karine nahapetyan

Թույլ կտա՞ս

Խոսեմ մի փոքր աշնան մասին… Նախ ասեմ, որ աշունը տարվա եղանակ լինելուց բացի, նաև հոգևիճակ է և հարմար առիթ գիտակցելու, որ ոչ միայն մեր մարմինները տաք հոգուստի կարիք ունեն, այլև` մեր հոգիները:
Աշնան ավարտի հետ ես հասկանում եմ, որ պակասորդ եմ տվել, ուստի աշունը կորուստների եղանակ է:
Աշունը ստիպում է մեզ սիրել դեղինը, նարնջագույնը, վառ կարմիրը, կանաչը և զգեստապահարանը լցնել միայն այդ գույներով:
Աշունը մեզ խրատում է և ասում, որ պատուհանիդ առաջ կանգնելու պատճառը և քո ու նրա տարբերությունն այն է, որ ամեն անգամ նրա տան կողքով անցնելիս, դու անպայման նայում ես նրա սենյակի պատուհանին, իսկ նա՝ երբեք:
Աշունը մեր ականջին շշնջում է ու հորդորում, որ մեզ սպասված վերադարձներ են պակասում, բայց այդ պակասը նա ի զորու չէ լրացնել:
Աշունը ոգեշնչում է մեզ` գրելու ու ասելու այն ամենի մասին, ինչի մասին մենք նախկինում համարձակություն չունեինք խոսելու:

Աշունը մեզ հանգեցնում է այս եզրակացությանը.
Ինչպիսին է սերը, կարող ենք ասել բոլորս` ամեն մեկս մեր տեսակետը պնդելով, սակայն ասել, թե ինչ է սերը, դեռևս ոչ մեկին չի հաջողվել:
Բայց ասեմ, որ աշնանը հաջողվում է բացատրել այն, լրացնել այդ կիսատությունը և ամեն մեկիս գաղտնի հիշեցնել այն ՄԵԿԻ մասին, ով, փառք Աստծո. ողջ և առողջ է, բայց էապես անհետ կորել է մեր կյանքից:
Աշունը սթափեցնում է մեզ և ստիպում, որ երբեք չկորցնենք մեր հեքիաթը և տաք-տաք պահենք այն:

Աշունը իրեն սիրել տվող եղանակ է: Սիրում եմ թեթև հագնվել, ցուրտ եղանակին դուրս գալ դուրս, որ ցուրտը սողոսկի ներսս ու տակնուվրա անի ինձ, որ ես ցնցվեմ այդ զգացողությունից:
Աշունը վերածննդի եղանակ է. մեր մեջ վերածնում է մեր երևակայությամբ ստեղծած այն էակին, որին մենք, որոշ հանգամանքներից ելնելով, «սպանել» էինք:
Եվ վերջապես աշունը մեզ վստահություն տվողն է. վստահություն է տալիս, որ մենք դեռևս ունակ ենք սիրելու:

Հը՞, աշուն, քո տված վստահությամբ թույլ տալի՞ս ես սիրեմ կամ գոնե սիրահարվեմ:

Ռշտա ենք սարքում

Գյուղում բոլորը գիտեն, որ ավանդապաշտ ընտանիքների կանայք աշնանը պետք է արիշտա պատրաստեն։ Պատրաստմանը պետք է միայն կանայք մասնակցեն։ Արիշտան ունի իր պատրաստման ուրույն եղանակը։ Նախապես տան մեծը` տատիկը, պետք է օր որոշի, որպեսզի նախoրոք ջահել հարսներն ու թոռները պատրաստվեն։ Պատրաստելուց մեկ օր առաջ շաղում են արիշտայի խմորը։ Ըստ տան անդամների թվի, տատը պետք է ասի, թե քանի փութ խմոր շաղեն կամ հենց ինքն էլ շաղի։

Լուսանկարը` Լաուրա Սեկոյանի

Լուսանկարը` Լաուրա Սեկոյանի

Ալյուրը լցնելուց հետո տատը պետք է սպասի, որ հարսները դույլերով ջուր բերեն։ Խմորը պնդացնելուց հետո, հաստ սավան են փռում խմորի վրա, և հարսները հերթով տրորում են այն։ Այս գործընթացը տեղի է ունենում արիշտայի պատրաստման նախօրեին։ Գիշերը թողնում են, որ խմորը հանգստանա։ 

Առավոտ շուտ տատը արթնանում է և արթնացնում հարսներին։ Պատրաստում են սարքավորումները, պատշգամբում կապում պարանները և անցնում գործի։ Թոռներից մեկը կտրում է խմորը և տալիս տատիկին։ Տատն էլ գրտնակում է խմորը և փոխանցում հարսին։ Հարսը զգուշորեն խմորը դնում է սարքավորման վրա և պտտակը պտտելով կտրում խմորը։ Կտրելուց հետո տալիս է մյուսին, ով էլ տանում է կտրած խմորը փռելու։ Այս գործընթացը շարունակվում է այնքան, մինչև խմորը վերջանա։

Լուսանկարը` Լաուրա Սեկոյանի

Լուսանկարը` Լաուրա Սեկոյանի

Վերջացնելուց հետո, կիսաչոր խմորը թողնում են մի գիշեր դրսում, որպեսզի չորանա։ Հաջորդ առավոտյան տատը հավաքում է արդեն չորացած արիշտան և օրվա ընթացքում սկսում է բովել այն։ Արիշտան բովում են այնքան, որ այն գեղեցիկ կարմրավուն գույն ստանա։

Ըստ կարգի, եփած արիշտան պետք է համտես անեն տան տղամարդիկ և տան իրենց գնահատականը։

Արիշտան համարվում է գյուղական տան սեղանի ամենահամեղ ու պատվավոր ուտեստներից մեկը:

 Լաուրա Սեկոյան

***

-Տատ ես ինչ ես անում
-Ռշտի խմոր եմ անում բալես:
-Ո՞նց հիմա ես անելու ռշտա     ( ուշ ժամ էր)
-Հա ձևը ըտենցա իմ աղջիկ
-Տատ կպատմես ո՞նց  ես սարքում ռշտան:
-Ասեմ, ուրեմն իրիկվա կողմ սարքում ենք խմորը նույն հացի խմորի նմանա ուղակի մի  քիչ պինդ:

Լուսանկարը` Լաուրա Սեկոյանի

Լուսանկարը` Լաուրա Սեկոյանի

-Ու վերջ՞
-Չէ՛ խմորը անելուց հետո պետքա թողնենք հասունանա,հետո երբ արդեն հասունացելա գետնին շոր ենք        փռում, շորի վրա լցնում խմորը ,խմորի վրա նորից շոր ենք փռում ու սկսում ոտքերով տրորել մինչև փափկի խմորը, հետո գնդեւ ենք անում ու թողնում մինչև առավոտ:
-Առավոտյան ինչ էք անում
- Առավոտյան գրտնակում ենք կտրում ու կախում պարանից որ չորանա:
-Դանակով եք կտրում
-Սովորական դանակ չի այլ հատուկ ռշտի դանակ :

Ռիտա Մինասյան

elada

Հրետանավորների օրը

Հոկտեմբերի 19-ը Հայաստանում նշվում է որպես հրետանավորի օր: Այդ օրվա կապակցությամբ բոլոր զորամասերում կազմակերպվում են միջոցառումներ՝ այդ թվում նաև Լուսակերտի զորամասում, որտեղից հրավեր էր ստացել մեր Արզականի դպրոցը: Եվ մեր ՆԶՊ-ի ուսուցչի՝ ընկեր Հարությունյանի գլխավորությամբ փոքրաթիվ աշակերտներով գնացինք զորամաս:

Երբ մտանք զորամաս, չորս կողմը զինվորներ էին, ովքեր մաքրություն էին անում իրենց զորամասի տարածքում: Հետո մեզ ուղեկցեցին դեպի շարահրապարակ, որտեղ արդեն շարված զինվորները զորահանդեսին էին սպասում: Մենք առավել անհամբերությամբ էինք ցանկանում տեսնել իրենց զորահանդեսը:

Հետո լսվեց ամբիոնից ՀՀ Զինված ՈՒժերի գեներալ- մայոր՝ Մովսես Հակոբյանի շնորհավորական ուղերձը զինվորներին և սպաներին, որից հետո զինվորների ձայնարկությունը՝ ուռ՜ա… ուռ՜ ա… ուռ՜ա…

Այնուհետև ցուցադրական ելույթ ունեցան հրետանավորները՝ իրենց հմտությունները ցուցադրելով մեզ, մի քանի պայթյուններ հնչեցնելով, ոչ իսկական, հետո փոքր ինչ դադար…

Իրենց ուժերը ցույց տվեցին մեր հատուկ ջոկատայինները: Նրանց դեմքերը ներկված էին, և ոչ-ոքի դեմքը չէի կարող հետագայում հիշել, սակայն դա չէ էականը այլ, որ իրենց ելույթը ուղղակի ապշեցրեց մեզ: Նրանք մի ձեռքով կոտրում էին քարեր, որոնց վրա կրակ էր բոցավառվում…

-Տեսնես` շա՞տ էին պարապել կամ իրենց ձեռքը չէ՞ր ցավում քարերին հարվածելիս…,- աղջկական անմիտ հարցեր:

Եվ այսպես իրենց ելույթի վերջում հատուկ ջոկատայինները հավաքվեցին իրար վրա, բարձրացրեցին մեր եռագույնը, և հնչեցին բարձր ծափեր, որը միգուցե ոգևորում էր իրենց:

Մենք՝ դպրոցականներս, ցրտի պատճառով ցանկանում էինք գնալ տուն և անգամ ասում էինք՝ վերջ, մենք արդեն հիվանդ ենք լինելու և հաջորդ օրը դասի չենք գնալու: Բայց մի րոպե…

Մենք ընդամենը 2 ժամ ենք կանգնել շարահրապարակում և մեր ուզածի պես շարժվում էինք, սակայն դա մեզ բավարար չէր: Մենք տաք թեյի մասին էինք երազում և արդեն մեր նվնվոցը գցել էինք …

Է…՜ Մենք բողոքելու իրավունք չունենք, բա զինվորներն ի՞նչ ասեն… Արդեն 3-4 ժամ կլիներ, շարվել էին շարահրապարակում և քայլերթի ժամանակ միայն շարժվեցին, իսկ մեզնից ոմանք անգամ հաջորդ օրն էինք տզտզում, չգիտակցելով, որ ախր, զինվորները ամեն օր են այդ ցրտին ծառայում:

Gayane Avagyan

Լռության ու մտքի ձայնը չհասկանալը աշխարհի ամենալավ պարգևն է …

Իսկ դուք երբևէ մտածե՞լ եք, թե ինչ էինք անելու, եթե չլիներ արևը: Լավ, երևի նման տարօրինակ մտքեր միայն ես եմ ունենում: Մտածում եմ, մտածում ու հասկանում, որ եթե արևը չլիներ, մենք էլ չէինք լինի: Հլը ասեք` ԱՐԵՎ… Միանգամից տաքություն ու ջերմություն եք զգում: Զգում ու հասկանում, թե իրականում ինչքան թանկ է մեզ համար: Կարող եմ ժամերով նստել ու նման բաների մասին մտածել, հետո մտքերս իմի բերել ու ասել, որ ես կամաց-կամաց գժվում եմ: 

Ես սկսում եմ մտածել այն ժամանակ, երբ շրջապատիս մարդիկ սկսում են անկապ խոսել ու ես էլ հոգնում եմ լսելուց: Ոչ միշտ է հաճելի լսողի կարգավիճակը: Ու այդ ժամանակ մտքերը պարուրում են ինձ, ու ես սկսում եմ ճախրել իմ մտքերում: Բայց դե լավ է, որ մտքեր կարդալ չի ստացվում, ու ինձ միայն ես եմ լսում: Թե չէ վաղուց արդեն իմ հետ շփվողների թիվը կնվազեր, կամ էլ ով գիտե, կարող է նաև ավելանար:

Ասում եմ` կարող է արևն էլ իր համար ընտրած արևիկներ ունի` մարդիկ, ում իր շողերից է նվիրում: Հնարավոր է, թե չէ` էլ ինչպես պիտի նման արևավառ մարդիկ լինեին մեր շրջապատում:

Ասեք, որ ձեր շրջապատում էլ կան մարդիկ, որոնց նայելով ու ձայնը լսելով հասկանում ես, որ երկնքի արևից նրանք իրենց չափաբաժինն ունեն: Ու հենց նրանք են այն մարդիկ, ովքեր լույսով են լցնում մեր կյանքը:

Շնորհակալ լինենք արևին, որ իր շողերից նվիրել է մի քանիսին, ու բախտավոր են այն մարդիկ, ովքեր իրենց կողքը նման արևավառ մարդիկ ունեն: Երջանիկ են նրանք, ովքեր փոքրիկ արևիկներ ունեն:

Արև… Ապրես, մի քիչ էլ շողիցդ շաղ տուր, ուզողներ շատ կան…

laura sekoyan

Ծերերի օրը

Հոկտեմբերի սկզբին նշում են ծերերի տոնը։ Այս տոնը մեր դասարանի աչքից չվրիպեց։ Դասղեկի օգնությամբ գումար հավաքեցինք և որոշեցինք գնալ գյուղում միայնակ ապրող Ասյա տատիկին այցելության։ Քանի որ ամսի մեկը շաբաթ էր, մենք որոշեցինք չխանգարել Ասյա տատիկի հանգիստը ու այսօր` դասերից հետո, ուղևորվեցինք նրա տուն։ Ճանապարհին ասում-խոսում էինք, և ես առաջարկեցի հարցազրույց անցկացնել տատիկի հետ։ Գնացինք մոտակա խանութներից մեկը, մի քանի բան գնեցինք Ասյա տատիկի համար ու շարունակեցինք ճանապարհը։ Խանութից դեռ դուրս չեկած, արդեն հասանք տատիկի տուն։ Հիմնական մուտքի դարպասը փակ էր, և մենք մյուս դարպասով մտանք ներս։ Տատիկը տունն էր մաքրում, երբ մենք ներս մտանք, և նա, մեզ տեսնելուն պես, շտապեց հյուրասիրել։ Մենք առաջարկեցինք մեր օգնությունը և շտապեցինք տունը մաքրել։ Հետո դասղեկս ասաց.

-Ասյա տատիկ, երեխաները ուզում են, որ մի քիչ պատմեք ձեր ուսումնական տարիների մասին։

-Ի՞նչ պատմեմ, երեխեք ջան: Ես ըստի աղջիկ չեմ, երևանցի եմ։ Երկու կրթություն եմ ստացել` հայկական ու ռուսական։ Հիշում եմ, որ փոքր էի` երևի մի տասը տարեկան, տնեցիքով գնացինք Ռուսաստան։ Էնտեղ ընդունվեցի դպրոց, սովորեցի, եկանք Հայաստան։ Էստեղ էլ էն ժամանակ կենտկոմի մոտ դպրոց կար, էդտեղ էլ սովորեցի ու տասնութ տարեկանում ամուսնացա։ Եկա գյուղ` տանջվեցի, տառապեցի, բայց իմ կյանքը ապրեցի։

-Բոլոր գյուղացիներն էլ տանջվում են, դա բոլորը գիտեն,- ասաց դասղեկս։

Ասյա տատիկը պատմեց իր թոռների մասին, բայց հետո մի պահ լռեց։ Քիչ հետո պարզվեց, որ նա որդեկորույս մայր է։ Թեկուզ տխուր, բայց հպարտությամբ էր պատմում, թե ինչպես է որդին զոհվել հայրենիքը պաշտպանելու ժամանակ։ Խոսքն ավարտելուց հետո տատիկը սուրճ առաջարկեց, բայց քանի որ ուշ էր, մենք էլ դեռ դաս պետք է սովորեինք, հրաժարվեցինք սուրճից և հրաժեշտ տալով Ասյա տատիկին` գնացինք տուն։

seda harutynyan-2

Թե մեռնել ես ուզում` աչքերդ տուր կույրին…

Ես ուրախ անձնավորություն եմ, այո՛։ Ինչո՞ւ եմ ուրախ, որովհետև հասկանում եմ, որ կյանքը շատ կարճ է անիմաստ տխրելու համար։ Ժպտա, ժպիտ պարգևիր մյուսներին, հավատա լավին, մոռացիր չարը, վերջապես, սովորիր ապրել։ Ապրի՛ր։ 

Մտնում ենք համացանց ու նորությունները թերթելիս հանդիպում հիվանդ երեխաների, անհույս հաշմանդամների նկարների։ Ինքներդ եք տեսնում, թե ինչպես են մարդիկ վերջին հույսը դրել մեր օգնության վրա, և պայքարում գոնե մի քանի տարի ավել ապրելու համար։ Իսկ մե՞նք։ Մենք ունենք բոլոր հնարավորությունները երջանիկ լինելու համար, բայց ամեն օր մի փոքր բանից տխրում, ու սկսում ենք ատել կյանքը։ Ատել ամենաքաղցր բանը, ատել այն, ինչը մեզ տրված է վայելելու համար։
Մի ուրիշ օրինակ բերեմ։ Հաճախ ֆեյսբուքում տեսնում ենք բարետես արտաքինով 13-15 տարեկան աղջիկների, բայց մտնելով իրենց էջերը, միանգամից հիասթափվում տեսնելով «Մեռնել եմ ուզում», «Ինքը ինձ էլ չի սիրում, ու դրա համար ատում եմ կյանքը», «Ես դժբախտ եմ քո պատճառով», «Հոգնել եմ կյանքից» հղումները։ Համբերությո՜ւն։

15 տարեկան անչափահաս երեխա, ի՞նչ ես հասկանում դու կյանքից, որ ատում ես։ Կամ` ինչի՞ց ես հոգնել։ Թե մեռնել ես ուզում` աչքերդ տուր կույրին, ականջներդ` խուլին, լեզուդ` համրին։ Գոնե էդպես օգուտ տուր մարդկանց։ Ատել կարող է կյանքը միայն զավակ կորցրած մայրը։ Հիմա էլ կասեք` բոլորն էլ մահկանացու են, և դա պատճառ չէ կյանքը ատելու, բայց ըստ ինձ, ոչ մի ծնող չպետք է լացի իր ծնած զավակի գերեզմանի վրա։
Խոսքս ուղղում եմ երիտասարդությանը։ Սովորեք ապրել ու գնահատել կյանքը։ Կյանքի տված դառը և քաղցր պտուղները։ Կգա մի օր, կհասկանաք, որ էլ հետ չի գալու ուրախ ու անհոգ տարիները։ Մանուկ մնացեք հոգով, և միգուցե այդժամ սկսեք գնահատել ամենափոքր մանրուքները։ Սիրեք կյանքը, և երջանկությունը կլուսավորի ձեր սրտի ամենամռայլ անկյունները։

Մատիտը սրում ենք՝ փոքրանում ու մահանում է, իսկ մարդիկ` մեծանում են ու մահանում․․․

Եթե հետևել եք նախորդ հոդվածներիս,  ապա կհիշեք «Առաջին անգամ թանգարանում» հոդվածս։ Հիմա պատմեմ,  թե ինչ պատահեց,  երբ գնացի նկարելու հորս տատի տարազը։ Ինչպես միշտ,  թանգարանը դատարկ էր, միայն աշխատակիցներն էին, ինչը միշտ մտահոգել է ինձ: Թանգարանի գլխավոր ֆոնդապահ տիկին Հերմինեն իրեն հատուկ ջերմությամբ դիմավորեց ինձ։ Իսկ երբ տեղեկացավ, որ պատանի թղթակիցների ցանցից եմ, չափազանց ուրախացավ և հրավիրեց մյուս շաբաթ կայանալիք ցուցահանդեսին։ 

Ցուցահանդեսի օրը  բաց չթողեցի առիթը, հարցազրույց վերցրեցի «Սուրբ Ստեփանոս» հոգևոր մշակութային կենտրոնի փոքրիկների նկարչության 21-ամյա ուսուցիչ Աղաջան Պողոսյանից:

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի


-
Կպատմե՞ք  Ձեր նկարչական գործունեության մասին: Ինչպե՞ս սկսեցիք, ո՞ր տարիքում և ինչպե՞ս հասկացաք, որ կերպարվեստի մեջ պետք է կերտեք ձեր ապագան։

-Սկսեցի բավական ուշ, երբ 15 տարեկան էի, հնարավոր է` զարմանքի պատճառ հանդիսանա, թե ինչու 15 տարեկանում, սակայն հարցի պատասխանը ես ինքս չգիտեմ, միակ պատասխանը. «Ավելի լավ է ուշ, քան երբեք»։

-Որտե՞ղ կրթություն ստացաք։

-Առաջին քայլերս սկսեցի գեղարվեստի դպրոցում, սովորեցի երեք տարի, այնուհետև ընդունվեցի Փ. Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի պետական քոլեջ, պարտքս տալով հայրենիքիս վերադարձա և այսօր շարունակում եմ ուսումս։

-Տեղեկացանք, որ սովորեցնում եք նաև փոքրիկներին։

-Ուսուցանում եմ «Սուրբ Ստեփանոս» հոգևոր մշակութային կենտրոնում փոքրիկների խմբին։ Այս ցուցահանդեսին ներկայացվում է նաև իմ աշակերտների աշխատանքները՝ 8-ից միչև 10 տարեկան։ Փոքրիկ սաներիս նկարների հետ զուգահեռ ներկայացված են նաև Աբովյանի վաստակավոր նկարիչների աշխատանքները, չեմ վախենա ասել` վարպետների գործերը, ինչը ինձ համար չափազանց հպարտություն է, երբ աշակերտներիս նկարները տեղ են գտել նման հրաշալի նկարիչների աշխատանքների կողքին։

-Իսկ արդյո՞ք հեշտ է աշխատել երեխաների հետ։

-Աշխատելով տարբեր տարիքային երեխաների հետ, մոտեցումը ևս պետք է լինի տարբեր: Բնականաբար, 7 տարեկան աշակերտին ուրիշ մոտեցում եմ ցուցաբերում, ինչ 12 տարեկան աշակերտին։ Չունեմ տարիների փորձ, սակայն աշխատում եմ յուրաքանչյուր աշակերտի մոտենալ յուրովի։ Իսկ այն, ինչ անում ես սիրով, բնականաբար հեշտ է։

-Կարո՞ղ եք հիշել մի հետաքրքիր դեպք, որը պատահել է ձեր աշակերտների հետ աշխատելու ընթացքում և տպավորվել է։

-Պատմեմ վերջին դեպքերից մեկը։ Աշակերտը գրեթե 9 տարեկան երեխա էր, մատիտը սրելու ընթացքում լռության մեջ անսպասելի ասաց. «Ընկեր Աղաջան, ինչի՞ց  ա,  որ մատիտը սրում ենք` փոքրանում ու մահանում ա, իսկ մարդիկ` մեծանում են ու մահանում․․․»:

eva khechoyan

Անսահմանության սահմանները

Դու ապրում ես կյանքերի կյանքը՝ ամենավառ գույներով ու զգացողություններով լցված: Ապրում ես մի կյանք, որ այլևս երբեք չի կրկնվելու երկրի վրա: Միգուցե այն երբեմն միապաղաղ թվա, հազարավոր ուրիշ կյանքերից ոչնչով չտարբերվող, բայց անպայման կգտնվի մի փոքրիկ, թանկարժեք մանրուք, որ զարդարում է միայն քո կյանքը, կգտնվեն ժամանակից ու տարածությունից դուրս դրվագներ, որոնք միայն դու ես ապրել:

Եթե մի պահ փակես աչքերդ՝ այդ լուսավոր դրվագներն իրար հաջորդելով կանցնեն՝ համոզելով քեզ, որ եզակի են ու բնորոշ միայն քո կյանքին: Փակիր աչքերդ… Հիմա կանցնի մորդ անմնացորդ սիրով ու քնքշությամբ լցված հայացքը՝ միակ հայացքը, որ մի ակնթարթում կարող է փոշիացնել տագնապն ու վախը: Հետո կտեսնես հորդ ձեռքերը… Այն արդար ձեռքերը, որոնք  պահել ու մեծացրել են քեզ: Կտեսնես քո կրտսեր քրոջ կամ եղբոր հրեշտակային աչուկները, որոնք նայել են քեզ, որպես ավագի, ու օգնություն են փնտրել քո աչքերում:

Իսկ ինչո՞ւ եմ անընդհատ խոսում աչքերի մասին: Աչքերը հոգու արտացոլանքն են: Աչքերն իրենց մեջ են ամփոփում քո ամբողջ էությունը, հաղորդում են ցանկացած միտք ու զգացողություն: Խոսում են առանց բառերի, ու անկախ քեզանից, մատնում ճշմարտությունը:

Աչքե՜ր, աչքեր… Մարդկային աչքերում անդունդ է թաքնված, օվկիանոս, տիեզերք… Սա է մեզանից յուրաքանչյուրին յուրահատուկ դարձնում՝  անսահմանության այն եզակի տեսակը, որ ամփոփված է մեր աչքերում: Այդ անսահմանությունով է պայմանավորվում մեր աչքերի անսովոր փայլը, քանզի եթե խորանաս այդ փայլի մեջ՝ կհասկանաս, որ աչքերում մի ամբողջ աստղազարդ երկինք է թաքնված՝ շքեղ ու անսահման:

lida armenakyan

Անկախության սերունդ, որը պատերազմ տեսավ

Պատերազմի մասին լսել էի ծնողներիցս, կարդացել էի գրքերում ու ավելի խորը ուսումնասիրել պատմություն պարապելու ընթացքում:

Իրականում պատերազմն ինձ համար հեռու ու անիրական էր, մինչ այն պահը, երբ դպրոցում սկսեցին խոսակցություններ պտտվել… 16 տարեկանում ավարտվեց մանկությունս: Հիմա կասես` տասնվեց տարեկանում ի՞նչ մանկություն: Բայց ես հասկացա, որ մինչ պատերազմի գիտակցումը երեխա եմ եղել ու ոչ մի լուրջ հոգս չեմ ունեցել: Էդպես ավարտվեց մանկությունս, ու չորս օրվա ընթացքում լրացավ 20-ամյակս:

Դպրոցում տագնապ կար յուրաքանչյուրի աչքերում, բոլորը խառնվել էին, շատերը տուն էին շտապում, մյուսները` աչքերը լցրած, հեռախոսը ձեռքներում պինդ պահած, ինչ-որ զանգի էին սպասում: Դպրոցական օրը կարծես դժվարությամբ ավարտվեց: Մտա տուն ու մինչ, այդ պահին ինձ անհաս թվացող սենյակս կվազեի, տատիկիս հարցրի` ի՞նչ են ասում լրատվամիջոցները: Սենյակս հասնելուց հետո «քրքրեցի» ամբողջ համացանցն ու հասկացա, որ հեռուստատեսությամբ լուսաբանվող տեղեկատվությունը համացանցի տեղեկատվության 30 և իրականության 10 տոկոսն է միայն լուսաբանում:

Օրն էլ գլորեցի, մի կերպ ավարտվեց: Դրան հաջորդեցին նմանատիպ երեք օրեր: Վախն ու հպարտությունը սրտներումս ապրում էինք: Այդ օրերին մոռացել էինք դաս, պարապմունք, մաքրություն, տան հոգս ու անգամ կառավարություն: Ամեն ինչ, ինչ անցնում է մտքովդ: Ընթացքում հասկացա, որ դրանից առաջ ունեցած իմ բոլոր խնդիրները, որ անլուծելի ու չափազանց բարդ էին թվում, իրականում չնչին բաներ են:

Պատերազմի հետքը խորը եղավ: Երբ շենքը զենք ենք կարդում, բանվորը` զինվոր, խոր փոսը` խրամատ: Երբ «բաց թողնված» բառակապակցությունն օգտագործում ենք փամփուշտի հետ, երբ «դիրքեր» բառից դողում ենք ու երբ «հայրենիք» բառի մեջ հստակ ՀԱՅՐ-ն ենք տեսնում…

Ժամանակը չէր անցնում: Ոչինչ առաջ չէր գնում: Միայն տղերքն էին, որ հանուն մեզ գնացին առաջ: Ինչքան կոտրվեցինք, թևաթափ եղանք: Էլ ոչնչի ուժ չէր մնացել: Օրեցօր ցուցակում ավելանում էին զոհվածների, անհայտ կորածների ու վիրավորների անունները: Նրանցից յուրաքանչյուրն իմ եղբայրն է: Հա, հա, չզարմանաս: Բոլորը, անխտիր, բոլորն իմ եղբայրներն են: Ու հիմա, այս երկու կտոր խոսքը արցունքների միջից եմ գրում: Քառօրյայից հետո սրտներիցս մի մաս պոկվեց, գնաց: Մենք էլ չգիտենք` ուր, բայց գնաց: Գնաց անհետ ու անվերադարձ: Շուրջ մեկ ամիս և, շատերիս մոտ դեռ ավելին, անհրաժեշտ եղավ կյանք վերադառնալու համար: Եթե ինձ այդ օրերին տեսնեիր դպրոցում, կամ ասենք, պարապմունքիս վայրում, կամ էլ թե տանը` իմ սենյակում, ապա աչքերումդ ոչնչով չէի տարբերվի «Կտոր մը երկինք»-ի Թորիկից: Միայն թե աղունիկների փոխարեն երկնքում խաղաղություն էի փնտրում: Այդ օրերի ուղեկիցս Լյուբեն էր իր «Կոմբատ»-ով, Հախվերդյանն իր «Լավագույն տղերք»-ով, էլի շատ ու շատ սենց սիրուն երգեր, դե Նժդեհն իր ամենաոգևորող խոսքերով ու «Հա՞յ ես, ախպեր… Հա… Կայֆ ա, չէ՞» հոլովակն իր ժպիտներով:

Շատերը կորցրին կյանքի իմաստը, բայց շատերն էլ հենց այդ օրերին գտան ու սկսեցին ավելի արժևորել, գնահատել: Հայաստանն էլ առաջին անգամ նման ներգաղթ տեսավ, ու ես առաջին անգամ նման համախմբվածություն զգացի:

Ես այն անկախության սերնդից եմ, որ պատերազմ տեսավ:
Պատերազմները լավ բան չեն: Ազգի պատմության ու մարդու հոգեվիճակի վրա լավ չեն անդրադառնում: Ասածս ինչ է` Make love, not war…

meri hakobyan

Ազատության շունչը

Նորից… Նորից աշուն ու նորից արդեն սովորական դարձած մելանխոլիկ տրամադրություն: SOAD-ի «Lonely Day»-ը, մի բաժակ տաք թեյ, փափուկ անկողին, Տերյանիս տխրությունն էլ գիրկս: Էս ամենին էլ գումարենք աշնան կարմիր ու դեղին գույները: Հրաշք է, չէ՞: Պատուհանիցս դուրս աշունն է թագավորում, Տերյանս էլ իր բանաստեղծություններով նույն աշունը, բայց իր տարբերակով, ներարկում է երակներիս մեջ: Ու էդպես հասնում է մինչև ուղեղ:

Չեմ դիմանում աշնան հմայքին: Ուզում եմ թողնել ամեն ինչ ու վազել դուրս: Վերցնում եմ Տերյանիս գիրքը ու դուրս գալիս տանից: Իմ սիրած տեղն եմ գնում: Ծառեր, ամենուրեք տերևներ ու մի քանի նստարան:

Ընթերցանության համար ավելի լավ միջավայր չես գտնի: Ինչ լավ է, երեխաներ էլ չկան, ձայներ չեմ լսի ու կլինեմ լրիվ մենակ: Կարդում եմ գիրքը ու զգում, թե ոնց է թախիծը կամաց-կամաց մոտենում: էհ, թող գա, ինչ անեմ: Երկար ժամանակ նույն տեղում մնացի, հետո վեր կացա, որ տուն գնամ: Էնքա՜ն հաճելի քամի է բարձրանում: Մնում եմ նույն տեղում կանգնած, երկու ձեռքով պինդ բռնում եմ գիրքս ու փակում աչքերս: Արևի շողերը հաճելի կերպով ջերմացնում են: Ըհը, մեկ էլ անձրև էր պետք կատարելության համար: Դե, չուշացավ: Առաջին կաթիլը փափուկ իջավ դեմքիս ու սկսեց սահել: Այնքան հաճելի էր, որ ակամայից ծիծաղս եկավ:

Աշունը հասցրել էր խելագարության: Գույները, անձրևը, արևը, քամի՜ն… Ազատության շունչն էի զգում: Միշտ ցանկալի ու միշտ հեռու ազատության: Հերթով կաթիլներն իջնում էին վրաս: Չեմ ուզում գնալ, ուզում եմ վայելել ամեն մի րոպեն, ամեն մի կաթիլը: Քամին ալիքների պես մազերս հետ ու առաջ է տանում: Տերևները հերթով օդ են բարձրանում: Ես ինձ զգում եմ բնության մի մասնիկ: Այ, կուզեի ես էլ տերևի պես լինեի: Թեթև՜, ազա՜տ… Սկսում եմ վազել: Տերևի պես եմ հիմա: Թեթև ու ազատ: Ու թքած, որ հաջորդ օրը ջերմություն եմ ունենալու, կարևորը Այս օրն է: Այսօր հոգիս լցրի բերկրանքով, զգացի ազատության շունչը ու հենց դա էր ինձ պետք: