-Խի հանեցիր քնիցս: Քնած էի, էլի:
-Ես չեմ հանել քեզ: Ուղղակի քթիդ մոտ 46 անգամ (գերմանացու ճշտությամբ) ճտտացրել եմ մատներով: Էդ դու արթնացար ու «ճտիկս» կիսատ մնաց:
-Մարդ չդառար, էլի:
Չդառա: Գիտեմ: Եթե գոնե միջին վիճակագրական մարդ լինեի, հիմնական դպրոցում լավ կսովորեի, նորմալ քոլեջ կընդունվեի, անիմաստ ավագ դպրոցներ չէի գնա, չէի մտածի, որ դու լավն ես:
Իրականում դու էլ իմ նման «մարդ չես»։
Դու էլ լավ չես սովորել դպրոցում, հիմա ավագ դպրոցում ձև ես տալիս, իբր սովորում ես ու անգամ մտածում ես, որ ես եմ լավը:
Մենք երկուսս էլ իրար նման ենք: Իրար համար` լավը, ուրիշների համար` անիմաստ երեխեք: Մեր գաղափարները հիմնականում համընկնում են: Բայց մամայենք ատում են էդ փաստը: Իրենք մտածում են, որ մենք ուղղակի «անիմաստ առաջադիմական գաղափարներ» ենք առաջ տանում: Իրենք չեն հասկանա: Հա, էդպես մի նայի, գիտեմ, որ մամաս կարդաց էդ տողերը: Միևնույն է` մեզ չեն հասկանում: Դրանք ուղղակի գաղափարներ չեն, որ ուզում ենք իրագործվեն, կամ ուղղակի կամակոր (էս ինչ բառ էր, աստված իմ) երեխեք չենք: Մենք գիտենք, թե ինչ ենք ուզում: Մենք ուզում ենք, որ մարդը իրոք մնա բարձրագույն արժեք, որ չճնշվի, իրավունքները պահպանվեն: Որ մարդու ով լինելը չսահմանվի իր կրոնական կամ այլ տիպի կողմնորոշումներով: Պիտի կարևորվեն մարդու իրական արժանիքները:
Ուղղակի ինչ-որ հարցում ես քեզ նման չեմ, ու ինչի չէ, ուրախ եմ:

Դե, մեր բարեկամներն ինձ ավելի շատ են սիրում, բացի այն, որ ճաշակով են, նաև ես եմ խելոք: Բարեկամական հավաքների ժամանակ երբեք մտքերս ի ցույց չեմ դնում ու դրա համար իրենք էլ են մտածում, որ գաղափարներովս չեմ տարբերվում:
Սովորի, էլի:
-Ես մարդ դառել եմ, դու քո մասին մտածի, տղա ջան:

Չեմ հասկանում, թե ով է հորինել այս հիմար արտահայտությունը: Ու ամենահետաքրքիրն այն է, որ գրեթե բոլորը այն օգտագործում են, ու շատ լավ են զգում իրենց:

Ո՞վ է ասել, որ լռությունը համաձայնության նշան է: Ձեր կյանքում երբևէ գրանցվե՞լ է թեկուզ մի դեպք, երբ դուք լռեք, և ձեր լռությունն իսկապես համաձայնության նշան լինի: Հենց ճիշտ այդպիսի դասական դեպք, երբ ձեզ հարց տան, և դուք մռայլորեն իջեցնեք աչքերը, խորունկ հայացքով նայեք գետնին, մտամոլոր կոտրատեք ձեռքերը, ու լռեք, լռեք… Եվ մտովի պատասխանեք այդ հարցին` այո, այո, համաձայն եմ, ճիշտ է, ամեն ինչ հենց այդպես է, որ կա:

Դա ի՞նչ հիմարություն է: Ո՞վ է լռում` ի նշան համաձայնության: Իսկ չե՞ք մտածել, որ լռությունը կարող է լինել, օրինակ, հիմար հարցի նշան: Կամ զրուցակցի` ձեր հարցը չլսելու նշան: Կամ, զրուցակցի, ինչու ոչ, ձեր հարցի վրա թքած ունենալու նշան:

Իմ կարծիքով լռությունը հիմնականում պատասխանը չիմանալու նշան է: Այ, հարցնում են ձեզ, օրինակ, սիրո՞ւմ եք հիմալայան կանաչ սեզից պատրաստված թեյ: Եվ դուք լռում եք, որովհետև չգիտեք, ազնվորեն պատկերացում չունեք` սիրում եք արդյոք հիմալայան կանաչ սեզից պատրաստված թեյ: Ավելին` դուք նույնիսկ չգիտեք, թե ինչ է հիմալայան կանաչ սեզը:  Եվ դուք մռայլորեն իջեցնում եք աչքերը, խորունկ հայացքով նայում եք գետնին… իսկ հարց տվողը, սպասելով մի քանի վայրկյան, ուրախ-ուրախ հայտարարում է, որ լռությունը համաձայնության նշան է:

Ժամանակն է հրաժարվել անիմաստ ասացվածքներից: Բավական է լռեք:

Դու արդեն ոչ ոքի հետ չես շփվում, որովհետև դժվար է նայել ուրիշների դեմքին, երբ դու իրականում միայն մեկինն ես ուզում տեսնել:
Ընկերներ ընդհանրապես չունես:

Ծանոթներիդ տեսնելիս գլուխդ կախում ես, որ նորից անիմաստ հարցեր չտան ու չշեղեն քեզ մտքերիցդ: Ավտոբուս չես նստում, ոտքով ես գնում տուն: Ավտոբուսի` կես ժամվա ճանապարհը ոտքով ես գնում, մոտ 2 ժամում: Հույս ունես, որ ճանապարհին կտեսնես նրան, էլի մենակ, ականջակալներով ու վերջապես երկար դադարից հետո կհանդիպես նրան: Բայց ախր, գիտակցում ես, որ ինքը քաղաքի էդ մասերում բացարձակ գործ չունի: Դուք ապրում ու սովորում եք լրիվ տարբեր տեղերում: Բայց լռեցնում ես ներսիդ վատատեսին ու գնում` հուսալով, որ ինչ-որ պատահականությամբ հայտնված կլինի:
Ինքն էլի չի լինում, ու էլի մեջդ մի բան փշրվում է, վերանում: Ու օրեցօր դու ես սկսում վերանալ, բայց դեռ չես գիտակցում:
Փորձում ես մոռանալ օծանելիքի հոտը, գրկելու ձևը, բայց չես կարողանում: Ակամա սկսում ես համակրել ծանոթներիդ, որոնք նրա հետ ինչ-որ ընդհանուր բան ունեն. նույն վանդակավոր վերնաշապիկից, նույն սիրած երգերից, նույն սիրելի ուտեստից կամ  ոգևորվածությամբ ու երեխայական ուրախությամբ պատմելու իրերից ու երևույթներից, որոնք սիրում են:
Բայց գիտես, որ անթերի թերությունների փունջ, որպիսին միայն ինքն է, էլ երբեք ու երբեք չես գտնի: Ոչ մեկի մեջ: Ոչ ոք թեյերից ու նրանց տեսակներից այնքան գլուխ չի հանի, որչափ որ ինքը: Ոչ ոք մանրուքներին այնքան ուշադիր չի լինի, որքան ինքը: Ոչ ոք Լանա Դել Ռեյ այնքան չի սիրի, որքան ինքը: Ոչ ոք այնքան սիրուն չի նայի քեզ, որքան ինքը:
Ոչ ոք երբեք ինքը չի լինի:

Եթե դու կամ ընկերներիցդ մեկը չեք ունեցել «պուճուր», «պստո», «ճստո» մականունները, ուրեմն չգիտեմ, իրոք չգիտեմ, երևի նոր ընկերներ գտնես, քանի դեռ կարող ես: Ցավոք սրտի, միշտ ես եմ եղել վերոհիշյալ բախտորոշ մականունների տերն ու տիրակալը: Ու ոչ թե նրա համար, որ ես ցածրահասակ եմ (լավ էլ բոյով եմ՝ ուղիղ 164 սմ), այլ ուղղակի այն պատճառով, որ ես փոքր եմ եղել տարիքով: Ու վերջապես եկավ այն օրը, երբ ես կարող եմ ասել, որ 17 տարեկան եմ: Ոչ թե համարյա 17, շուտով 17, դեռ 16, այլ հենց 17: Ու այս պատմական առիթով ուզում եմ մի քանի խորհուրդ տալ բոլոր-բոլոր այն ընթերցողներին, ովքեր ժամանակ ունեն ընթերցելու 17-ի այսօրվա հոդվածներից մեկը:

Խորը շունչ քաշիր ու գնացինք:

1. Քեզ խաբելու են: Քեզ խաբելու են ամեն տեղ, ամեն առիթով ու ամեն պատեհ ու անպատեհ պահի: Ու պատճառը բոլորովին այն չէ, որ դու գթասիրտ ես կամ միամիտ: Ուղղակի աշխարհն էդպես է աշխատում: Ոմանք խաբում են, ոմանք էլ՝ խաբվում:
2. Մի տխրիր, եթե ընկերներդ չեն պատասխանում հաղորդագրություններիդ, չեն լայքում նկարներդ կամ էլ միանգամից վեց մեկնաբանություն չեն գրում նոր լուսանկարիդ տակ: Ընկերությունն էդպես չի որոշվում: Ընկերությունը զգում ես, երբ հանկարծ հասկանում ես, որ արդեն երեք ժամ է՝ խոսում եք իրար հետ առանց մեկ անգամ նույնիսկ հեռախոսի կողմ հայացք նետելու: Հենց էդպես էլ իսկական ընկերներիդ գտնում ես:
3. Ծնողներդ քեզ համար միայն լավն են ուզում: Մի հակաճառիր իրենց: Խոսիր իրենց հետ, քննարկիր տեսակետներդ, արտահայտիր մտքերդ, բայց մի կռվիր: Ազատությունը, որ նրանք չեն տալիս, որին դու այդքան սպասում ես, երևի թե չկա: Կամ էլ չէ, ֆիզիկայի ու աստղագիտության դասագրքերում մուգ տառերով կա:
4. Արա այն, ինչ ուզում ես: Երբեք մի հետևիր այն մարդկանց, ովքեր վստահ են, որ քեզ ճիշտ ուղղությամբ են տանում: Որովհետև այն, ինչ ճիշտ է դիմացինիդ համար, շատ մեծ տոկոսային հավանականությամբ սխալ է քեզ համար:
5. Փորձիր: Փորձիր նոր նախասիրություններ գտնել, նոր լեզուներ սովորել, նոր ոլորտներում աշխատել: Նոր ուտեստներ փորձիր, նոր մշակույթների հետ ինտեգրվել փորձիր: Փորձիր կարդալ էնպիսի գրքեր, որոնց մասին երբեք չես լսել, խոսել այն մարդկանց հետ, որոնք քեզ ոչնչով նման չեն: Ինքդ քեզ ու քո ուժը փորձիր, բայց մի մնա քո փոքր արկղի մեջ՝ անելով միայն այն ամենը, ինչ կարողանում ես:
6. Երազիր մեծ բաների մասին: Ինքդ քեզ համար բարձր սահմաններ ստեղծիր, բայց մի փորձիր դրանց մեկ փորձով հասնել: Պատրաստ եղիր ընկնելու: Պատրաստ եղիր պարտվելու ու հաղթանակից հեռանալու: Բայց ուժ գտիր ինքդ քո մեջ ևս մեկ անգամ կանգնելու ու ևս մեկ անգամ փորձելու: Որովհետև մեկ անգամ հաղթելու համար պիտի մի հազար անգամ ընկնես, վնասվես ու կոտրվես:
7. Դիսնեյի մուլտֆիլմերը նայիր: Հա, հա, ինչքան էլ ծիծաղելի հնչի, մուլտեր նայիր, մուլտերին հավատա, որովհետև կյանքը շատ ավելի հետաքրքիր կլինի, երբ ինքդ քո հեքիաթներն ունենաս ու հոգուդ ինչ-որ մասով միշտ մնաս այդ գունավոր հեքիաթների մեջ:
8. Հիշիր երկու 5-երի կանոնը ու օգտագործիր այն ամեն կարևոր գործողություն սկսելուց առաջ: Եթե այն, ինչ անում ես հիմա, քեզ պիտանի չի լինելու 5 տարի անց, ուրեմն նույնիսկ 5 րոպե մի ծախսիր դրա վրա: Մի ծախսիր երեք անքուն գիշեր ֆիզիկայի գրավորին պատրաստվելու համար, ու ևս երեք ցածր գնահատականի բերած տխրությունը փարատելու համար:
9. Եղիր այնպիսին, ինչպիսին կաս: Be Yourself: Ու գիտեմ, որ դու հաստատ նկար ունես ինստագրամում այս բառերով, կամ էլ մի շապիկ ունես վրան վառ գույներով այս բառակապակցությունը տպագրված: Բայց մի մոռացիր այն: Եղիր քեզ նման ու մի նմանվիր ոչ ոքի: Ոչ ոք չի կարող քեզ նման ժպտալ, հուզվել կամ երեկույթներին բարձր բղավել: Մի մոռացիր, որ քեզնից ընդամենը մեկ հատ կա աշխարհի երեսի մնացած յոթ միլիարդ ԴՆԹ-ների ցանկում: Ու ոչ մի ուրիշ գենոտիպ ու ֆենոտիպ միասին չեն կարող լինել քեզ այդքան նման:

Ու եթե հանկարծ տարտամես ու տարակուսես հայոց լեզվի քննությանը, հուզվես համալսարան մտնելիս, մտածես, որ ամբողջ աշխարհը քայլում է քեզ ու քո կամքին հակառակ, կամ ուղղակի ուժ չունենաս առավոտյան անկողնուց վեր կենալու, հիշիր, որ ամեն ինչ լավ է լինելու: Իսկ ես երևի թե գնամ մոմերը փչեմ ու երազանք պահեմ, որ ինձ էլ ոչ մեկը «ճստո» չկանչի: Չնայած մի «ճստո» էլ 17 տարեկան ես-ս է` պաղպաղակ սիրող, մուլտֆիլմեր դիտող ու ինքն իրեն փնտրող գանգրահեր Անահիտը, որ գեթ մեկ օրով գիտնական դարձավ ու իր կյանքի փորձով (ես էլ քմծիծաղ տվեցի) կիսվեց:

Երեկոյան ժամը տասն է լինում: Սովորաբար այս ժամին ես ուղղակի տանը նստած դասագրքերս էի թերթում, բայց հիմա ամեն ինչ փոխվել է: Եթե ժամը տասին անկողնում պառկած չլինեմ, չեմ կարողանա առավոտյան 6:30 արթնանալ, հետո ամենօրյա խցանումների դժգոհ զոհը կդառնամ, դասի կմտնեմ զանգի արձագանքի հետ միաժամանակ, ու ուսուցչուհիս կրկին այլայլված դեմքով կնայի վրաս, որովհետև արդեն չորս ամիս է՝ չի ստացվում ինձ ուշացման նկատողություն տալ: Չնայած, որ ես արդեն վաղուց եմ հասկացել, որ խնդիրը ոչ թե շուտ քնելու, այլ անտանելի բարդությամբ արթնանալու մեջ է, շարունակում եմ ինքս ինձ հույս տալով պառկել քնելու: Աչքերս ամուր փակել եմ, բայց քունը նույնիսկ ձայն չի հանում: Սպասելուց հոգնում եմ: Հիշում եմ իմ անգործ ժամանակների ընկեր Սևակին ու նրա ամենատխուր ստեղծագործություններից մեկը, որ երևի թե գրել է, որ ես հիմա հիշեմ.

«…Քունս չի տանում,

Դու էլ մի քնիր,

Հետս էլ կրկնիր,

Թե ի՞նչ եմ անում

Ես ի՞նչ եմ անում

Ոչ Հայաստանում…»:

Ու ես էլ չգիտեմ, թե ես ինչ եմ անում ոչ Հայաստանում: Չգիտեմ` ուր են կորել 3-րդ դասարանի հայրենասիրական շարադրություններս ու զինվորներին գրված նամակներս: Գաղափար անգամ չունեմ՝ որ քամիների հետ են ինձ լքել հայոց պատմության էջերը ու որ քամիներն են ինձ ստիպել գնալ հակառակ ուղղությամբ: Չեմ հասկանում, թե որտեղից իմ մեջ գտա բավարար քաջություն Հայաստանը լքելու ու քայլերս դեպի անհայտ մթին ուղղելու: Տեսնես` ինչպե՞ս կարողացա Սևակի ու Սահյանի փոշոտ հատորները թողնել դարակում, իսկ ինքս հեռանալ դարակից մի օվկիանոս ու մի տասնյակ ժամային գոտի այն կողմ: Չգիտեմ՝ ինչպես ու ինչ միտումով կարողացա Հախվերդյանի ու Ֆորշի երգերը լսել չՀայկական փողոցներում, բայց մտովի լինել Հայաստանում: Նաև ինչ-որ անգիտակից որոշմամբ հայ գրողներին ավելի հաճույքով սկսեցի ընթերցել, հայ արվեստագետներին էլ ուրիշ աչքով նայել: Հայերենի կետադրությանն ու ուղագրությանը սկսեցի ավելի մեծ կարևորություն տալ: Ընկերներիս ուղղակի ուրիշ սիրով սիրեցի ու ավելի ամուր կամուրջներով կապվեցի: Բայց այս ամենի հետ մեկտեղ մի օտար անհանգստություն նվիրեցի մտքիս ու զգացմունքներիս, որ ստիպեց ամեն գիշեր մի քիչ անքնություն ունենալ ու ավելի վառ գույներով տեսնել Հայաստանը: Որ ստիպեց ամեն գիշեր հիշել, որ ես Հայաստանից հեռու եմ ու Հայաստանին կարոտած:

Սևակի տողերն ուղարկում եմ մտքիս հեռավոր անկյունը, որ կրկին վերադառնան վաղը գիշերը, իսկ ես գնում եմ քնելու… Առավոտյան անգլերենի ուսուցչուհին կրկին այլայլված հայացք կնետի վրաս, իսկ հոգեբանությանս ուսուցիչը կպատմի անքնության պատճառների ու գիտահետազոտական պարզաբանումների մասին, ինչ արած, ինքը Սևակի անունն անգամ չգիտի…

Մոտ մեկ տարի առաջ էր՝ կեսօրին,  Դսեղում Թումանյանի տուն-թանգարանից դուրս գալուց հետո էքսկուրսավար մոտեցավ  և ասաց, որ տասը րոպեից շարժվում ենք: Տասը րոպեից շարժվելու էինք դեպի Հայաստանի հոգևոր, մշակութային և խոշոր վանական համալիրներից երկուսը: Այնքան էլ շատ տեղեկություններ չունեի դրանց մասին, միայն պատմության դասերից գիտեի, որ երկուսն էլ համարվում են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ: Դա արդեն իսկ հպարտության տեղիք էր տալիս: Ճանապարհ ընկանք, և որոշ ժամանակ անց մեքենայի ուժեղ երաժշտությունը դադարեց, և դրան փոխարինելու եկավ էքսկուրսավարի ձայնը, որը սկսեց պատմել վանքերի մասին: Քիչ թե շատ իմացա, որ երկուսն էլ հիմնադրվել են 10-րդ դարում՝ Բագրատունիների օրոք, դարերի ընթացքում որոշ մասեր քանդվել են, այնուհետև վերակառուցվել, այժմ կանգուն են և համարվում են Հայաստանի  խորհրդանիշներից: Սկզբում այցելեցինք մեկը, հետո՝ մյուսը: Հեռավորությունը այնքան էլ մեծ չէր: Ամենալայն իմաստով կարելի է ասել, որ Լոռվա բնությունը մի ողջ տիեզերք է: Չնայած, որ մի շաբաթից այդտեղ արդեն ամառ էր սկսվելու, միևնույնն է, օդը սառն էր, և դա ինձ ստիպում էր սթափվել, բայց բնությունը իմ մեջ ստեղծել էր մի զգացողություն, որ վերածվել էր էներգետիկ ուրախության: Զգացողություն, որ ունակ է անցնել յուրաքանչյուր կենդանի էակի միջով և ստեղծել շոշափելի մի կապ, որն էլ իր հերթին ծնել էր ականջների սահմաններում, բայց միևնույն ժամանակ սրտի համար մատչելի մի մեղեդի: Երբ կյանքում այս պատկերը տեսել ես միայն նկարներով, իսկ հիմա՝ առանց որևէ ֆիլտրի, անզեն աչքով, իրականությունը իր ողջ գեղեցկությամբ զարմանք է առաջացնում:

Հիացած բնության պատկերով՝ մտնում եմ եկեղեցի: Մի պահ մտածելուց և նայելուց հետո հասկանում եմ, որ ամեն քարի մեջ մի բուռ սեր կա, գմբեթի քանդված մասից ընկնող լույսի մեջ՝ մի բուռ հավատ, ամեն վառված մոմի մեջ՝ մի բուռ հույս: Իսկ վերջում հասկանում ես, որ աշխարհի վրա ուրիշ մի տեղ դժվար թե կարողանաս գտնել նման եկեղեցին և վանքեր:

Հաղպատ և Սանահին: Այս երկու վանական համալիրների մասին էր խոսքը, որոնք այդ օրվանից դարձան Հայաստանի ամենագեղեցիկ և ամենատպավորիչ անկյուններից ինձ համար:

Սիրենք Հայաստանը և ապրենք նրանով։