Այս տարի էլ ծնողներս ինձ ուղարկեցին գյուղ. ես պարտավոր էի հանգստանալ։ Գյուղ գնալ չեմ սիրում, որովհետև ձանձրանում եմ։ Ինչպես և սպասվում էր, օրերն անցնում են միապաղաղ և ձանձրալի։ Սակայն մի անգամ, երբ հայրս եկավ գյուղ, կյանքն ասես փոխվեց։ Նա հովվաշան փոքրիկ ձագ էր բերել։ Ես շատ ուրախացա, բայց ուրախացողը միայն ես էի։ Շանը բնակեցրի իմ սենյակում, թեև մեր գյուղի տունը մեծ բակ ուներ։

-Ես տանը շուն չեմ պահելու,- հայտարարեց մայրս։

-Շանը ես եմ պահելու, դեռ հետս էլ Երևան եմ տանելու,- ասացի նրան։

-Դա դեռ կտեսնենք,- գունատվեց մայրս,- սա ինչ փորձանք էր, որ հայրդ հնարեց, մեզ սա էր պակաս։ Դե արի՝ սրան ճաշ եփիր, կերակրիր, մաքրիր։

-Այդ բոլորը ես կանեմ,- վճռական ասացի ես ու սենյակից դուրս եկա ՝ դեռ լավ չպատկերացնելով, թե ինչ է ինձ սպասվում։

Շունն անխոս իմ հետևից դուրս եկավ, ասես ինքն էլ հասկանում էր, որ անտեղի է հայտնվել մեր տանը։ Սկզբում ես ուղղակի մերոնց հակառակվելու համար էի շանը խնամում, բայց կամաց-կամաց հասկացա, որ նա արդեն կարծես իմ ընկերը լինի, թանկագին մեկը, ում հետ նյարդայնացած ժամանակ դուրս էի գալիս զբոսանքի, շոյում գլուխը, իսկ նա իր թախծոտ հայացքով այնպես էր ինձ նայում, ասես ամեն ինչ հասկանում էր։ Որպեսզի մերոնք հանդիմանելու առիթ չունենային, շատ հետ կապված ամեն ինչ ինքս էի անում. իմ խնայած գումարով կեր էի գնում, ճաշ էի եփում, երբ ուրիշները խաղում կամ հանգստանում էին, տանջվում էի շանը մի բան հասկացնելու․․․ Առավոտյան արթնանում էի շատ շուտ, որպեսզի շանս հանեմ բակ։ Սակայն ինչքան էլ շուտ արթնանայի, շունս իր կարիքները սենյակում արդեն հոգացած էր լինում։ Ես արագ-արագ սկսում էի մաքրել, որ մայրս չտեսնի։ Երբ խոսք էր գնում շանը ուրիշին տալու մասին, բոլորը ոգևորվում էին, ասում, թե ինչ դժվար է խնամելը։

-Այդպես շան համար ավելի լավ կլինի,- պնդում էին միահամուռ։

Բայց ոչ մեկին չէր մտահոգում իմ հոգեվիճակը․ իսկ ե՞ս, չէ՞ որ շունն իմ ընկերն է դարձել։

Ինչքան վերադարձի ժամանակը մոտենում էր,  այնքան անտանելի էր դառնում։ Նույնիսկ շանն էր թախիծ պատել, ասես կանխազգում էր մեր մոտալուտ բաժանումը։

Մի օր էլ եկան շանս տանելու: Ես սենյակից դուրս չեկա, ոչ նրա իրերը հավաքեցի, ոչ էլ հրաժեշտ տվեցի։

Իմ շնից ինձ հիշատակ է մնացել միայն մի քանի կրծած իր, վզնոցը և սրտի ծակոց նրան հիշելիս․․․

Արսեն Բաբաջանյան, 15 տ․, 2002

Երբ փոքր ենք, ամեն ինչ կախարդական է թվում: Թվում է, եթե կախարդական փայտիկ ունենանք, ամեն ինչի կհասնենք: Երբ մի քիչ մեծանում ենք, հասկանում ենք, որ կան բաներ, որոնց առանց կախարդանքի էլ կարող ենք հասնել, պետք է միայն շատ աշխատել: Բայց ուրիշ էլ ի՞նչ է պետք:

***

Եթե ես կախարդական փայտիկ ունենայի, ես բոլոր երեխաներին կերջանկացնեի: Թող նրանք միշտ ծիծաղեն և երբեք չտխրեն վատ գնահատականի համար։ Ես կանեի այնպես, որ մեր դասարանի Իզաբելան երբեք չլացի երկուսի համար, իսկ Ադրինեն չասի, որ ինքը վատ մարդ է միայն նրա համար, որ յոթ է ստացել։

Դիանա Աթանեսյան, 8տ.

***

Ես մի անգամ գետնին կախարդական փայտիկ տեսա։ Ես ուզում էի իմանալ, թե ինչ կարող է փայտիկն անել։ Վերցրեցի և տարա տուն։ Փայտիկը ոչ մի բան չէր անում: Ես հասկացա, որ պիտի կախարդական խոսքեր ասեմ, որ իմ ցանկությունները կատարի։
-Կախարդական փայտիկ, կատարիր իմ ցանկությունը։ Աբես, ֆաբես, կարտոֆ լաբես։ Ուզում եմ ձիավարել իմանալ։
Իմ ցանկությունն իսկույն կատարվեց, և ես ասացի երկրորդը:
-Կախարդական փայտիկ, կատարիր իմ ցանկությունը: Աբես, ֆաբես, կարտոֆ լաբես։ Ուզում եմ լավ ուսուցիչ լինել:
Դարձա, բայց համ էլ մեծացա: Իսկ ես այդպես չէի ուզում, դեռ ուզում էի ընկերներիս հետ խաղալ: Հասկացա, որ մնացածներին էլ է պետք կախարդական փայտիկը։ Եվ որտեղից վերցրել էի, նույն տեղն էլ դրեցի։

Աշխեն Վարժապետյան, 8տ.

***

Եթե կախարդական փայտիկ գտնեի, ես կուզենայի չմուշկ քշել իմանալ, որովետև հայրիկս ժամանակ չի ունենում ինձ սովորեցնելու։ Երբ ես առաջին անգամ գնացի սահադաշտ, ընկա, իսկ ինքն էլ քիչ էր մնում իմ վրա ընկներ ։ Եվ ես չեմ ուզում, որ դա կրկնվի։ Հետո կուզեի գնալ քույրիկիս մոտ, որովհետև նա ապրում է Գերմանիայում, և ես նրան կարոտում եմ: Հետո կիմանայի փայտիկի տիրոջ հասցեն և անունը, կտանեի և կվերադարձնեի։

Արևիկ Նազարյան, 10տ.

***

Եթե ես կախարդական փայտիկ ունենայի, ես կտայի տիրոջը։ Ես կտայի տիրոջը, որովհետև ինձ պետք չի կախարդական փայտիկը։

Հրանտ Նազարյան, 8տ.

***

Երկրորդ դասարան էի, երբ առաջին անգամ պետք է մաթեմատիկայից ստուգողական աշխատանք գրեի: Գնացի տուն: Մայրիկիս հետ սկսեցինք պարապել: Ես կրկնեցի գումարումը, հանումը, բաժանումը և բազմապատկումը: Սկսեցի գրել ստուգողականը: 1+120=122, 7+8=16, 4*4=12: Համոզված, որ 10 կստանամ, տետրս հանձնեցի դասատուին: Հաջորդ օրը իմացա, որ 6 եմ ստացել:
Եկա տուն: Մայրիկիս ասացի գնահատականը:
-Նել, բայց մենք քանի անգամ բազմապատկեցինք, քանի անգամ գումարեցինք ու հանեցինք… Լավ, մի տխրիր, մյուս անգամ բարձր կստանաս:
-Մա՛մ, չեմ կարողանում, ինչքան էլ պարապում եմ՝ չեմ կարողանում ճիշտ գրել:
Մենք շարունակում էինք պարապել, առանց հիասթափվելու: Նա ասում էր, որ ուշադիր գրեմ: Նորից գնում էի, հանգիստ գրում և 10-ի հույսով տետրս հանձնում դասատուին: 6… Նորից: Հինգերորդ դասարանում նորից հայտարարում են մաթեմատիկայի ստուգողական: Մայրիկս օգնեց, պարապեցինք և նորից` 6: Վեցերորդ դասարանում մայրիկս արդեն չէր օգնում, ասում էր, որ մենակ պարապեմ և լավ պարապեմ: Նորից 6, 7: 7-րդ դասարանում նույն գնահատականները՝ 6 կամ 7:
Հիմա 8-րդ դասարանում եմ: Նորից գնում ու հանրահաշվի ստուգողականից 6 կամ 7 եմ ստանում: Արդեն հիասթափված եմ պարապում՝ առանց 9-ի կամ 10-ի հույսի:

Նելլի Հարությունյան, 11տ.

***

Բախտ բերելս որն է, բախտը ձեռք են բերում
-Ու՜ֆ, ինչքան անհաջողություն կա, ինձ պետք է լինի, չէԹ: Ճիշտ եմ էլի ասում, որ բախտ ընդհանրապես չունեմ:
-Հա՜, իսկ իմ դասընկերը հաղթել է դպրոցական օլիմպիադաներում ու մի քանի օրից արտասահման պիտի մեկնի: Խելք է, է՜, խելք…
-Ուսումնարանն ավարտելուց հետո ես էլ եմ ուզում արտասահման գնալ: Դրա համար հիմա ամբողջ օրը պարապում եմ:
…Մարդիկ տարբեր են, նրանց ցանկությունները` նույնպես: Մեկն իր բախտից է բողոքում, մյուսը նախանձով է նայում խելացի մարդկանց հաջողություններին, մեկն էլ ունի նպատակներ և ցանկանում է իրագործել դրանք:
Մեր կյանքը խաղ ու պար չէ: Ամեն րոպե, ամեն վայրկյան ինչ-որ բան փոխվում է: Ոչ մեկս չգիտենք, թե հաջորդ րոպեին ինչ է լինելու, թե ամիսներ հետո որտեղ ենք լինելու և ինչ խնդիրների առաջ ենք կանգնելու: Ուստի, կյանքում պետք է ամեն ինչից որոշ չափով տեղեկություն ունենալ, պետք է չծուլանալ և սովորել:
Նպատակասլացությամբ ոչ բոլորն են փայլում, բայց եթե կան ցանկություններ, որոնք անվերջանալի մտորումների արդյունքում վերածվում են երազանքների, ապա պետք է հստակ քայլերի միջոցով դրանք դարձնել նպատակներ և ամեն կերպ ձգտել հասնել դրանց:
Իսկ բախտը յուրաքանչյուրիս համար էլ ինչ-որ տեղ պակասում է: Դե կյանք է, ինչ արած: Ամեն դեպքում կարծում եմ` եթե բախտը տեսնի, որ դուք խելացի եք, լավատես և նպատակասլաց, ապա ձեզ կյանքում մենակ չի թողնի:

Միլենա Խաչիկյան, 14 տ.

***

Երեք տարի առաջ ես որոշեցի ստեղծել ինտերնետային կայք:Ինձ ասում էին, որ դեռ փոքր եմ, չեմ կարողանա: Այնքան բան կա սովորելու… Բայց ես ինքս ինձ խոստացա ոչ մչն դժվարության առաջ կանգ չառնել: Սկսեցի սովորել
ծրագրավորում և միաժամանակ որոշեցի ստեղծել իմ կայքը: Որ
ճիշտն ասեմ, չէր ստացվում: Ոչ լավ էր աշխատում, ոչ էլ դիզայնն էր
լավը: Այդպես մեկ տարի շարունակ փորձում էի սովորել: Արդեն ստացվում էր, բայց պետք էր սովորել նաև ծրագրավորման չորրորդ լեզուն: Դադարեցրի իմ կայքի վրա աշխատելը, որպեսզի սովորեմ այդ լեզուն: Այդ ընթացքում ստացա իմ առաջին պատվերը: Պետք էր սարքել հայկական շաբաթաթերթերից մեկի կայքը: Սկզբում պատրաստեցի կայքի մեկ բաժինը, իսկ արդեն երկրորդ փուլում մնացած ութ բաժինները:
Հիմա կրկին զբաղվում եմ իմ կայքով:
Արդեն շատ լավ է ստացվում, և ես հուսով եմ, որ այդ կայքի միջոցով
ես մեծ հաջողության կհասնեմ:

Էդուարդ Մկրտչյան, 15 տ.

***

4 թե 5 տարեկան էի: Մի օր երեկոյան անգործութունից միացրեցի հեռուստացույցը: Ոչ մի մուլտֆիլմ չգտա ու հուսահատված կանգ առա ինչ-որ պատահական ֆիլմի վրա:
Ֆիլմն անգլերեն էր, ու, բացի դրանից, արդեն կեսն անցել էր, այդ պատճառով բան չէի հասկանում: Ցուցադրում էին մի եկեղեցի, որի ներսում տարբեր տարիքային խմբի պատկանող տղամարդիկ էին խոսում: Ես արդեն ուզում էի ալիքը փոխել, երբ դեպքերն արագ փոխվեցին: Մարդիկ կարծես մի ինչ-որ բան որոշեցին և դուրս թռան եկեղեցուց: Նրանք դրեցին իրենց սիրուն գլխարկները, հեծնեցին ձիերին ու ինչ-որ տեղ ուղևորվեցին: Կովբոյներ էին: Այդ ֆիլմից ես շատ էի տպավորվել: Դրանից հետո գրեթե ամեն օր փորձում էի ծնողներիս համոզել ինձ ձի ու կովբոյի գլխարկ գնել: Նրանք, բնական է, միայն գլխարկին էին համաձայն, բայց ես ավելի շատ ձի էի ուզում: Խորը դեպրեսիայի մեջ էի, ոչ մեկի հետ չէի ուզում խոսել: Ես իմ ձիուն էի ուզում:
Մի օր ծնողներիս հետ հյուր էինք գնացել: Ես չէի ուզում գնալ, բայց ինձ ի վերջո համոզեցին: Արդեն մի ժամ էր, ինչ տխուր նստած էի և հորս ու ինչ-որ մարդու խոսակցութունն էի լսում, երբ կողքի սենյակից ներս մտավ նա: Նրա փարթամ մազերը, մուգ սև մորթին և դեպի վեր ցցած պոչը ինձ ապշեցրեցին: Այս հմայիչ կենդանին ինձ գերել էր: Դա մի շատ մեծ և հիասքանչ շուն էր: Ես նայում էի նրան և հիանում: Չդիմացա: Աննկատ վեր կացա տեղիցս և շարժվեցի նրա մոտ: Շունչս պահել էի, որ չլսի, թե ինչպես եմ իրեն մոտենում: Շունը պառկած էր, և ես հեշտությամբ թռա նրա վրա ու եղունգներս մարմնի մեջ մտցրեցի: Նա վեր թռավ և սկսեց վազել:
-Նո՛, նո՛,- գոռում էի ես:
Ի՜նչ հրաշալի էր այդպիսի դյութիչ կենդանուն հեծնելը: Թե՛ ես, թե՛ նա հիասքանչ էինք: Չեմ կարծում, որ իմ երևակայական ձին կիսում էր իմ զգացմունքները: Նա շատ շուտ ինձ գետնին շպրտեց ու փախավ: Ընկնելը շատ ցավոտ էր, սակայն ես իմ արարքից գոհ էի:

Ալեքսանդր Սարգսյան, 15տ.

***

Դու չես կարող, դու չգիտես, կտապալվես, ոչնչի չես հասնի, դու… Դու… Դու ոչինչ ես… Եվ մենք մեր ուղեղը լցնում ենք ամեն տեսակ հիմարություններով, միայն թե չկարողանանք երջանիկ լինել, բայց մենք կլինենք…
Իմ գլուխը լիքն է մտքերով, ցանկություններով, բառերով, զգացմունքերով, և ես զգում եմ դրանք… Իմ գլխում ամեն ինչ խառն է շատ, բայց ես կարող եմ… Մտքերս միանգամից կհավաքեմ ու երջանիկ կզգամ ինձ, հակառակ դեպքում կգրեմ, կլցնեմ դրանք թղթերի վրա ու նորից երջանիկ կլինեմ, քանի որ ես ճանաչում եմ ինքս ինձ:
Թղթերիս վրա ես եմ, երազանքներս, մարդիկ, ում ես գտել եմ իմ աշխարհում, անտառի իմ տնակը ու փիսիկս: Ես շատ զբաղված եմ, քանի որ աշխատանքս բավականին բարդ է ու շատ, իսկ ժամանակը` քիչ, բայց իմ աշխարհում երջանիկ պահերը ավելի երկար են տևում, ու ես հասցնում եմ վայելել ազատությունս:
P.S. Ես ամենամեծ բաժակի մեջ կլցնեմ տաք թեյը` առանց շաքարի, կուտեմ ամենաթթու լիմոնը ու կսիրեմ փիսիկիս, քանի որ ես երջանիկ եմ:

Դիանա Շահբազյան, 15տ.

***

-Հաջողություն եմ մաղթում,- ասաց մայրս ու դուռը շրխկացրեց երեսիս: Երևի հոգնել էր նույն նախադասությունն անընդհատ կրկնելուց:
Այդ օրը վերջին քննությունս էր: Ինչքան էլ զարմանալի է, 20 բալից ստացա 19-ը: Շտապեցի ինչքան հնարավոր է շուտ հասնել տուն` հրաշալի նորությունը պատմելու համար: Կրկին դռան հերթապահը մայրս էր:
-Դե՞,- հիասթափված ձայնով հարցրեց նա:
-19-ը ,-ուրախությունից գոռացի ես:
-Ինչքան գիտեմ, ամենաբարձր բալը 20 է, – ձայնի նույն տոնայնությամբ ասաց նա:
Ուրախությունս միանգամիս ցնդեց: Ուրախությունն այդպիսին է` երբ չես կիսում, չքանում է:

Լուսինե Պետրոսյան, 15տ.

***

Առավոտյան վերցրեցի պայուսակս և արագ վազեցի դպրոց: Երբ տեղ հասա, դասասենյակի դիմաց ինձ սպասում էր մեր դասղեկը, ով ինձ տեսնելով ասաց.
-Այ տղա, կարող ա՞` գիտես սանատորիայում ես, երբ ուզում գալիս ես, երբ ուզում` գնում: Ինչի՞ ես երրորդ ժամից եկել:
-Քնած էի մնացել,- ասացի ես ու մտա դասարան: երկու ժամ երկրաչափությունից հետո դուրս եկա դպրոցից և գնացի սկսածս մուլտֆիլմը շարունակելու: Չնայած ես արդեն մի քանի անգամ ստիպված էի նույն մուլտը նորից նկարել, բայց միևնույն է, չէի հանձնվում ու շարունակում էի աշխատել այդ մուլտի վրա, քանի որ շատ եմ սիրում այդ գործը: Երեկոյան էլ անելով միայն մաթեմատիկայի տնայինը, գնացի քնելու: Եվ այդպես ամեն օր: Ես գնում եմ դպրոց, նստում եմ իմ սիրած դասերին, հետո գնում եմ սիրած գործով զբաղվելու: Եվ իմ հաջողության բանաձևն է՝ սիրած գործով զբաղվել: Դրան գումարում եմ աշխատասիրություն, համբերություն և մի փոքր համառություն, և աշխարհի ամենահաջողակ մարդը պատրաստ է:

Նորայր Բարոյան, 15տ.

***

-Լավ կկրկնեք անցածը, մյուս դասին թեմատիկ գրավոր ենք գրելու, դասագրքի սկզբից կկրկնեք, ուշադիր լսեք, որ չմոռանաք,- դասի վերջում հայտարարեց ուսուցչուհիս:
«Ի՞նչ, դասագրքի սկզբի՞ց… այսինքն, համարյա ամբողջ կիսամյակի անցա՞ծը… էն էլ Հայոց պատմություն… Ես կկործանվեմ»,- մտածում էի ես սեղանին համարյա պառկած:
-Մարիա՞մ, լացում ե՞ս,- հարցրեց դասարանցիս:
-Չէ, բայց մյուս դասին մենք բոլորս ողբալու ենք:
«Էն էլ ոնց… Հայոց պատմություն, լիքը թվերով ու դժվար անուններով, որոնք ես ընդհանրապես հիշել չեմ կարողանում: Մի ամբողջ կիսամյակ, այն դեպքում, երբ ես նախորդ դասն էլ չեմ հիշում: Ի՞նչ եմ անելու…»,- տագնապալից մտքերով հասա տուն:
Նստեցի բազմոցին, մտածեցի մեկ րոպե, երկու րոպե, հինգ րոպեից շտապ տեղիցս վեր թռա, լույսի արագությամբ մյուս բոլոր դասերս արեցի և բացեցի Հայոց պատմության դասագիրքը:
-Լավ, հանգիստ, խուճապի չենք մատնվում, հավեսով, սիրուն Հայոց պատմ ենք սովորում,- խոսեց իմ լավատես եսը:
-Հավեսով, սիրով… Հեշտ ես ասում: Էդ ո՞նց ես պատրաստվում սիրով ու հավեսով սովորել, եթե ո՛չ հավես ունես, ո՛չ էլ սիրում ես պատմությունը,- հնչեց իմ հոռետես եսի պատասխանը:
-Հա, լավ, ասացինք առանց խուճապի, ինչքան կարող ենք, այնքան կսովորենք, կստացվի: Կարևորը՝ ժամանակ չկորցնենք:
-Լավ, արա ինչ ուզում ես, էլ չեմ խառնվում:
-Ա՛յ, ճիշտն էլ դու ես անում:
Սկսեցի առաջին դասից, դուրս գրեցի բոլոր թվականներն ու կարևոր իրադարձությունները, դրանք անգիր արեցի: Շատ մեծ դժվարությամբ, բայց ոնց որ հիշում էի: Տեսնելով տառապանքներս, քույրս, ով պատմություն շատ էր սիրում և հեշտությամբ էր սովորում, կրկնում էր.
-Վա՜յ, Մարիա՛մ, վայ…
Ես փորձում էի ուշադրություն չդարձնել քրոջս «վայվայներ»-ին՝ մարտական հոգիս չկորցնելու համար: Գիշերվա թե առավոտվա հինգին սողացի քնելու: Երազիս մեջ Ավետիս Ահարոնյանի հետ Սևրի պայմանագիրն էի ստորագրում…
Եվ վերջապես թեստն իմ առջև էր: Արագ-արագ կարդում էի հարցերը, փորձելով ստանալ ամբողջ ինֆորմացիան, որ իմանամ, հիշո՞ւմ եմ, թե՞ ոչ: «Գիտեմ, այս մեկն էլ գիտեմ, սա էլ գիտեմ… Ոնց որ հիշում եմ…»:
Երջանիկ դեմքով դուրս եկա դասարանից: Թեստը լավ էի գրել, կարելի է ասել՝ շատ լավ: Լավատես իմ եսը ասաց.
-Տեսնու՞մ ես, որ ստացվեց, պետք ա ուղղակի լսես ինձ:
-Եղավ, կլսեմ սրանից հետո, խոստանում եմ:
Վերջին բանն այդ օրվանից, որ հիշում եմ այն էր, թե ինչպես պայուսակս մի տեղ շպրտելով ընկա բազմոցին:

Մարիամ Նալբանդյան, 14 տ.

2012թ.

 Իմ կարծիքով երեխա լինելը հեշտ չէ, որովհետև մեծերը շատ անգամ երեխաների կարծիքը չեն լսում: Օրինակ, մի անգամ մենք գնացել էինք Հանքավան, պետք է անցնեինք մի բարձր տեղով: Ես խորհուրդ տվեցի անցնել կողքի ճանապարհով, որովհետև ինձ թվաց, որ մեքենայի շարժիչը կվնասվի: Նրանք չլսեցին ինձ. մեքենան թեև չվնասվեց, բայց լավ շրխկաց, և իմ գլուխն այդ հարվածից կպավ դռանը և ցավեց:

 Վարդան Արշակունի, 9 տարեկան

***

-Դե, երեխաներ, – ասաց գրականության ուսուցչուհին, – գրեք, թե ամռանը ինչ եք կարդալու:

Եվ սկսեց դանդաղ թելադրել՝ ասես ցանկանալով երեխաներին տանջամահ անել:

-Չէ,- կամաց ասացի ես, – ինձ դուր չեն գալիս նրա հանձնարարած գրքերը:

Հանկարծ ուսուցչուհին լսեց իմ ասածը.

-Ուրեմն դու քո ուզածը կկարդաս, բայց քանակը այնքան, ինչքան ես եմ տվել:

-Այո,- ուրախ բացականչեցի ես:

Եվ «Սամվելը»:
-Չէ,- սահեց իմ շուրթերից, – սպանեք՝ չեմ կարդա:
-Ինչո՞ւ, – հարցրեց ուսուցչուհիս:

-Դե, ընկեր Ռաֆայելյան, ինքներդ էլ գիտեք, – կմկմալով ասացի ես:

-Լավ, որովհետև հայրասպա՞ն էր:

Ես գլուխս դրական շարժեցի:

«Ինչ լավ է, որ ես փոքր եմ, – մտածում էի ես, – եթե ես մեծ լինեի, դպրոց չէի գնա, և միգուցե ուսուցչուհուս փոխարեն իմ աշխատավայրի տնօրենին ասեի՝ չեմ աշխատի, և զրկվեի աշխատանքից»:

 Էլեոնորա Հարությունյան, 13 տարեկան

***

Երեկ պապիկս իր մանկության ճամբարից մի դեպք էր պատմում, երբ հանկարծ ասաց.

-Ռոմ, ռադիոն միացրու:

«Սիրելի ռադիոլսողներ, այսօր մեր հյուրն է»…

Հաղորդումից միայն այն էի հիշում, որ թեման ճամբարն էր, հիշում եմ վերջին նախադասությունը և վերջին հարցը.

-Բայց Հայաստանի սահմանադրության համաձայն  բոլոր երեխաներն ունեն ճամբարում հանգստանալու իրավունք: Պետությունը կարող է ճամբար ուղարկել միայն 300 երեխայի:

Ես անջատեցի ռադիոն և սկսեցի մտածել. եթե մեր կառավարությունը միայն 300 երեխայի կարող է ճամբար ուղարկել, իսկ ի՞նչ անեն մյուսները, մի քանի տասնյակ հազարավոր երեխաները: Երանի բոլոր երեխաներն էլ ճամբար գնային: Այսպես երազելով ես շարունակում էի լսել պապիկիս պատմությունը, որը հին ու բարի օրերի մասին էր: Երբ գործում էին ոչ թե 6, այլ տասնյակ ճամբարներ: Իսկ ամառվա տապը բոլորիս է անխնա նեղում:

Նարինե Դանեղյան, 11 տարեկան

 ***

-Երեխաներ, հանեք ձեր տետրերը և սկսեք գրավորը:

Իսկ այդ ժամանակ ես նստել, երազկոտ հայացքս հառել էի մի կետի: Հանկարծ մեկը մեջքիցս բոթեց:

-Տղա ջան, քանի՞ անգամ ասեմ, որ հանես տետրդ և սկսես գրել, – բարկացավ ընկեր Համբարձումյանը, – ինչո՞ւ չես գրում, կարո՞ղ ես ինձ բացատրել:

-Հավես չունեմ,- ասացի ես, քանի որ դա այն առաջին բառն էր, որ եկավ մտքիս:

-Տղա ջան, ի՞նչ ասել է՝ հավես չունեմ:

-Ոչ, ընկեր Համբարձումյան, մի նեղացեք, ուղղակի ուրիշ պատճառ կա:

-Կարելի՞ է իմանալ:

-Սիրահարվել եմ, ընկեր Համբարձումյան, – ցածր ձայնով ասացի ես, սակայն ամբողջ դասարանը լսեց:

-Դե, լավ, հասկանալի է: Շարունակիր երազել:

 Դավիթ Բաբայան, 14 տարեկան

 ***

-Ախր, ինչո՞ւ ծրագրային գրքերը չես կարդում, հանրիդ ամառայինները չես անում. չէ՞ որ մաման միշտ բողոքում է, – մտահոգված հարցնում էի քրոջս:

-Է՜, Նանե, լա՜վ, էլի, հիմա էլ դու, ձանձրալի է, չե՞ս հասկանում:

-Լավ, լավ, – թեման փոխեցի՝ հասկանալով, որ այնքան էլ հաճելի խորհուրդ չեմ տալիս:

-Նան, տես, ծաղիկներս լավն են, չէ՞, իսկ էս ծառի մոտից ես ժամերով ամպերն եմ հաշվում, մայրամուտն եմ դիտում, իսկ էս վերջերս էլ Մարսն եմ դիտում:

-Դե լավ, էլ մի փիլիսոփայի, ես գիտեմ, որ այգում քո զբաղմունքը միայն երազելն է:

-Լավ, էդ մի կողմ, էն կինոն նայեցի՞ր, որ ասել էի: Էնքան հետաքրքիր էր: Տեսա՞ր էն մասը, որ աղջիկն իր աստղը գտավ երկնքում:

-Չէ, չեմ նայել, դաս էի անում:

-Է՜, Նան, ինչ անհավես մարդ ես:

Հիմա հասկացա՞ք՝ ինչու քույրս, գրականությունից բացի, էլ դաս չի անում: Նա այնքան ռմանտիկ է, էլ ի՞նչ դաս, ի՞նչ պատմական գիրք: Հիմա ո՞վ է ճիշտ, դաս անողնե՞րը, թե՞ քույրս:

 Նանե Սահակյան, 14 տարեկան:

***

-Էրեխեք, ամառվա համար տված գրքերը կարդացե՞լ եք, – հարցրեց Վահեն:

-Չէ, հա, հո չե՞նք գժվել,-ձգելով արտասանեց Հարութը, և բոլորը լուռ հարգանքով նայեցին նրան: Այդ պահին Հարութը, պարզ է, իրեն յոթերորդ երկնքում էր զգում: Չէ՞ որ նա այդ պահին «իսկական տղա էր», որը չի վախենում ուսուցիչներից, գիտի իր ժամանակը ճիշտ օգտագործել և չի տարվում «ղզիկական» զբաղմունքներով:

-Ճիշտ ա, բա հո չե՞նք նստի գիրք կարդանք, – ասաց Սերգեյը, զզվանքով շեշտելով վերջին երկու բառերը:

Գիրք չկարդալը հիմա այնքան էլ պատվաբեր չէ: Ով չի կարդում, նա հերոս է ուրիշների աչքին: Անընդհատ ասում են.

-Գիրքը քեզ ի՞նչ ապագա:

Պատճառը միայն ծուլությունը չէ, ուղղակի, երբ չես կարդում և բոլորին ասում. «Հո գիրք չե՞նք կարդալու», ապա հերոս ես:

Երեխաներին մնում է ընտրել կարդա՞լ, թե՞ հերոս դառնալ: Ընտրությունն այնքան էլ բարդ չէ:

 Գոռ Բաղդասարյան, 15 տարեկան 

2003թ.

-Գնա խանութ, թթվասեր ու հաց առ:
-Է՜, մամ, հավես չկա, մինչև վեր կենա՜մ, հագնվե՜մ…
-Կարող ես այդպես էլ գնալ:
-Մա՜մ…
-Վե՛ր կաց, փոշին հավաքի՛ր:
-Լա՜վ, էլի՜:
-«Լավ էլի»-ին ես պիտի ասեմ, քանի ժամ է՝ հեռուստացույցի դիմաց նստած ես: Գոնե վեր կաց, դաս արա:
-Ո՜ւֆ:
-Էլ չկրկնեմ:
-Լա՜վ:
-Ոչ մի լավ:
-Ասում եմ՝ լավ, կգնամ:
-Ես գիտեի, որ կգնաս:
-Ես էլ…

Անուշ Մուրադյան, 14 տարեկան

***

Ասում են՝ յուրաքանչյուր սերունդ իր նախորդից խելացի է 25 տոկոսով: Սակայն բոլոր մեծերն անընդհատ բողոքում են.

-Այս ի՞նչ սերունդ է, կարդալ չի ուզում, սովորել չի ուզում, ոչ մի հետաքրքրություն չունի, մենք իրենց տարիքում…

Ասում են՝ դեռ հին հույներն են բողոքել նոր սերնդից: Սակայն ինձ թվում է՝ մեր մեծերի բողոքը ճիշտ է: Հենց ես, երբ մայրիկս հիշեցնում է, որ դաս պիտի սովորեմ կամ որևէ գործ անեմ, գուցե բարձրաձայն չեմ ասում, բայց մտածում եմ.

-Օ՜ֆ, հավես չունեմ:

Չգիտեմ էլ, թե ինչում: Միգուցե վախենում եմ դժվարություններից կամ, ավելի ճիշտ, ալարում եմ: Այնուամենայնիվ, մի կերպ վեր եմ կենում ու անցնում գործի: Գիտեմ, որ «անհավեսությունը» վատ հատկություն է, բայց պետք է կամքի ուժ ունենալ ու հաղթահարել այդ զգացումը:

Լուսինե Հակոբյան, 14 տարեկան

***

Մի անգամ առավոտյան ժամը 7-ին պետք է գնայինք վազելու: Ես էլ էի ուզում գնալ:

-Մամ, կթողնե՞ս ես էլ գնամ:
-Ո՞ւր:
-Օպերա, մամ, խնդրո՜ւմ եմ:
-Ոչ:
-Մամ, ախր, շա՜տ եմ խնդրում:
-Ոչ, որովհետև եթե գնաս, Սուսիկն էլ կուզենա գալ, Մարիամն էլ: Իսկ նրանք դեռ փոքր են:
-Իրենք չեն իմանա, թաքուն կգնամ:
-Այլևս ոչ մի առարկություն:

Մի խոսքով, առավոտյան շուտ արթնացա ու գնացի, ոչ մեկը չարթնացավ: Բայց քիչ հետո օպերայի բակում հանդիպեցի մայրիկիս… Հիմա անհնազանդության պատճառով պատժվում եմ:

Ռիմա Տոֆանյան, 12 տարեկան

***

Մի անգամ ես և մայրիկս գնացել էինք տոնավաճառ՝ ինձ կիսաշրջազգեստ գնելու: Շատ շրջեցինք տոնավաճառում, և հանկարծ իմ աչքով մի գեղեցիկ կիսաշրջազգեստ ընկավ:

-Մամ, այ մամ, նայիր, ինչ գեղեցիկ կիսաշրջազգեստ է, կգնե՞ս:
-Ոչ, ես ուրիշն եմ տեսել, դա եմ գնելու:
-Բայց ես դա չեմ ուզում:
-Դու չես հասկանում, ինձ մի բարկացրու, թե չէ՝ ոչինչ չեմ գնի:

Ի վերջո մայրիկս գնեց իրեն դուր եկած կիսաշրջազգեստը: Ես ոչինչ չասացի, որ չբարկացնեմ, բայց այդպես էլ այն ոչ մի անգամ չհագա:

Հրանուշ Մուրադյան, 13 տարեկան

***

Մեր հարևան Տիգրանչոն մի օր եկավ մեր տուն: Խաղալիքներս այդ օրը հանել էի մաքրելու: Եկավ և իր թլոշ լեզվով ասաց.

-Ալամ, ալի խալանք:

Նստեց մեծ ավտոմեքենաս, ես էլ սկսեցի քշել նրան: Հայրիկս տեսավ, թե ինչպես եմ խաղում Տիգրանչոյի հետ և ծիծաղեց, բայց ինձ թվաց, որ բարկացավ: Հաջորդ օրը նա ինձ ասաց.

-Դու հո երեխա չե՞ս:

Տիգրանչոյի կողքին ես, իհարկե, մեծ եմ, բայց չէ՞ որ ես էլ եմ երեխա, միայն մի քիչ մեծ…

Արամ Աբրահամյան, 11 տարեկան

***

Այո, շատ հեշտ է, որովհետև ես ոչ լվացք եմ անում, ոչ ճաշ եմ պատրաստում, անում եմ այն, ինչ ուզում եմ:

Մի օր, երբ տանը մենակ էի, չգիտեի՝ ինչով զբաղվել: Որոշեցի ընկերուհուս կանչել, համոզված էի, որ մայրիկս չի բարկանա: Այդպես էլ եղավ: Իսկ մայրիկիս համար շատ դժվար է: Նա ամեն օր աշխատում է, մաքրում է տունը, մեզ է կերակրում, հետևում է շանը և այլն: Երբ ես քնում եմ, մայրիկս, քնաթաթախ նստած, սպասում է հայրիկիս: Երբ հայրս գալիս է, մայրիկս նրան էլ ընթրիք է տալիս և նոր պառկում է քնելու: Մեծ լինելը շատ դժվար է:

Մանե Ծատուրյան, 10 տարեկան

***

Մի անգամ մեր դասարանի աղջիկներով որոշեցինք գնալ կինոթատրոն: Ես զանգեցի ընկերուհուս և հարցրի.

-Հը, Արմինե, թողե՞ց քեզ մայրիկդ:
-Այո, իսկ քեզ թողեցի՞ն:
-Դեռ չեմ խոսել:

Մինչև մայրիկիս գալը ես հավաքեցի սենյակը, ափսեները լվացի: Եթե նա ինձնից գոհ լինի, անպայման կթողնի: Երբ մայրիկս աշխատանքից տուն եկավ, գովեց ինձ: Այ, հիմա կարելի է ասել:

-Մամ, կլինի՞ վաղը Արմինեի հետ գնամ կինո:
-Իսկ ձեզ հետ մեծ մարդ լինելո՞ւ է:
-Ոչ:
-Այդ դեպքում՝ ոչ, դու դեռ փորք ես, ինչպե՞ս պետք է մենակ գնաս, ինչպե՞ս պիտի փողոցն անցնես:

Ընկած տրամադրությամբ զանգեցի ընկերուհուս: Պարզվեց, որ նրա մայրիկը նույնպես չի թողել, իմանալով, որ մեծերիս ոչ ոք չի լինելու:

Նաիրա Չալաբյան, 12 տարեկան

***

-Վա՜յ, գործեր ունեմ,- ասաց մորաքույրս,- չեմ կարող քեզ դասից վերցնել:
-Ես էլ չեմ կարող,- ասաց հայրիկս:
-Զանգենք Լիլիթին, թող ինքը վերցնի:
-Ես կարող եմ ինքնուրույն գալ տուն,- ասացի ես:
-Ոչ մի դեպքում,- ասաց մորաքույրս,- գյուղով անցնելիս որևէ բան կպատահի:

Ասեմ, որ դպրոցի դիմացի երթուղայինը գալիս է մինչև գյուղի կեսը, իսկ այնտեղից մինչև մեր տուն ընդամենը մեկ կիլոմետր է: Այս մեկ կիլոմետրից էլ վախենում է մորաքույրս: Մի՞թե նա չի հասկանում, որ գյուղում շուրջ բոլորն իմ լավ ընկերներն են: Ի՞նչ անենք, որ նրանց չի ճանաչում:

Ծովինար Տալյան, 12 տարեկան

***

Ամառային արձակուրդն է: Տանը հեռուստացույց եմ նայում: Զնգաց հեռախոսը:

-Ալլո, Էլլա:

-Բարև, մամ:

-Ո՞նց ես:

-Լավ եմ:

-Ի՞նչ ես անում:

-Ը՜մմ:

-Էլի երաժշտական ալի՞քն ես նայում:

-Հա: Մամ, այսօր Արմինեն հրավիրեց իրենց տուն:

-Գնալո՞ւ ես:

-Չէ՜, մինչև հագնվե՜մ, սանրվե՜մ, օ՜ֆ, հավես չունեմ: Կասեմ՝ թող ինքը գա մեր տուն:

Քիչ անց զանգեցի Արմինեին.

-Արմին, լսիր, այսօր ես չեմ կարող գալ: Կլինի՝ դու գաս:

-Չգիտե՜մ, մինչև հագնվե՜մ, սանրվե՜մ, տնից դուրս գա՜մ: Հավես չկա:

Դրեցի խոսափողը և պատկերացրի, որ եթե չծուլանայի, հիմա Արմինեի հետ նստած համով-հոտով զրույց կանեինք:

Էլեոնորա Հարությունյան, 14 տարեկան