Ազատ տարածք խորագրի արխիվներ

shushan stepanyan portret

Ես սիրում եմ քեզ. իսկական սերը չի կարող մեռնել

Թևերս երկնքում են, ու սիրտս գրկել է աշխարհը տխուր: Արևի շողերն եմ կարծես գողացել ու լույս եմ դարձել: Ու գիտե՞ս, թե ոնց, թե այդ երբ եղավ, որ երկինք հասա, որ սավառնում եմ: Ա՜խ, դու չգիտես: Ու հավանաբար քեզ դա բնավ չի էլ հուզում: Բայց որոշեցի հենց հիմա ասել, որովհետև ուզում եմ կիսվել ինձ թևեր տված ու երկինք հասցրած գաղտնիքով բոլորի հետ, որ բոլորն էլ այսուհետ ճախրեն ինձ նման, ապրեն արևի շողեր ու երկնքի գույներ: Գաղտնիքս մեկն է. ես սիրում եմ քեզ:

Ու հիմա նրանք միասին են իրենց վերագտած, ապրված ու անեղծ սիրո ամպերի գրկում:

Երբ տեսան իրար, մի ամբողջ դարձան, ու տիեզերում մի նոր սեր հյուսվեց նրանց անունով: Եվ այնքան սիրուն էր սերը նրանց, այնքան գույներ, այնքան մաքուր հույզեր ու ապրումներ…

Բայց մի մուգ գույնով բաժանում եկավ, ու ՄԵԿ-ը մայր մտավ՝ ծածկելով երկինքը կարոտի, ափսոսանքի, հեռացումի աղոտ աստղերով: Մեկը դարձավ երկու, երկու զատ աշխարհ, որտեղ ո՛չ արև մնաց և ո՛չ էլ երկինք…

Կանգ ա՛ռ, ժամանակ, մենակ մնալուց ես շատ եմ հոգնել. ես իմ սերն եմ կորցրել: Կանգ ա՛ռ ու սպասիր այնքան ժամանակ, մինչև որ նորից հետ բերեմ նրան: Մնա ու սպասիր, որ ապրեմ նորից, նրանով ապրեմ, որ նորից թռչեմ: Մնա, որ զուր չանցնես, որ ափսոսանքով ես քեզ չհիշեմ: Մնա ու օգնիր, որ գտնեմ նրան. կիսատ եմ այսպես:

Լսեց աղոթքը վազող ժամանակն ու կանգ առավ. սպասեց, սպասեց, մինչև որ մի օր կարոտից խեղդված օրն էլ չհամբերեց, գնաց ու տարավ երկուսին այնտեղ, ուր հանդիպել էին:

Ու գտա ես քեզ, թեպետ չէի էլ կորցրել, պարզապես դու կողքիս չէիր: Կորցնում են լոկ այն դեպքում, երբ սիրտն էլ չի սիրում, երբ մոռանում է ու չի էլ հիշում: Ու գտա ես քեզ, ու շատ եմ խնդրում, որ էլ չգնաս, որ կողքիս մնաս, որ արևի շողը նորից գողանամ ու լույսդ դառնամ: Դու մնա կողքիս ու էլ չգնաս:

Իմացիր դու միշտ՝ իսկական սերը չի կարող մեռնել. հենց երկնքում եմ մեր սերը ձուլել, ու հենց աստղերն են մեզ ճամփա բացել: Ես սիրում եմ քեզ:

ani khachatryan

Կարմիր թել

Համարյա բոլոր աղջիկները կրում են, այսպես ասած, «կարմիր թել»: Հիմնականում կրում են հայտնի և սիրված մարդիկ` երգիչներ, դերասաններ: Նրանք կապելով այդ թելը երազանք են պահում և փափագում, որ կկատարվի իրենց երազանքը այդ կարմիր թելի օգնությամբ կամ մտածում են, որ այդ թելը պաշտպանում է իրենց չարից:

Ես կարծում եմ, որ մենք քրիստոնյա ենք և նման հմայիլների կարիք չունենք: Իսկ նրանք, ովքեր չգիտեն, բացատրեմ. այդ թելերն ունեն հնդկական ծագում: Մարդիկ համարում են, որ այս թելին ուժ է տալիս նախամայր Ռախիլ աստվածուհին։ Նրա դամբարանատան շուրջը թելը փաթաթվում է և սրբացվում։ Այսպիսով, այն ձեռք է բերում կախարդական կարողություններ։ Իր կարողությունների շնորհիվ թելը պաշտպանում է փորձանքներից, անհաջողություններից և մարդկային նախանձից։ Իսկ մեզնից շատերը գնում են եկեղեցի, մոմավաճառից խնդրում են նարոտ, որպեսզի նույն նպատակով օգտագործեն` չհասկանալով, թե ինչ են անում:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Վարդանյանի

Կուտե՞ս

Արարատի մարզ, գյուղ Մրգավան

mane antonyan

Անվերնագիր

(Այնտեղ, որտեղ կա գեղեցիկ վերնագիր, ոչ միշտ կա հոգի)

Որտեղ կա մարդ, այնտեղ կա բաժանում…

Ասում են, պատասխանատու ես նրանց համար, ում «ընտելացրել» ես քեզ։ Պատասխանատու ես… Բայց ո՞ւմ առաջ, խղճի՞դ… Քո խիղճը երբեք քեզ պատասխանատվության չի ենթարկի. մարդը միշտ մոռանում է խղճի վրա ծանրացած հիշողությունները։

Ձմռան ցուրտ առավոտ էր։ Հաստ վերարկուների մեջ փաթաթված ու դողացող մարդկիկ շտապում էին Աստված գիտի, թե ուր… Ես էլ սովորականի նման դասի էի շտապում։ Գլխումս մի երաժշտություն էր պտտվում, հենց այդ երաժշտության տակտով էլ քայլում էի. ասես զինվորական մարշ լիներ։

Մտքերով ընկած հասա մի կանգառի, միայն ես էի ու մի զինվորական։ Երևի զինվորն էլ էր մրսում, բայց զինվորականին վայել զգաստությամբ էր կանգնած, ու այնպիսի տպավորություն էր, թե ցուրտն իրեն «ձեռք չի տալիս»։

Չգիտեմ որտեղից մի փոքր կատվի ձագ հայտնվեց, այնքան փոքր ու «համով» էր, որ ուզում էի գրկել (այսուհետ նրան կանվանեմ Փափուկ)։ Չնայած, որ իմ կանգառը չէր, ու կանգնել-մնալու համար էլ «նպաստավոր պայմաններ» չկային, մեկ է, մնացի տեղումս ու սկսեցի հետևել Փափուկին։ Փափուկը առանց վախենալու մոտեցավ մեր «ծանոթ» զինվորին և սկսեց ոտքերի շուրջը պտտվել, մի քիչ խաղաց ու վերջում էլ զինվորի ոտքերի վրա հարմարվեց։ Զինվորը սկզբում ուզում էր մի կողմ տանել նրան, հետո «քարե սիրտը» հալվեց, որոշեց խեղճ Փափուկին չնեղացնել։

Մի քանի րոպե էլ չէր անցել, մեկ էլ մի ավտոմեքենա կանգնեց. զինվորի հետևից էին եկել։ Նա զգուշությամբ Փափուկին մի կողմ տարավ, ու ձեռքի պայուսակը տեղավորեց մեքենայի մեջ, իսկ կամակոր Փափուկը ուշքի գալով մոտեցավ նրան ու ճանկերով կպավ շալվարից։ Զինվորը վերջին անգամ շոյեց Փափուկի գլուխը, ժպտաց ու իջացրեց նրան ցած։

Երբ մեքենան գնաց, ձագուկը նստեց ու սկսեց թախծոտ հայացքով նայել դեպի հեռուն՝ այն ճանապարհի երկայնքով, որով գնացել էր իր բարեկամը։

Վատն այն է, որ կյանքում էլ կան «զինվորներ» ու «փափուկներ»… Փափուկները կապվում են զինվորների հետ, իսկ զինվորները թողնում ու գնում են։ Փափուկներին էլ մնում է միայն նստել ու սպասել «բարեկամներին»։

Ու ընդհանրապես, կյանքում մենք շատ բարեկամների ենք սպասում, ովքեր չեն գալիս, իսկ մենք հույս ենք ունենում ու մեզ խաբում ենք, որ ամեն ինչ լավ է լինելու…

anush mkrtchyan

Նոր «Թռիչք»

COAF կազմակերպությունը մեր գյուղի երեխաների համար շատ բան է արել: Գյուղում շատ խմբակներ կային, ու այդ խմբակներից մեկը մեր թատերական խմբակն էր: Մեր խմբի ղեկավարը դերասանուհի Հասմիկ Սարգսյանն էր: Խմբակը դպրոցում ստեղծվեց 4 տարի առաջ ու տևեց 2 տարի: Այն մեր դպրոցին նոր շունչ բերեց: Ամեն քայլափոխի լսում էի, թե ինչպես են խմբակի անդամները պատմում իրենց տպավորությունների մասին: Սկզբում մենք սովորում էինք բեմի վրա կանգնել, վստահ խոսել, դերասանական տարբեր հնարքներ, իսկ հետո արդեն սկսվեց ներկայացումների շրջանը: Ներկայացումների սցենարները, հագուստները և, իհարկե, բեմադրումը մեր խմբավարի ձեռքում էր: Մեր առաջին ելույթը հարազատ դպրոցի հարազատ դահլիճում էր, իսկ հետո արդեն սկսեցինք շրջագայել հարևան գյուղերով: Կարևոր դեր ուներ նաև մեր խմբի անվանումը՝ «Թռիչք»: Անունը որոշել էինք ողջ խմբով: Մեր ամեն նոր քայլով մենք նոր թափ էինք առնում ու թռչում:

Հիշում եմ, որ դեռ մանկապարտեզի հանդեսներից ինձ միշտ գլխավոր դերեր էին վստահում, ու դեռ մանկուց ես ունեի «դերասանական տաղանդ»:

«Թռիչք»-ը իմ երկրորդ տունն էր դարձել, չէ, երրորդ, մոռացել էի, որ մեր երկրորդ տունը դպրոցն էր: Նախատեսված ժամից միշտ շուտ էի գնում, որ մի վայրկյան բաց չթողնեմ: Այսօրվա պես եմ հիշում մեր առաջին ներկայացումը՝ «Սուրբ Ծննդյան հրաշքը»:

Հիշում եմ, թե ոնց էինք ետնաբեմում ուրախանում ամեն մի տեսարանից հետո: Հիշում եմ, թե ոնց էինք ուրախացել, երբ հանդիսատեսը գոհ էր ու բարձր ծափահարում էր: Գյուղի երեխաների համար դա մեծ բան է:

Ու այս ամենը մեր խմբի ղեկավարի շնորհիվ, իհարկե: Անցան մեր «թռիչքյան» օրերն ու ներկայացումները: Մեր Հասմիկին մի ուժեղ քամի թռցրեց Գերմանիա: Այսօր էլ խմբից շատերը ուսանողներ են, բայց…

Բայց ես որոշեցի ստեղծել նոր «Թռիչք»: Որոշեցի, որ այն ամենը, ինչ ես եմ ստացել այդ խմբակից, պետք է փոխանցեմ ինձնից փոքրերին: Հայտարարեցի, որ ցանկացողները կարող են գրանցվել ու լինել նոր «Թռիչք»-ի մասնակիցներ: Ու հիմա ես եմ խմբի «ղեկավարը»: Ես եմ ներկայացման սցենարը գրում, ես եմ ինձ ռեժիսորի տեղ դրած ուղղումներ անում: Հիմա ես եմ «Թռիչք»-ի «Հասմիկը»:

Ու վերջերս իմ նոր «Թռիչքը» բեմ դուրս եկավ: Հանդիսատեսն էլի նույնն էր, ոչինչ չէր փոխվել: Էլի ծափեր, գովասանքի խոսքեր, լավ մաղթանքներ: Ոչինչ չի փոխվել: Ես էլի հուզմունքից դողում էի, ինչպես առաջ:

Հիմա ես դողալով թև եմ տալիս, որ նորեկներն էլ թռչեն:

Նկարչությունը` կատարյալ հանգստություն

Ի՜նչ հաճելի է, երբ տանը ունես քույր, այն էլ նկարչուհի: Հերթական անգամ համալսարանից տուն եկա՝ հոգնած ու գրեթե տապալված, տեսա, որ քույրս կրկին նկարում է:

-Հըն, Սեդ, հիմա ի՞նչ ես նկարում,- բնավորությանս համաձայն անհամբեր հարցրի ես: Ու նա այնքան էր խորասուզվել նկարչության մեջ, որ ստիպված եղա հարցս կրկնել երկրորդ անգամ:

-Հա, Ման, կներես, չընկալեցի: Սանկտ Պետերբուրգում մրցույթ է լինելու, ու հիմա քաղաքն եմ նկարում:

Շուտափույթ մոտեցա նկարին. անչափ գեղեցիկ էր դեռևս կիսատ նկարը, բայց հենց նույն պահին իմ ուշադրությունը շեղեց ուրիշ բան: Ո՜նց էր նա իր մատները սահեցնում նկարի վրայով, ի՜նչ թեթև են նրա շարժումները՝ լցված անսպառ հանգստությամբ: Ու ես նորից խոսեցի.

-Սեդ, նկարելը քեզ հանգստացնում է, չէ՞:

-Այն էլ ինչքան:

Ես գիտեմ ու համոզված եմ, եթե նա նկարելիս չլիներ, ավելի մանրամասն կպատմեր իր զգացողությունների մասին: Ես հասկանում էի, որ խանգարում եմ, բայց մեկ է, շարունակում էի հարցեր տալ:

-Ինձ կսովորեցնե՞ս նկարել: Ես էլ եմ ուզում նկարել, թեկուզ քո պես էլ չէ, բայց գոնե ինչ-որ չափով նկարեմ, մտքերս այդպես արտահայտեմ:

-Դու էլ քո տաղանդներն ունես, հիմա ես քեզ ինչպե՞ս նկարել սովորեցնեմ:

-Դե հենց հիմա չէ, մի օր, բայց անպայման պիտի սովորեմ: Ա՜խր, շատ եմ է ուզում նկարել:

-Դե հա, կփորձենք:

Ու ես շարունակում էի նայել նրա հանդարտ ու սահուն շարժումներին, նրա հանգստություն ներշնչող դեմքին: Իսկապես, սա բարձր արվեստ է, հանգստության արվեստ:

Ես անհամբեր սպասում եմ նկարել սովորելուս օրվան, մի՞թե վերջպես ես էլ մասամբ կտիրապետեմ կատարյալ հանգստության արվեստին:

lilit hovhannisyan

Ատամները

Այս դեպքը պատահել է, երբ ես դեռ ինը տարեկան էի: 

Ամեն տարի՝ ամռանը, սովորականի պես ես գնում եմ մորաքրոջս տուն՝ Գնդեվազ, վայելելու ամառային արձակուրդները: Դե, ինչպես գիտեք, գյուղում գործը շատ է, և գործն անել ավարտելուց հետո ինչ-որ բան էլի թերի է մնում: Ամենից շատ սիրում եմ ծիրան քաղելու ժամանակահատվածը, քանի որ բարձրանում եմ ծառ, քաղում ծիրանները ու ամենալավերը ուտում:

Մորաքրոջս ընտանիքը ունի երկու հողամաս. մեկը իրենց տան դիմաց է, մյուսը՝ ավելի հեռու (վերևի հող, այդպես են ասում նրանք հեռու հողամասին): Անկեղծ ասած, ես այդ վերևի հողը այնքան էլ չեմ սիրում:

Հա, մոռացա ներկայացնել իրենց տան անդամներին. մորաքույս՝ Հասմիկը, նրա ամուսինը՝ Աշոտ «ձաձան» (այդպես եմ սիրում դիմել նրան), Արմանը՝ մեծ տղան, Անին՝ աղջիկը, Վերժիկ տատին (դարձյալ իմ դիմելու ձևն է) և նրա ամուսինը՝ Ալիկ պապին: Սիրում եմ Աշոտ ձաձայի մեծ մեքենան նստել, որովհետև այն շատ բարձր է և շատ հաճելի է, երբ քամին շոյում է դեմքդ: Լավ, ինչևէ, չշեղվենք թեմայից:

Գործ անելուց հետո շատ ենք հոգնում և, մորաքրոջս կանչելուց հետո, բոլորս գնում ենք ճաշելու: Այս անգամ ես մի շատ արտասովոր բան նկատեցի: Ալիկ պապիկը, երբ ինչ-որ բան էր ուտում, նրա բերանում ատամներ կային, իսկ երբ չէր ուտում` չկային: Շատ ամաչեցի հարցնել հենց Ալիկ պապիկից, դրա համար հարցրեցի մորաքրոջս:

-Մորաքույր, այդ ինչպե՞ս է, որ Ալիկ պապիկն ուտելուց ատամներ ունի, իսկ չուտելուց՝ ոչ:

Նա երկար ժամանակ ծիծաղում էր և չէր կարողանում խոսել: Բայց հետո ես իմացա, որ նա ասել է Ալիկ պապիկին, և հերթական անգամ ճաշելուց Ալիկ պապիկն ասաց.

-Ճիշտ ես նկատել դու, Լիլո ջան: Իմ ատամները պուլտով են. ուտելուց պուլտը սեղմում եմ` գալիս են, վերջացնելուց հետո սեղմում եմ` անհետանում են:

Ու բոլորը սկսեցին ծիծաղել, բայց ես էլի չստացա իմ հարցի պատասխանը: Իսկ հիմա ես արդեն մեծ եմ ու գիտեմ հարցիս պատասխանը:

Ցավոք, Ալիկ պապիկն էլ չկա, որ հիշեցնի այդ պատմությունը, և բոլորս ծիծաղենք:

Վերացման եզրին կանգնած սեր

Լուսանկարը՝ Էրիկ Խոյեցյանի

Լուսանկարը՝ Էրիկ Խոյեցյանի

Հիմա քչերն են դպրոց գնալու համար լացում, գիշերը անքուն մնում ու ամբողջ շաբաթվա դասերը անում: Այդ քչերի թվի մեջ է մտնում նաև քույրս՝ Անգելինան, ով դպրոցի մոլի երկրպագու է: Անկեղծ, այս հատկությամբ իմ նման է, բայց, ավա՜ղ, ես այլևս այդպիսին չեմ:

Արդեն 2-րդ օրն է, ինչ քույրս դպրոց չի գնում՝ ուրբաթ և այսօր, և այդ երկու առավոտն էլ մեր տանը «պատերազմ» է: Քույս պնդում է, որ գնա դպրոց, իսկ մայրս, մյուս կողմից էլ ես, հորդորում ենք, որ գնա միայն ապաքինվելուց հետո:

Կիրակի երեկոյան, երբ պառկեցինք քնելու, քրոջս հետ երկխոսության մեջ մտա առանց իմ ցանկության: Քույրս 5 րոպե ընդմիջումներով հարցեր էր տալիս.

-Ստե՜լ, որ վաղը ջերմություն չունենամ, կգնա՞մ դպրոց:

-Հա, Անգել ջան:

Հինգ րոպե անց:

-Ստե՜լ, որ ծածկվեմ, շուտ կանցնի՞ ջերմությունս:

-Ըհը:

Երրորդ հինգ րոպեին:

-Ստե՜լ, «բուդելնիկ» դրել ե՞ս:

- Վա՜յ, Անգելինա՛, այո՛: Որ վաղը չջերմես, դպրոց կգնաս, որ ծածկվես, շուտ կիջնի ջերմությունդ, իսկ «բուդելնիկ» դրել եմ, 7: 40-ի վրա եմ դրել: Իսկ հիմա թո՛ղ քնեմ:

Ու, բարեբախտաբար, հարցերի տարափը դադարեց: Բայց առավոտյան էլի՛ նույն պատմությունը: Ես զարմանում եմ, թե մարդ ո՞նց կարող է այդքան լացել դպրոց չգնալու համար: Հա, ճիշտ է, ես էլ եմ տանը ձանձրանում, երբ գիտեմ, որ ընկերներս դպրոցում են, բայց գիտեմ, որ պետք է:

Ու ես առավոտյան քրոջս ոչինչ չասացի, միայն մտածեցի. «Է՜, Անգել ջա՛ն, դեռ 3-րդ դասարան ես, դեռ նոր ես գնում դպրոց, ամեն բան չէ, որ հասկանում ես: Երբ որ դարձար միջին կամ, առավել ևս, ավագ դպրոցի աշակերտ, դպրոց գնալուդ թերևս միակ պատճառը կլինեն այնտեղ քեզ սպասող ընկերներդ, այլ ոչ թե մետաղալարե եռանկյունները, կավիճը կամ էլ նստարանդ: Այս ամենը արդեն քեզ կսպասեն ավագ դպրոցդ էլ ավարտելուց հետո»:

Ու քրոջս թողնելով տանը՝ հեռուստացույցի մոտ լացակումած, սթափվելով, դուրս եկա` այնտեղ ինձ սպասող մեքենայի «տիդ-ի՜դ»-ից:

Երբեք բացակա չենք դնելու

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Այդ օրը Արմավիրը տխուր էր: Մանրամասն ներկայացնելու համար երևի սկսեմ ամենասկզբից:

Առավոտյան դպրոցում հայտարարվեց, որ դասերից հետո բոլորը պետք է գնան այգի, ինչ-որ հուշարձանի բացման արարողության համար: Ես որոշեցի վերցնել խցիկս և անպայման ներկա գտնվել արարողությանը: Դասերի ավարտից հետո դպրոցի կազմակերպչի հետ միասին գնացինք այգի: Այգին լուռ էր: Կարծես բնությունը նույնպես հասկանում էր արարողության ողջ նպատակը: Երբ ավելի առաջացանք, արդեն պարզ դարձավ ամեն ինչ:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Հուշարձանը կանգնեցված էր ի պատիվ Արցախի հերոս քառօրյա պատերազմի մասնակից Գոռ Կիրակոսյանի լուսավոր հիշատակի: Ամբոխը լուռ կանգնած էր մեկ մարդու պես , իսկ Գոռի մոր ներկայությունը փշաքաղեցնող էր: 20-ամյա Գոռը Արմավիրի մարզի Արևիկ գյուղի բնակիչ էր: Շատերը եկույթ ունեցան, կարծես բոլորը ուզում էին իրենց խոսքը ասելով մի փոքր մեղմացնել Գոռի մոր խոր վիշտը:

Գոռին և իր բոլոր ծառայակից ընկերներին, ովքեր ընկան քաջերի պես, մենք բոլորս երբեք բացակա չենք դնելու…