Գրականության դասն էր: Նստել էի պատուհանի մոտ՝ առաջին նստարանին: Նայում էի դուրս: Օրը պայծառ էր, արևը կարծես համբուրում էր այտերս:
Հանկարծ նկատեցի թռչող փոքրիկ ճնճղուկներին: Միանգամից դիպան սրտիս: Այնքան հարազատ բան կա թռչունների մեջ. ազատ են ամեն բանից, չունեն սահմանափակումներ, թռչում են, ուր ցանկանում են: Թռչում են, ու ոչ ոք չգիտի՝ նրա՞նք են երջանիկ, որ ազատ են, թե՞ բնությունը, որ ունի նման հրաշքներ:
Մի պահ թռչուներն անհետացան տեսադաշտիցս, նկատեցի հեռվում աշխատող մարդկանց: Ես նայում էի նրանց եռանդուն աշխատանքին ու նույնչափ եռանդով մտքերս տալիս թղթին:
Արևի տակ կռացած՝ հողը քաղհանում էին միջին տարիքի երկու կին: Ինձ թվաց, որ նրանք հույսեր ունեն՝ կապված հենց այդ հողի հետ: Հողը, վարուցանքը գյուղացու ապրուստի միջոցն են:
Այնուամենայնիվ, ես հիացած հետևում էի նրանց աշխատանքին. այնքա՜ն մտերմիկ, այնքա՜ն հարազատ էր ինձ այդ պատկերը:
Թռչունները նորից եկան: Ես տարվել էի նրանցով, երբ հանկարծ ականջիս հասավ մի նուրբ ձայն.

-Երազո՛ղ, հե՛տ արի, զանգը տվեց:

Մեր օրերում, սովորաբար, աշխատանքի են ընդունում երիտասարդ, բարետես աղջիկների կամ տղաների, բայց այդ խանութի մուտքի դռանը փակցված էր՝ «Աշխատանքի ենք ընդունում միայն հաշմանդամներին»:
-Ամեն ինչ սկսվեց նրանից,- պատմում էր Արշակը,- երբ դպրոցական ուսումնառության վերջին տարում ընկերոջս տան ճանապարհին՝ հարևան տան պատուհանից, հայացքս որսաց մեկին: Մինչ այդ ես չէի հավատում սիրուն առաջին հայացքից, բայց կարծես թե սիրահարվել էի: Նրան տեսնելու ցանկությունս ստիպեց հաճախակիացնել այցելությունները ընկերոջս տուն: Շուտով ինձ հաջողվեց ձեռք բերել նրա տան հեռախոսահամարը և զանգել: Դժվարությամբ նրա հայրը համաձայնեց, որ մենք հանդիպենք: Հանդիպումները մեզ հասցրին նշանադրության:
Զորակոչվեցի բանակ, տրվեցի հայրենիքի պաշտպանության նվիրական գործին: Ժամանակ անցավ: Ծառայության ընթացքում անզգույշ մի քայլս դղրդեցրեց հողը ոտքերիս տակ ու ահասարսուռ ձայն հնչեցրեց: Անորոշություն… Աչքերս բացեցի ու հասկացա, որ այլևս երբեք հայրենի հողի վրա հաստատուն քայլեր անելու հնարավորություն չեմ ունենա…
Հիվանդանոց տարան: Երկու օր շարունակ արցունքներիս վերջ չկար: Վերջապես արցունքներիս հետևից նշմարեցի նրա դեմքը: Եկել էր հրաժեշտ տալու: Հայրը չէր կարող իր աղջկան հաշմանդամի կնության տալ:
Մի օր մեզ մոտ՝ հիվանդանոց, ուսանողներ եկան բժշկական պրակտիկայի: Ուսանողուհիներից մեկը շատ դուր եկավ ինձ ու, ի վերջո, ընկերական շփումից սեր ծնվեց: Պատահեց այնպես, որ իր հետ պայմանավորվելով՝ փախցրի նրան՝ Լուսինեին: Ժամանակ անցավ, ու մենք որոշեցինք հաշտվել նրա ծնողների հետ: Ծնողները համաձայնեցին ու խնդրեցին, որ Լուսինեին իրենց տուն տանենք ու մեր ավանդույթներով, պաշտոնական գնանք նրա ձեռքը խնդրելու: Այդպես էլ արեցինք, բայց… Երբ գնացինք նրա ձեռքը խնդրելու, ծնողները պատասխանեցին, թե՝ մենք աղջիկ չունենք քեզ տալու: Բայց ի՞նչը կարող էր խոչընդոտել սիրուն: Ես ու Լուսինեն պայմանավորվեցինք ու երկրորդ անգամ փախանք Ռուսաստան, որտեղ այդ ժամանակ ծնողներս էին բնակվում:
1995թ.-ին էլի վերադարձանք Հայաստան: Որոշեցի հիվանդանոց այցելել: Բուժման ընթացքում բարեկամներ էի ձեռք բերել: Հիվանդանոցում ականատես եղա մի արտասովոր ու հետաքրքիր իրադարձության:
Պատմությունը շարունակեց Արշակի ընկերը` Ավետիսյան Կարենը.
-Իմ և Արշակի պատմությունները շատ նման են: Ես էլ 1994թ.-ին Հորադիզում կորցրել եմ երկու ոտքերս, տիկնոջս հետ նրա բժշկական պրակտիկայի ժամանակ ծանոթացել եմ հիվանդանոցում, որտեղ ես բուժում էի ստանում: Իմ և մնացած վիրավորների ոգեշնչման աղբյուրն Արշակն էր: Նրան՝ որպես ուժեղ կամքի տեր մարդ, մեզ որպես օրինակ էին ցույց տալիս: Նա ոտքեր չուներ, բայց պրոթեզների օգնությամբ քայլում էր: Կնոջս՝ Ալլային, ընտանիքի անդամները համաձայն չէին ինձ կնության տալ: Ալլան փախավ տնից, եկավ ինձ մոտ՝ հիվանդանոց, ու հենց հիվանդանոցում էլ մեծ շուքով հարսանիք արեցինք, որին ներկա էր նաև Վազգեն Սարգսյանը: Հենց մեր հարսանիքին էլ ներկա եղավ Արշակն այդ օրը:
-Արշակը մեզ համար միշտ օրինակ է եղել, ու բախտի բերմամբ, մեր ճանապարհները խաչվել են, ու մենք ընկերներ ենք դարձել,- շարունակեց նրանց երրորդ ընկերը՝ Հունան Հունանյանը: -Ես վիրավորվել եմ Չինարիում: Ի տարբերություն Արշակի և Կարենի պատմությունների՝ իմ կինը՝ Ալիսան, ևս վիրահատվել էր: Հիվանդանոցում ծանոթացանք, ու Արշակի օրինակով՝ ես ևս փախցրի ապագա կնոջս:
Երեք ընկերներով հիմնել ենք «Սատար հաշմանդամներին» հասարակական կազմակերպությունը, որը փորձում է ամեն կերպ օգտակար լինել ազատամարտի հաշմանդամներին, նրանց անվասայլակներ տալ, աշխատանք գտնել: Ահա թե ինչու Արշակը իր վարձակալած խանութի վրա ամրացրել էր ցուցանակ՝ «Աշխատանքի ենք ընդունում միայն հաշմանդամներին»:

Մենք անընդհատ շտապում ենք ու անընդհատ փորձում գտնել ինչ-որ բան, ինչ-որ մեկին: Մենք խելագար քաոսի մեջ ենք մեր ամբողջ կյանքի ընթացքում, դրա համար էլ խաղաղություն բառն այդքան գեղեցիկ է հնչում մեր սրտում: Մենք գտնում ենք, կորցնում, նորից փնտրում՝ գտնում, նորից կորցնում և այսպես մի ամբողջ կյանք: Մի ամբողջ կյանք մի ամբողջ հավերժության մեջ:

Ո՞ւմ ենք մենք այդքան ինքնամոռաց փնտրում. գուցե փնտրում ենք մեր կեսերին, որ կարողանանք մեզ կատարյա՞լ զգալ…

Մեր կորած կեսի առասպելը շատ գեղեցիկ է։ Հին հույները հավատում էին, որ աստվածները մարդկանց թուլացնելու համար նրանց կիսեցին, և նրանց կեսերը սփռեցին աշխարհով մեկ, այդպիսով մարդիկ քանակապես ավելացան, միաժամանակ, այլևս կատարյալ չէին: Նրանք սկսեցին ամբողջ կյանքում փնտրել իրենց կեսին և երբ գտնում էին, երջանկանում էին ու դառնում կատարյալ:

Գեղեցիկ է, չէ՞։ Առասպելը առասպել, բայց մի միտք չի լքում ուղեղս. փաստորեն մենք առանձին այնքան անկատար ենք, որ մեզ պետք են մեր կեսերը:
Դուք մտածե՞լ եք ձեր կեսերի մասին։ Նրանք ընկերներ չեն, նրանք հարազատ չեն, նրանք մեր տիեզերքի մասն են, մեր ներքին խաղաղությունը: Այն մարդիկ են, ում հետ չենք վախենում երազել: Նրանք մեզ ոչ թե ճանաչում են, այլ զգում, ապրում, նրանց հետ կարիք չկա երկար-բարակ մեկնաբանությունների, նրանց զգալու համար խոսքեր պետք չեն:

Իմ կեսերին ինձ նվիրել է մանկությունս ու ծիծաղելի է թվում բառերով պատմել մեր մասին։ Զգացողություն է, որ քո մասին պատմես ուրիշի աչքերով:

Ես երջանիկ եմ. քչերին է հաջողվում պահպանել ընկերությունը մարդկանց հետ, ում մասին գրում էին դպրոցական շարադրություն «Իմ լավագույն ընկերը» վերնագրով:

Այնքան դժվար է գրել, ցանկացած միտք քիչ է, կիսատ, չեմ կարողանում զգացածս արտահայտել: Ես չեմ գրում մարդկանց մասին, ում հետ կան հաճելի հուշեր կամ ընդհանուր կատակներ, ում հետ դու քեզ լավ ես զգում կամ անկեղծ ես։ Ես գրում եմ մարդկանց մասին, ովքեր իմ արտացոլումն են։ Ես իմ մասին եմ փորձում գրել:

Նկարագրելու, պատմելու անհույս փորձից հետո մնում է հավատալ, որ մարդիկ, ովքեր ունեն իրենց կեսերը, գրածս կզգան, ոչ թե կհասկանան:

Ուզում եմ շնորհակալություն ասել նրանց, ովքեր իրենց գոյությամբ ինձ կատարյալ են դարձնում:

Այսօր երևի մեր շրջապատի հետ շփումը իրականացվում է նաև համացանցով: Մի քանի հավելվածների ներբեռնումներով: Թվարկել երևի պետք չի, համարյա բոլորը գիտեն ծրագրերի անունները, բայց եկեք հետ գնանք, մոտավորապես հիսուն տարի: Երևի գաղափար անգամ չկար, թե «Android», «Windows» կամ «IOS» ծրագրերը որոնք են: Միակ ծրագիրն այն ժամանակ եղել է թուղթը ու գրիչը, որոնք հիմա էկրան ու ստեղնաշար են դարձել: Հա՛, իսկ նամակ ուղարկելու տարբերակը այդ թվականներին եղել է փոստի միջոցով: Սիրում եմ համեմատություններ անել տարբեր թեմաների շուրջ: Մի քանի օր է, ինչ գաղափար չկար, թե ինչ կարելի է համեմատել կամ համեմատությունների հիման վրա նյութ գրել:

Պարապմունքից եկա և բացեցի համակարգիչը, նամակներ կային, մի քանի հատը՝ չպատասխանած: Երբ պատասխանում էի, դե սովորություն ունեմ մեծ արագությամբ հավաքել նամակը, իսկ պատճառը 17.am-ին նյութ ուղարկելն է, ինչը քեզ ավելի է մտերմացնում անգամ համոզում, որ նույնիսկ փակ աչքերով կարող ես տառերը հավաքել: Հա՛, վայ՝ կիսատ թողեցի, երբ պատասխանում էի՝ մեկ էլ տեսնեմ՝ պապիկս զարմացած դեմքով նայում է ինձ ու հարցնում.

-Էդ ի՞նչ էս անում, ա՛յ բալա, կամաց, կջարդես։
-Պապի՛, շտապում եմ, դրա համար եմ արագ գրում։
-Էլի նյութ ե՞ս գրում։
-Չէ՛ պապի՝ նամակ եմ գրում։
-Էհ, հիմիկվա նամակ գրելուն կամ մեկին մի բան խաբար անելուն ի՞նչ կա՝ վայրկյանների հարց ա, մեր ժամանակ էր, որ ամիսներ էր քաշում:

Այս ամենը լսելուց հետո թողեցի նամակն ու սկսեցի պապիկին հարցուփորձ անել:

-Ըհնց՝ հենց էդ էլ ուզում էի իմանալ: Դե ասա տեսնեմ՝ ինչպե՞ս էր ամիսներ քաշում, հազիվ հարմար թեմա է ներկան ու հին ժամանակները համեմատելու համար:

-Տղա ջան, էն ժամանակ էդ գունավոր բաներից չկար՝ «Սկայպ-մսկայպ» չկար, թանաքն էր, թուղթը ու ծրարը: Նամակը թղթի վրա գրում էիր՝ նշում հասցեն, դնում ծրարի մեջ ու տանում գցում փոստարկղը։ Ու հատուկ էլ օր կար, ժողովրդի ասած՝ «Նամակ վաքելու օր»: Նամակը գնում էր, ու հեյ գիդի, թե պատասխանը, երբ կգար:
-Պապի՛, ինչի՞ համար էիք նամակ ուղարկում կամ, եթե գիտեիք, որ էդպես ուշ ա գալու կամ հնարավոր ա չգա:

-Բա հորեղբայրդ Վլադիվոստոկում ծառայում էր, բա առաց գրելու կլինե՞ր: Չնայած մինչև պատասխանը գալիս էր, արդեն զորացրվելու ժամանակն էլ էր գալիս:

էհ՝ ինչ դժվար ա եղել, հիմա եմ հասկանում, թե ինչի՞ են ասում, թե հիմիկվա երեխեքը զարգացած են: Հասարակ նամակը, եթե ամիսների ընթացքում էր տեղ հասնում, ապա ես երբեք չպետք է բողոքեմ իմ թույլ ինտերնետային կապից:

Այժմ, երբ հիշում եմ իմ ու ընկերներիս մանկության խաղերը, ժպիտները, որոնք դաջված են մտքերիս մեջ, ափսոսում եմ…

Ո’չ, ո’չ, սխալ հասկացաք, ես այն հնի համար չեմ ափսոսում, այլ այս նորի, գալիքի համար: Դուրս եմ գալիս տնից, քայլում եմ փողոցով, նայում հարազատ ու ծանոթ տներին, հերթով գիտեմ, որտեղ քանի երեխա կա, բայց դրսում ոչ ոք չկա, նույնիսկ չկա մեկը, որ նայեմ ու ժպտամ: Նայում եմ շուրջս, ի՞նչ են հիշելու այս մանուկները: Հա~, գուցե համակարգչային նոր խա՞ղը, չէ’, չէ’, գուցե վերջին թրենդին համապատասխան պլանշե՞տը, որ խլելու է իրենց առողջությունը: Իհարկե չեն հիշելու, հաստատ չեն հիշելու ոչ մի բան: Հանգիստ նստած ժամանակ անկախ իրենցից չեն ժպտալու, գիտե՞ք ինչու` ոչ մի բան չկա, որ կստիպի իրենց ժպտալ: Ու հա’, ինչպես նկարագրեցի շատերի մանկությունը, այդպես էլ անցնում է հիմա իմ պատանեկությունը: Գրում եմ այն մարդկանց համար, ովքեր ինձ նման դեռ ուզում են հետ բերել մեր հինը, մեր էն պարզը և ուրախը: Եթե ինչ-որ մեկը կարդաց, դուրս եկեք բակ, ես կարոտել եմ մեր պահմտոցին, դե, հե’տ եկեք…