-Դըխ՛կ, դըխ՛կ,- էլի դռան թակոցից ես արթնացա ու ինչպես ամեն առավոտ, լսեցի մեր հարևան Հռիփսիկ տոտայի` «Բարի լու՛յս, Աի՛դ ջան…» արտահայտությունը, որն ինձ դեռ վաղ տարիքից արթնացնում էր:

Արթնացա, հագնվեցի, գնացի հյուրասենյակ ու, ինչպես գրեթե ամեն առավոտ, տեսա նույն տեսարանը՝ սուրճի փոքրիկ սեղան՝ երկու գավաթ սուրճով, իսկ սեղանի շուրջ մայրս ու Հռիփսիկ «տոտան» սկսվելիք օրն են ծրագրում: Մեր հարևաններից ամենաշատը Հռիփսիկ տոտային եմ սիրում: Ասում են՝ փոքր տարիքում նրան «մամա» եմ ասել:

Ինչպես միշտ, արթնանալուց հետո ինձ ուղարկում են խանութ: Գիտեմ, որ շքամուտքից դուրս եմ գալու ու էլի տեսնեմ շենքի բոլոր տատիներին՝ նստարանին նստած, և իմ «Բա՛րև Ձեզ»-ին, լսելու եմ «Բարև, բալա՛ ջան» պատասխանը: Միշտ մտածել եմ, որ ոչ մի շենք չունի այդ տատիներից, որոնք արևի առաջին շողերը ելնելիս մինչև մայրամուտ նստում են շենքի բակում, ու ամփոփում օրվա անցուդարձը, շենքում կատարվող իրադարձությունները: Ինչևէ, շարունակեմ: Գնացի խանութ ու ճանապարհին տեսա մեր շենքի ամենաակտիվ երիտասարդին՝ Լիլիթին: Ինքն էլ է ռոք լսում, ու մենք իրար տեսնելիս միշտ թեմա ենք ունենում խոսելու:

Ըհը՜, էլի Արեգնազ տատին դուրս եկավ դիմացս: Բոլորը շենքում Արեգնազ տատիին ճանաչում են՝ չարչարված կին է, յոթ երեխաների մայր: Հա, ինչպես ամեն անգամ, Արեգնազ տատին ջերմ-ջերմ դասերիցս հարցրեց:
-Բարև Ձեզ:
-Բարև, Արման ջան, դասերդ լա՞վ են, սիրունացել, մեծացել ես…
-Լավ են, մերսի շատ:
Չգիտես ինչի` ամեն անգամ, երբ Արեգնազ տատին ինձ տեսնում է, ասում է, որ մեծացել եմ: Տեսնես` մարդ ամեն շաբաթ կարո՞ղ է մեծանալ:
Հա, քիչ էր մնում մոռանայի: Ասեմ, որ մեր հարևանների մեջ ուսանողներ էլ կան: Մտա մուտք ու տեսա, որ Անի քույրիկը դիպլոմը արդեն ստացել է ու տուն է գալիս:
Էլի երեկո, ու զբոսնելու ժամն է: Հեսա, էս էլ մեր իրավաբան հարևանը. հարևանները շատ են դիմում տարբեր իրավական հարցերով:
Հեսա էս էլ Լեռնիկ «ձաձան» ՝ Աբովյանի փոխքաղաքապետը: Խեղճ մարդ, շենքում ամեն մի թերության դեպքում իրեն են դիմում: Գիտե՞ք ինչ հետաքրքիր է տեսնել փոխքաղաքապետին, այսպես ասած, «առանց փողկապի»:
«Էս ինչա էս մուտքի ապակիների վիճակը, Լեռնիկ ջան, փոխել տուր, ի՞նչ կլինի»:
«Բա լույսերը, լույսերը, ամեն մի անձրևին կտրում են»:
«Մի լույսն ինչ ա` բակում չունենք: Մարդ գիշերը չի կարում քայլի»:
«Ջրերը, բա: Ամեն օր կտրում են»:
Ու ամեն անգամ Լեռնիկ «ձաձային» տեսնելիս նստարանին նստած տատիկները հիշում են նույն խնդիրները ու լսում. «Ամեն ինչ հերթով անում ենք, դրանց էլ կհասնենք, համբերեք»: Ու ամեն անգամ Լեռնիկ «ձաձայի» «Համբերեք»-ը բակի տատիկներին համբերելու ուժ է տալիս:
Իսկ գիտե՞ք՝ որն է իմ ամենասիրած հայկական ֆիլմը՝ «Թթենին»: Դեռ մանկուց շատ էի սիրում: Հիմա կասեք՝ էս ի՞նչ կապ ուներ մեր հարևանների հետ: Սպասեք, հիմա ասեմ: Մեր շենքի սիմվոլը երևի մեր բակի թթենին է, ու ինչպես ֆիլմում, այնպես էլ մեր բակում դեռ չի պարզվել, թե ո՞վ է տնկել այդ թթենին:
Երբ փոքր էինք, բոլորին հարցնում էինք, թե ով է տնկել այդ թթենին: Չգիտեմ, երևի հավես էր ամեն մեկից լսել մի բան:
Ռոզա տատին ասում էր, որ իր ամուսինն է տնկել: Իսկ երբ հարցնում էինք Ալվարդ տատիկին, ասում էր, որ հենց ինքն է տնկել: Երեխեքից մեկը ասում էր, որ տանը ասում են, որ իր պապիկն է տնկել: Հա, լավ, տեսնես` վերջը կիմանա՞նք, թե ով է տնկել:
Սա էլ մեր շենքը՝ իր հարևաններով: Երևի հասկացաք, որ շատ տարբեր հարևաններ ունենք: Ու ինչքան էլ մեծանամ, մեկ է՝ Հռիփսիկ «տոտայի» դռան թակոցից եմ արթնանալու, շքամուտքից դուրս եմ գալու ու տեսնեմ տատիկներին, իսկ ամռանը՝ թթենու վրայի երեխաներին:
Սիրում եմ մեր հարևաններին իրենց բոլոր թերություններով ու առավելություններով հանդերձ, ու միշտ մնալու եմ այն կարծիքին, որ մեր հարևաններից ուրիշ տեղ չկա: Միայն մերոնք են, որոնք ապրում են քաղաք Աբովյանում:

Առավոտից բոլորը խառնված են իրար: Արթնանում եմ եղբորս ձայնից.

-Պա~պ, լավ էլի, ես էլ գամ հետդ` խոտը պիրելու:

Մայրիկը հացն է պատրաստում, որ հայրս տանի դաշտ: Խոհանոցում տարածվել է թարմ կանաչու անուշ հոտը: Տատիկը հարց ու փորձ է անում հայրիկին, թե ով է խոտը հավաքելու, ով` կապելու և ով` բերելու:

-Մամա, դե Օհանը հվաքիլըվա, Հովսեփը` կապիլու, Արայիկն ալ պիրիլվա:

-Հա, բալաս, դե քինացեք:

-Զարեհ, գլխարկդ դիր, շոգա,-լսվում է մայրիկի ձայնը խոհանոցից:

Դե մինչև խոտը հավաքելը, կապելը ու բերելը, դեռ հնձելն էլ կա: Բայց իհարկե, խոտը ավելի շուտ են հնձում: Սա էլ մի առանձին կարգով է կատարվում: Հայրիկը պետք է գտնի տրակտորիստին, հետը խոսի, պայմանավորվի, որ խոտը հնձեն, որից հետո էլ կատարվում են մնացած գործողությունները: Առավոտից, ինչ գնացել են` տատիկը անհանգիստ է.

-Սոնա, մի զանգի Ներսիկին, տես` հինչ ըրեցին:

-Տատ, զանգել եմ, ասում ա` արդեն կապել ենք խոտը ու գալիս ենք: 117 տուկ (խոտի խուրձ) են կապել:

Տատիկի դեմքին մի փոքրիկ ժպիտ է հայտնվում, որն իհարկե, իմ աչքից չի վրիպում… Վերջապես խոտը բերեցին.

–Խոտը բերեցինք, խոտը բերեցինք,- ձայն է տալիս եղբայրս:

Հիմա էլ դրսում խոտը թափում են, և լսվում է հայրիկիս ձայնը.

–Սինոդ, տուկերը դասավորի:

Իսկ մի այլ տեղից էլ իմ ականջին են հասնում հետևյալ խոսքերը.

–Ներսիկանց խոտը պիրեցին…

Սկսվել է Ակնալիճ գյուղի բերքահավաքը։ Հով ժամերին գյուղում ոչ մեկին չես հանդիպի, բոլորը դաշտ են գնում` բերք հավաքելու:

Ես այսօր ինքս էլ գնացի մի քանի բան լսելու ու գրի առնելու համար։

-էս տարի պոմիդորը սամսեմ հեչ ա եղել,- իրենց դաշտերին նայելով ասում են ակնալճեցիները:

-Հա, դե, ո՞ւմը չի եղել,- զրույցը շարունակում է մյուսը,-Անտեր կարկուտը սաղ հեչ արեց։ Էս տարի կամ եղանակից ա, կամ էլ սերմերի որակն ա վատացել:

-Է~, էս տարին մեր վրա չեկավ,- զրույցին խառնվում է մեր մյուս հարևանը,- էն խեղճ զինվորները ընդե մահացան, մեր բերքն էլ էստեղ փչացավ… Մարդ չգիտի` որ դարդը քաշի:

-Սիլվա ջան, մի նեղվի, Աստված մեծ ա: Մի դուռ էլ մեզ համար կբացի։

Դաշտում քայլելիս պատահաբար լսեցի այս խոսակցությունը ու հասկացա, որ նույնիսկ վատ իրավիճակում ակնալճեցիները չեն հուսահատվում, ու հույսը Աստծո ողորմածությանն են թողնում։

Քիչ հեռու հանդիպեցի մի պապիկի, ով ջրում էր մարգերը։

-Բարև, պապի ջան։

-Բարև~, թե խելոք ես, ի՞նչ էս կորցրել ես դաշտերը։

-Հեչ, պապի ջան, ասեցի` մի քիչ քայլեմ, տեսնեմ` ինչ եք անում: Մի քանի բան նկարեմ, հետո էլ գնամ նյութ գրեմ։

Այս անգամ սովորականի նման ես չսկսեցի հարցեր տալ Կարո պապիկը ինձնից շուտ սկսեց:

-Պապի ջան, գոնե բերքը լա՞վ ա, մի բան կա՞։

-Էէէ, բալես, լինելը` կա: Չեմ բողոքի, ուղղակի կարկուտից հետո մի քիչ ուշ բերքի նստեց: Սաղ դաշտը քայլի, նայի` սաղինը մանր ա: Թե մի հատ խոշոր պոմիդոր գտնես, վեկալ` տուր գլխիս։

-Պապի, էդպես մի ասա։

-Հա, ճիշտ եմ ասում, բալես, չկա: Մարդ չի հասկանում ինչից ա` սերմի՞ց ա, եղանակի՞ց ա։ Հենա` գյուղի սերմ ծախողներից մեկին էլ հո չեն ծեծել, հո չեն ծեծել… Էն խեղճն ի՞նչ անի, որ ոչ սերմն ա սերմի նման, ոչ պոմիդորն ա պոմիդորի նման, ոչ էլ եղանակն ա մի բան:

-Լավ, պապի ջան, դե դու մարգերը ջրի` ես չխանգարեմ քեզ։

-Այ բալա, սենց չի լինի: Հըլը մի հատ քո ճաշակով պոմիդոր քաղի` ուտելով գնա։ Չնայած իմ պոմիդորները ջակի-ջուկի չի, որ քո ճաշակով լինի։

Երկար ծիծաղեցինք, հետո վերցրի պոմիդորն ու շարունակեցի քայլել։ Երկար քայլելուց հետո որոշեցի տեսնել վաճառողներին:

-Բարև, տատի ջան:

-Բարև, բալես:

-Տա, որ նստեմ կողքդ, կխանգարե՞մ: Ուզում եմ հովին հանգստանալ, շատ քայլեցի արևին։

-Վայ բալես, նստի: Ի՞նչ կուզես, ջուր տա՞մ:

-Չէ, տատի ջան, շնորհակալություն: Դու քո գործն արա` չխանգարեմ:

-Ես ու ընկերուհուս տատիկը մի փոքր խոսեցինք դասերից, իմ հաջողություններից, ու մեր խոսակցությունն ընդհատեց մի գնորդ։

-Ի՞նչ արժե պոմիդորը։

-60 դրամ, իմ տղա, բայց քեզ 50-ով կտամ։

-Տատի ջան, դե մի 10 կիլո լից։

-Լցնեմ, իմ տղա, հեսա լցնեմ։

-Ապրես, տատի ջան։

-Անուշ լինի, տղես, բարի ճանապարհ։

-Բարով ծախսես, տատի ջան, դե գնացի։

Ես զարմացած եմ: էս տատին ինչպե՞ս է հասցնում առևտուր անել, եթե ամեն գնորդի հետ այսքան խոսում է: Վերջն ի՞նչ կլինի։

Հասկացա, որ ես գլուխ չեմ հանում առևտրից ու որոշեցի գնալ տուն։

Ամռան ավարտվելուն արդեն քիչ է մնացել: Մարդիկ սպասում են աշնանը, որին հաջորդում է ձմեռը: Մինչ ձմռան գալը, մարդիկ իրենց վառելիքի մասին են մտածում. պետք է փայտ գնեն: Քանի որ չգիտեն, թե ինչ ձմեռ կլինի, համեմատաբար տաք, թե ցուրտ, շատ են առնում, որ բավարարի: Մենք նույնպես պիտի գնեինք: Մեր փողոցի տղաները գիտեին, որ փայտը բերում են, եկել ու մեզ ասում էին.

-Ե՞րբ կբերեն բա, գանք՝ ջարդենք:

Նրանք միշտ բոլորին օգնում են: Փայտը հենց բերեցին, բոլորով եկան ու սկսեցին օգնել. փայտ կտրողին էին օգնում: Դե, քանի որ հայրիկս այստեղ չէ, նրանք, այսպես ասած, պարտավորվածության զգացում ունեին: Նույնիսկ մեր կողքի փողոցից էլ էին եկել: Նրանք գրեթե ամբողջը կոտրեցին, դասավորեցին: Շատ էին հոգնել: Գնալիս ասացին.

-Առավոտն էլի ստեղ ենք:

Այդպես էլ եղավ: Առավոտյան ժամը տասն էր, ու մեկը ինձ է կանչում.

-Սո~ն, Սո~ն…

Քնած էի: Վեր կացա, արագ գնացի տեսնեմ՝ մի խումբ տղաներ մեր բակում են:

-Բանալին տուր՝ բացենք դուռը, որ ջարդենք:

Տվեցի, ու նույն պահին անցան գործի: Մեկը մյուսին փոխարինելով կոտրում էին:

-Տուր մի քիչ էլ ես ջարդեմ:

-Սպասի՛, էսքանն էլ անեմ, տամ:

Ես էլ անընդհատ դուրս էի գալիս, հարցնում.

-Երեխե՛ք, ի՞նչ կուզեք՝ կոֆե, սառը ջուր, սառը սոկ:

-Չէ՛, չէ բան պետք չի:

Ես էլ սառը ձմերուկ ու սեխ կտրատեցի ու տարա հյուրասիրելու: Թե չէ, որ իրենց հարցնեմ, ոչինչ չեն ուզի:

Ապրեք դուք, տղե՛րք ջան:

Երանի ես էլ նրանց նման ուժեղ լինեի, բայց դա հավանաբար քիչ է. պետք է նաև մարդկանց օգնելու մեծ պատրաստակամություն ունենալ:

Երբ մոտ 15 օր պարապմունքի չես գնում, հետո գնալը` մի տեսակ դժվար է լինում: Սկզբի 30 րոպեն մի կերպ դիմացա: Հաջորդ 30-ը` չհասկացա ոնց անցավ: Դրան հաջորդող 30-ը` ստիպված էի լսել: Դե, նոր դաս էր`չլսելու իրավունք չունեի: Իսկ այ, վերջին 30 րոպեն,  իրոք, ծանր էր…

Դա այն պահն է, երբ անընդհատ, մեխանիկորեն ձեռքդ դեպի հեռախոսն է գնում, իսկ «նա» ժամը չի էլ փոխում:

Հերթական անգամ ձեռքս տանելով հեռախոսին, հանկարծ, պատուհանի գոգին տեսա նոր ծաղկած ծաղիկը:  Առաջին անգամ էի տեսնում այդպիսի ծաղիկ, ու այն ինձ շատ հետաքրքրեց:

Ուսուցչուհիս զգաց, որ ուշադրությունս շեղվել է դեպի ծաղիկն ու սկսեց նրա մասին խոսել.

-Շա~տ սիրուն է, չէ՞: Առաջին անգամ է ծաղկում: Մի քանի տարի առաջ աշակերտներիցս մեկն է նվիրել:

Ուսուցչուհին պատմում էր, իսկ ես`անկեղծ ասած, չէի լսում, որովհետև մոտեցել և ուսումնասիրում էի «անծանոթուհուն»: Նայում էի ու մտածում. «Կարող ա` բնական չի՞: Թե՞ բացված կիվի ա: Կամ էլ վագրի կաշվի՞ց ա, եսի՞մ…»

Այսպես` մտածելով  ծաղկի մասին, հիշեցի, որ պարապմունքի եմ ու նորից հանեցի հեռախոսը, որն արդեն ցույց էր տալիս 19:45… Այսինքն մնացել է 15 րոպե: Նկարեցի գեղեցկուհուն ու վերադարձա պարապմունքից:

Այդպես էլ անունը չիմացա… Գուցե դո՞ւք գիտեք:

Անիի հետ քայլում եմ փողոցով ու հանկարծ նկատում եմ վազվզող երեխաներին: Մի պահ կանգ եմ առնում, հետո մոտենում եմ նրանց: Հանում եմ ապարատն ու… Թուուուուուհ, էլի չստացվեց:

-Այ էրեխեք, ինչի՞ լրջացաք, վա՞յ:

Ապարատի ազդեցությունն է: Ես նայում եմ Անիին, իմ չարագուշակ հայացքն արդեն ամեն ինչ ասում է:

-Հա, ես ի՞նչ անեմ, Եվա:

-Չգիտեմ, երգում ես, պարում ես, մի բան ես անում, որ էրեխեքը խնդան:

Հանկարծ նկատում եմ երեխաներից մեկի վախեցած հայացքը:

-Մեզ ֆեյսբուք ես քցելո՞ւ:

Անկախ ինձանից լրջանում եմ, քանի որ տղան «ֆեյսբուք» բառն արտասանում է ամենայն լրջությամբ, ու ինձ թվում է, որ այդ «ֆեյսբուք»-ը մի ահավոր չբացահայտված առեղծված է այս երեխաների համար:

-Չէ հա, ի՞նչ ֆեյսբուք, ուղղակի նկարում եմ,- ասում եմ ես, ու չեմ կարողանում զսպել ծիծաղս:

Երեխաները նորից աշխուժանում են ու ծիծաղում ինձ հետ, քանի որ ես չեմ պատրաստվում գցել նրանց «ֆեյսբուք»-ի «սարսափելի աշխարհը»: