստված թեյեր է մատուցում, իսկ այ, տապից զովացնելու համար վայրի տանձի, խնձորի, ազնվամորու և հաղարջի հյութեր է հյուրասիրում:

Այս տարօրինակ անուններով բույսերը, համեմունքները, հատապտուղները կազմում են Կալավանը՝ իր համ ու հոտով, իր նմանը չունեցող «Անտառային խոհանոցով»: Դրանք, իհարկե, ամբողջական չէին լինի առանց Շողիկի, որը մինչև վերջ պատրաստում և պատմում էր նույն եռանդով և աշխատասիրությամբ:

gohar hakobyan (ararat)

Անձրև

Սառն արևի ցոլքերն ընկել էին գյուղի վրա: Օրը հուսադրող չէր, բայց, ինչպես ասում են, հույսը վերջում է մահանում: Դուրս եկա տանից: Մանկապարտեզ պիտի գնայի՝ եղբորս վերցնելու: Մանկուց սիրել եմ անձրևային եղանակը: Ինձ միշտ թվացել է, որ անձրևը մեր վրայից մաքրում, տանում է այն, ինչ մենք խնամքով թաքցնում ենք ուրիշներից: Հիմար միտք է, գիտեմ:

Քայլում էի դեպի մանկապարտեզ, որն այնքան էլ հեռու չէ մեր տնից, բայց անձրևի մանր կաթիլները ճանապարհը կարծես մի քանի կիլոմետրով երկարացրած լինեին:
Նայում էի երկնքին ու ինքս ինձ հարց տալիս՝ տեսնես կա՞ սրանից ավելի սիրուն երևույթ: Կարծում եմ՝ չկա:

Վերջապես հասա, եղբորս հետ սկսեցինք կամացուկ վազել: Անձրևը սաստկանում էր: Դե, վազելն իմ սրտով չէր, բայց երեխան կթրջվեր:
Ինչևիցե, ես վայելում էի անձրևի կաթիլները, անձրևի հոտը:
Երբևէ զգացե՞լ եք անձրևից հետո եկող հոտը: Հրաշալի է, չէ՞:
Դե, յուրահատուկ են ամառային անձրևները: Նկատե՞լ եք՝ ծառերը ոնց են հրճվում անձրևի կաթիլներից: Ոնց է անձրևը խուտուտ տալիս թփերին, շոյում ասֆալտը, պար գալիս անցորդների հետ, երազանքների գիրկն ուղեկցում ինձ ու քեզ…
Ես առաջին անգամ զգացի, թե ոնց անձրևը դիպավ ոսկորներիս, առաջին անգամ վախից դողացի: Ես անձրևն իրապես զգացի առաջին անգամ…

lilit grigoryan

Ինչ ուզում են՝ թող ասեն, մեկ է

«Կարծրատիպ է. եթե աղջիկ ես, ի՞նչ կարճ մազեր: Ինչ-որ մեկը, երբ ուզում էր նորաձև մի բան անել, դիտվում էր որպես «շատ ազատ» աղջիկ, որին ոչ ոքի կարծիքը չի հետաքրքրում: Բայց էդ, ինչ-որ մեկն ունի իր սեփական ու տարօրինակ աշխարհը: Երբ մեր գյուղում դու սկսում ես տարբերվել կամ այլ կերպ ես մտածում, դա նորմալ չի ընդունվում, անգամ դպրոցում էդպիսի խմբեր կան ձևավորված, որ սկսում են իրենց քննադատությունը: Սկսում են քո մասին վատ բաներ խոսել, տարածել, քեզ կոտրում են, հետ կանգնեցնում քո որոշումներից, նպատակներից: Բայց մեկ էլ մտածում ես, որ պիտի անես այն, ինչ ուզում ես, ուշադրություն չդարձնես նման բաների, քո կյանքն ապրես ու ոչ մեկից էլ չկառչես: Բայց մեկ էլ մի ժամանակ է գալիս, որ հոգնում ես բոլորից այն պատճառով, որ բոլորն իրար նման են, նույնն են, ձանձրալի կյանքով են ապրում, նույն դեմքերը, նույն քայլերը: Էս ամենը քեզ ուղղակի խեղդում է, որովհետև նորություն ես ուզում, ուզում ես հավես բաներով զբաղվել, ոճդ փոխել:

Էդպես մի օր որոշեցի մազերս կտրել: Կտրեցի: Սկսեցին քննադատել ինձ, ճնշել: Նեղվում էի, որ փողոցով քայլելիս ինձ տարօրինակ էին նայում: Իմ մասին իմ մազերով էին կարծիք կազմում: Բայց ես հավես ընկերներ ունեի, որոնք միշտ կողքիս էին, ինձ շատ էին սիրում: Սա ինձ հնարավորություն տվեց իմ մեջ ուժ գտնելու ու առաջ գնալու: Նրանք անգամ իրենց մազերն էին կտրում, որ ես ինձ վատ չզգամ: Ես սթափվեցի:
Ես տարբերվում եմ մեր գյուղում ապրող մնացած մարդկանցից: Ուղղակի՝ սանրվածքով: Ես ոչ մի վատ բան չեմ արել: Ես կոտրել եմ կարծրատիպ, չնայած այն սկզբում ավելի ուժեղ կոտրեց ինձ»:

Սա ընկերուհուս պատմությունն էր: Ես երբեք չեմ թողնի նրան, միշտ կողքին կմնամ, որովհետև ես իմ շրջապատում ունեմ առավել քան ուժեղ մարդ, բոլորից տարբերվող և՛ արտաքինով, և՛ ներքինով: Թող կորչեն քննադատողները, որովհետև նրանք կյանքի իմաստը ընկալելու և այն ուղղակի ապրելու հետ խնդիրներ ունեն: Իսկ մենք՝ չէ:

nina baghoyan portret

Գիշերային խառը մտքեր

Կարելի է ժամերով, անվերջ նստել մի անկյունում ու վայելել գիշերային անծայրածիր, մի քիչ մռայլ երկնային այս հրաշք տեսարանը: Ակնդետ նայել լուսնին, որը մխրճված է մուգ ամպերի հետևում, սակայն չի դադարում լուսավորել երկինքն ու երկիրը, զգալ գիշերվա անուշ հոտը ու մտքերով գնալ հեռուները: Կտրվել առօրյա անցուդարձից, անհանգիստ վիճակից, խորը շունչ քաշել ու զգալ ամառային այս պաղ օդը:

Չէր խանգարի ունենալ առանձին մի փոքրիկ ու ջերմ անկյուն, որը միայն իմը կլիներ: Վառեի կողքիս դրված լուսամփոփը, վերցնեի մի հրաշք գիրք ու հեքիաթային զգացողություններով, ժամերով ընթերցեի այն: Հանգստանալու և դադար տալու նպատակով նայեի երկնքին ու մի գավաթ թեյ կամ սուրճ ըմպեի ու նորից շարունակեի անվերջ ընթերցել:

Կյանքն ուղղակի հրաշալի պարգև է՝ տրված Աստծո կողմից: Մենք կանք ու ապրում ենք լավ կամ վատ պայմաններում. կարծում եմ դա այնքան էական չէ, որքան այն, որ մենք պիտի ստեղծենք գեղեցիկը մեր կյանքում ու վայելենք այն:

Գիշերն այնքան երազային է, անուշ ու գեղեցիկ, որ ակամա ծնվում են բազում մտքեր, որոնք մեկը մյուսին հերթ չտալով՝ ուղեղումդ խառնաշփոթ են առաջացնում: Ուզում եմ գրի առնել բոլոր մտքերս, սակայն դրանք այնքան շատ են, որ մինչ մի քանիսը գրում եմ, մյուսներն ակնթարթորեն մոռացվում են:

Կարելի է ուղղակի վայելել գիշերային ակնթարթները, այն հրաշք վայրկյանները, որ գալիս ու գնում են ամեն վառվող ու վայր ընկնող աստղի հետ և զգալ այն բնական գեղեցկությունը, որ տրված է ի վերուստ:

Astghik Hunanyan vayots dzor

Տարբերություն չդնենք

Բոլորս էլ գիտենք՝ ինչ կարծրատիպեր են «իշխում» Հայաստանում ու դեռ քանի հազարամյակ էլ կիշխեն, էլ չասեմ: Սակայն դրանցից ամենաշատ հանդիպողներից մեկի մասին եմ ուզում խոսել: Չնայած՝ հավանական է, որ մայրս ու տատս նյութս կարդալուց հետո սաստեն ինձ, նորից քարոզ կարդան գլխիս, իսկ «սքայփի» բարեկամներն «ազգի դավաճան» անվանեն, բայց մեկ է՝ պետք է ասեմ։

Դեռ փոքր ժամանակվանից միշտ տարբերություն են դրել իմ ու եղբորս միջև, ու հաստատ բոլոր «հայու գենը պահող» ընտանիքներում էլ նույն վիճակն է։ Երևի հասկացաք՝ ինչ նկատի ունեմ։ Դեռ մանկուց էլ բոլորն իրենց մեթոդներով ջանացել են հասկացնել, որ ես պետք է լսողի դերում լինեմ, որ ես պետք է զիջեմ, ես պետք է ամեն ինչ անեմ, իսկ եղբայրս կարող է ողջ օրը ոչ գործ անել, ոչ էլ առավել ևս, օգնել մայրիկին, քանի որ նա տղա է, իսկ ես՝ աղջիկ: Մարդ էակից ընդամենը երկու տեսակ կա՝ աղջիկ ու տղա, էդ ո՞ր հանճարի մտքով անցավ տղային իշխողի դերը տալ, իսկ աղջկան՝ հնազանդվողի, որ տղաների համար է ստեղծված ավտոմեքենան, շինարարի կամ դարբնի մասնագիտությունները, իսկ աղջիկը չի կարող դառնալ շինարար, քանի որ «թույլ սեռ»-ի ներկայացուցիչ է, և բացի դրանից՝ բա ամոթ չի՞, ի՞նչ կմտածեն մարդիկ: Երբեք էլ չեմ ընդունել ու չեմ ընդունի էդ խտրականությունը, ախր, դա շատ վատ դաստիարակության ձև է։ Կանգնում են ու եղբորս մոտ ասում, որ նա կարող է ողջ օրը գործ չանել, իսկ ես պետք է անեմ, նա կարող է այսինչ բանն անել, իսկ ես ոչ՝ բա ինքը տղա ա, իրեն կարելի ա։ Դեռ մի բան էլ ինձնից մի տարի փոքր է, բայց չգիտես՝ ինչի, ես պետք է իրեն զիջեմ, կռվում վերջին խոսքը նրանը պետք է լինի, նա կարող է գոռալ ինձ վրա, իսկ ես նրա վրա գոռալ չեմ կարող (բայց, դե գոռում եմ, էլի), նույն բանը նրան թողնում են, իսկ ինձ՝ չէ։ Տատս էլ միշտ եղբորս է ավելի շատ սիրել, չնայած՝ ես հազար անգամ ավելի լավ եմ սովորում, ավելի ընդունակ եմ ու ավելի խելացի, գիտե՞ք՝ ինչի, ես գնալու եմ, ես ուրիշի սերունդն եմ շարունակելու, իսկ եղբայրս՝ մերը (տատիկիս արդարացումն է), դա դեռ էն դեպքում, երբ տատս ինքն էլ աղջիկ է ու հարս։ Անգամ ափսոսում եմ, որ մի ամսում անհնարինը հնարավոր դարձնելով, ամեն օր տանջվելով՝ մի վեց առարկա զրոյից սովորել եմ ու փայլուն արդյունքի հասել, որ կարմիր վկայական ստանամ, իսկ եղբայրս անգամ մատը մատին չի տա: Գիտե՞ք՝ ինչի, որովհետև դեռ դպրոցական առաջին տարիներից էլ տատս ասում էր՝ ինքը տղա ա, ինքը կարա մի քիչ էլ վատ սովորի, իսկ մայրս հիմա ասում է՝ ի՞նչ կարմիր վկայական, չէ մի, պարտադիր չի բարձր գնահատական ստանա, իսկ դու աղջիկ ես, դու պարտավոր ես շատ լավ սովորել: Ու ինչի՞ համար են տղաներին երես տալիս: Հա, ի՞նչ, որ տղաների մազը կարճ ա, խելքը «երկա՞ր» ա, որ էդ հիմար ասացվածքն են հորինել մարդիկ:

Կամ ասում են՝ էս գործը աղջկա գործ չի, դու աղջիկ ես, դու չես կարող դառնալ կարատեիստ կամ շինարար, աղջիկները միայն ուսուցիչ կարող են դառնալ: Վա՞տ կարատեիստ է մեր թղթակից Էլիզը, դեռ մի բան էլ շատ մրցանակներ է ստացել, մրցույթներում ու առաջնություններում է հաղթել: Վա՞տ մարտիկ էր Ժաննա դ’Արկը, որ մի ամբողջ Ֆրանսիա ազատագրեց, վա՞տ թագուհի է Էլիզաբեթը, որ մի հսկա Անգլիա է կառավարում, վա՞տ ճարտարապետ է Զահա Հահիդը, որ համարվում է ամենահայտնի ճարտարապետներից մեկը՝ կին լինելով հանդերձ, կամ՝ Ռոնդա Ռոուզին, որը բացի տաղանդավոր դերասանուհի լինելուց՝ նաև ձյուդոյի աշխարհի չեմպիոն, օլիմպիական խաղերի բրոնզե մեդալակիր կամ խառնամարտի բացարձակ չեմպիոն է, էլ ի՞նչ թույլ սեռ, ի՞նչ բան: Վա՞տ աղջիկ կլինեի ես, եթե իրավաբան կամ օպերատոր դառնայի, որ արգելեցին՝ ասելով, թե բա՝ աղջկա գործ չի: Չգիտեմ, է: Միշտ էլ ասել եմ մայրիկիս՝ ես իմ երեխաներին էդպես չեմ դաստիարակելու ու ոչ էլ տարբերություն եմ դնելու նրանց միջև…

Ամենաքաղցր փառատոնի մասին

Լուսանկարը` Շամշադինի մեղրի և հատապտուղների պառատոնի ֆեյսբուքյան էջից

Լուսանկարը` Շամշադինի մեղրի և հատապտուղների պառատոնի ֆեյսբուքյան էջից

Հուսով եմ, լսել եք Շամշադինում անցկացվող մեղրի և հատապտուղների փառատոնի մասին: Իսկ եթե չեք լսել, կամ լսել եք ու պատկերացում չունեք, թե ինչ է կատարվում այնտեղ, հոգ չէ, ես կպատմեմ:

Մեղրի և հատապտուղների փառատոնը արդեն վեցերորդ տարին է, ինչ անց է կացվում` Բերդ քաղաքում: Բազմաթիվ մարդիկ, համեղ ուտեստներ, երփներանգ տաղավարներ, որոնք իրենց գեղեցկությամբ գերում են այցելուներին և կանչում իրենց «գիրկը», դե, էլ չեմ ասում Շամշադինին բնորոշ համով ու քաղցր անարատ մեղրի մասին, որի բույրը Շամշադին մտնելու պահից զգացվում է: Բայց ի տարբերություն նախորդ տարիների, այս անգամ ավելի լավ անցավ. կազմակերպիչները լավ էին աշխատել:

Նախ, նախորդ օրը տեղի ունեցավ ջազ համերգ հյուրերի և այցելուների համար, հետո վրանային գիշեր` բարձր Սորանում (Բերդ քաղաքի ամենագեղեցիկ այգիներին մեկը), որտեղից երևում է Ցլիկ Ամրամի բերդը, որը նույնպես Բերդ քաղաքի այցեքարտերից մեկն է: Հետո արդեն առավոտից Շամշադինի տարբեր գյուղերից մարդիկ էին գալիս, իրենց տեղերն էին զբաղեցնում, նախապատրաստում բարիքները, սպասում այցելուներին: Իսկ այցելուներն իրենց սպասեցնել չտվեցին: Այնքան մարդ կար ժամը 12-ից 15:00-ն ընկած ժամանակահատվածում, որի հետ համեմատվել կարող են միայն երկար դասամիջոցին ճաշարան շտապող աշակերտները, կամ ինչու չէ, նաև Apple-ի պաշտոնական խանութների մոտ հավաքված մարդիկ, որոնք ցանկանում են առաջինն իրենց ձեռքն առնել վերջինիս նոր արտադրանքը: Բայց եթե հաշվի առնեք, որ սահմանամերձ Շամշադինում այսքան հյուր երբեք չեք տեսնի, և գյուղացին այսպիսի հնարավորություն չի ունենում իր արտադրանքը վաճառելու, կպատկերացնեք, թե ինչ կարևոր է այս փառատոնը մեր՝ տեղացիներիս համար:

Ու սրա հետ մեկտեղ, այսքան մարդկանց միջից հանդիպում ես հին ծանոթ-բարեկամների, լավ ընկերների, որոնց երկար ժամանակ է՝ չես տեսել:

Դե արդեն այսքանին հաջորդում են տարբեր խաղեր, մրցույթներ, համերգային ծրագրեր, ազգային երգ-երաժշտություն:

Դե ինչ, դու դեռ մտածո՞ւմ ես, արդեն մյուս տարի արի Շամշադին և մասնակիցը դարձիր այս համեղ ու քաղցր փառատոնի: