Ես զբաղվում եմ ըմբշամարտով: Պարապում եմ մեր գյուղում` Շիրակի մարզի Վահրամաբերդ գյուղում մոտավորապես երեքուկես տարի: Շիրակը առհասարակ շատ չեմպիոններ ունի թե ըմբշամարտի, թե ծանրամարտի մեջ: Դե, այս օրերին Եվրոպայի առաջնության հաղթողներն էլ դա են վկայում: Երևի դրա համար էլ երեխաները շատ ոգևորված պարապում են, ուզում են իրենք էլ չեմպիոն դառնալ:

Լուսանկարը` Արաքսյա Ալեքսանյանի

Միայն այն է վատ, որ չունենք բոլոր հարմարությունները: Պարապում էնք մոտավորապես երեսուն հոգի և տարբեր տարիքի, ամեն օր բացի կիրակի օրվանից: Ունենք երկու խմբակ՝ մեկը մեր գյուղում և մյուսը՝ հարևան գյուղում` Մարմաշենում:

Հիշում եմ, թե ինչպես առաջին անգամ գնացի ըմբշամարտի: Մեկ օր առաջ անհամբեր սպասում էի, թե երբ էի գնալու պարապմունքի: Մտածում էի, թե ինչ ենք անելու, ինչպես ենք պարապելու: Սկզբում ծանոթացա իմ մարզչի հետ, իսկ հետո որոշ երեխաների, որոնց դեռ ծանոթ չէի: Ավարտվեց պարապմունքը գնացի տուն, այնքան ոգևորված էի, որ գիշերը չքնեցի: Բացվեց առավոտը, գնացի դասի, քունս տանում էր: Ամեն րոպեն մեկ հորանջում էի: Դասերից հետո վազեցի տուն, որպեսզի շուտ հասնեմ պարապմունքի: Պարապմունքի ժամանակ մեր մարզիչը այնպիսի անուններ էր տալիս, որոնք ինձ անծանոթ էին: Այդպես մեկ տարի տևեց: Մի օր էլ, երբ հերթական անգամ գնացի պարապմունքի, մարզիչս ինձ ասաց , որ երեք օր հետո գնալու եմ մրցումների: Ես չգիտեի՝ ուրախանայի, թե՞ տխրեի, որովհետև վախենում էի: Եկավ այդ օրը, և ես պարտվեցի: Տխուր էի, լաց էի լինում, բայց իմ ընկերը հաղթեց, և ես մի քիչ  ուրախացա, որ գոնե ընկերս հաղթեց: Բայց ընկերներս և մարզիչս ինձ ոգևորում էին, որ շատ չտխրեմ: Շուտով մեկ այլ մրցումներ էին: Այս անգամ ես հաղթեցի, և շատ ուրախ էի: Մի օր էլ պարապմունքի ժամանակ ոտքս ուժեղ ցավաց. վախենում էի, որ լուրջ բան եղած չլինի: Նաև վախենում էի, թե ընտանիքիս անդամները էլ չթողնի գնալ պարապմունքի: Բայց երբ ոտքս լավացավ, նորից գնացի պարապմունքի:

Ես սիրում եմ սպորտը և հավատում եմ՝ մի օր ես էլ կհասնեմ մեծ հաջողությունների:

Լուսանկարը՝ Ալբերտ Մկրտչյանի

Իմ անունը Անժելիկա է, բայց ինձ իմ մտերիմները Լիկա են անվանում։ Ես ապրում եմ Շիրակի մարզի Վահրամաբերդ գյուղում։ Ինձ դուր է գալիս գյուղի աշխույժ կյանքը։ Դեռ մանկուց ապրել եմ և շնչել եմ մաքուր թթվածնով հագեցած օդը։ Այնքան բան եմ պատմելու ձեզ, որ բոլորդ կուզենաք ապրել գյուղում։ Գյուղի մարդիկ շատ աշխատասեր են և հյուրընկալ։ Գարնան գալուն պես սկսում են աշխատանքները։ Ովքեր, որ մեղու են պահում, տաքերն ընկնելուն պես փեթակները դուրս ենհաննում ձմեռվա պահոցներից։  Չգիտեմ, երբևէ տեսած կլինե՞ք, թե ինչպես է մեղվապահը խնամքով աշխատում մեղուների հետ։ 

Տատիկիս տանը կից հողամասում ծառեր են աճում։ Մրգատու ծառերի խնամքը կատարում են տան մեծերը։ Հորեղբայրս ինձանից բահը վերցնում է, որ փխրեցնի ծառերի բները։ Նա ինձ ասաց, որ շատ կարևոր է ծառերը ժամանակին էտելը։ Ես սիրով հետևեցի, թե ինչպես ամբողջ օրը հորեղբայրս ծառերը էտեց, հետո նոր ծառեր տնկեցինք: Ես ևս տնկեցի: Դա մի առանձնահատուկ զգացմունք է, երբ գիտես, որ պարտականություն ունես: Ես ամեն օր պիտի ջրեմ ծառերը և չթողնեմ, որ վնասվեն, մինչև մի քիչ մեծանան։

Օրն այնպես անցավ, որ չնկատեցինք։ Երեկոյան արդեն մտածում էինք հաջորդ օրվա աշխատանքների մասին։ Այս տաք օրերին նույնիսկ մի վայրկյան չպիտի կորցնել։ «Աշխատանքը գեղեցկացնում է մարդուն»,- ասում է տատս ու այնպես է ասում, որ իսկապես աշխատելուց հետո կանգնում եմ հայելու առջև ու ինձ թվում է, որ իրոք գեղեցկացել եմ։ Մարդիկ բոլորը դրսում աշխատում են իրենց հողամասերում։ Երբ նայում ես, թվում է, թե մեղուներ են ժրաջան, և դուրս են եկել նեկտար հավաքելու։

Երբ խոտը արոտավայրերում աճում է, նախրապանը հավաքում է գյուղի եղջերավոր անասուններին և ամեն օր հանում է արոտի։ Ամեն օր վեց ամիս շարունակ նախրապանը կովերին տանում է առավոտյան ժամը յոթից մինչև երեկոյան յոթը արածեցնելու։ Իրիկունը կովերին տուն բերելուն պես կովերին տատս կթում է, այնուհետև կաթը մշակում է։ Մի սարքավորում կա, որով կաթը զտում են: Զտիչն ունի երկու ծորակ, երբ պտտում են բռնակը, մի ծորակով զտված կաթն է գալիս լցվում ամանի մեջ, մյուս ծորակով՝  հում սերը, որը լցվում է ուրիշ ամանի մեջ։ Ուրեմն, այդ զտված կաթից պանիր են ստանում, որը հորում են ձմեռվա համար և անվանում են հորած պանիր։ Այն պահում են կավե ամանների մեջ, իսկ հիմա արդեն և ապակյա և ուրիշ նյութից պատրաստված տարաների մեջ։ Այն պահում են մառանում։

Տատիկս մառանում պահում է նաև խաղողից  քաշած գինին, իսկ հում սերը հավաքում են և հարելով ստանում են կարագ և թան։ Կարագը տատս հալում է և յուղ է ստանում։ Ամբողջ ամառ  և մինչև խորը աշուն մարդիկ աշխատում են և կուտակում ձմեռվա համար։

Հենց գարունը բացվում է, ովքեր տրակտորներ ունեն, նրանք սկսում են նորոգել իրենց տեխնիկան, որպեսզի պատրաստ լինեն հողատարածքների վարին։ Սկսում են ցանքը, մարդիկ ամենքը մի բան ցանում են։ Հենց ձյունը հալվում է, երևում են ցորենի ծիլերը, որը ցանել են աշնանը, և կոչվում է աշնանացան։

Մենք կարտոֆիլ ենք մշակում և ուրիշ երկշաքիլ և միաշաքիլ բույսեր։ Միայն ցանելով չէ, պիտի մշակել՝ փխրեցնել, ոռոգել, պարարտացնել հողը։

Ես հատկապես սիրում եմ բերքահավաքը, երբ երեխաներով հավաքում ենք բերքը, նստում ծառի տակ, սկսում ծիծաղել մեկս մյուսի արարքների վրա: Մեր օրը շատ ուրախ է անցնում։

Ես մեծ սիրով կհյուրընկալեի ձեզ մեր գեղատեսիլ գյուղում:

Ձմռան մի բքառատ օր մեզ համար դասի էինք նստած, ու մեկ էլ տեղեկանում ենք, որ լրագրողներ են գալու դպրոց: Առաջին շաբաթն էր, ինչ ձմռան երկարատև արձակուրդներից հետո դասի էինք եկել, իսկ այդ շրջանում շատ ակտուալ էր դպրոցներում սենյակային ջերմաստիճանների ստուգումը: Մենք էլ կարծեցինք, թե գալիս են ստուգելու, նկարահանելու և հեռուստացույցով ցույց տալու, ինչպես Գյումրիի շատ դպրոցներ: Դե այդ կասկածանքն էլ սրտներում տնօրենն ու ուսուցիչները ասում էին.

-Երեխաներ, ինչի դասասենյակներում ցո՞ւրտ է, որ վերարկուներով եք նստել: Հանեք շուտ վերարկուներդ, թե չէ եկողը կմտածի` դպրոցը չի ջեռուցվում:
Մենք ծիծաղով վերաբերվեցինք այդ խուճապին: Ապա պարզվեց, որ բոլորովին այդ չէ նկարահանման թեման, պարզապես եկել էին նկարահանելու  «Հայաստանի Սիբիրը»: Դե քանի որ եկել էին դպրոց, պետք է խոսեին նաև աշակերտները: Մեր տնօրենը որպես «գրագետ  աղջիկ» ինձ առաջարկեց.
-Մեր Մարիամը` դպրոցի լավագույն աշակերտներից է…
-Լավ, որ այդպես է, հենց Մարիամից էլ հարցազրույց կվերցնենք,- ընդհատեց և միանգամից ավելացրեց լրագրողը:
-Մարիամ ջան, ուզո՞ւմ ես` մազիկներդ հավաքի,- նկատեց տնօրենը: Ես ծիծաղեցի: Դե, այդ  դիտողությունը հատուկ է բոլոր ուսուցիչներին, պարզապես ավելի կոպիտ ձևով:
-Չէ, թող չհավաքի, մազերը մեզ չեն խանգարի,- ասաց լրագրողը:
Եկավ խոսելու իմ հերթը: Ես խոսեցի, պատմեցի Ամասիայի, մեր զբաղմունքի, ապա իմ նպատակների մասին: Մի որոշ ժամանակ  բոլորս սպասում էինք  այդ հաղորդման հեռարձակմանը: Անցավ մեկ ամիս և ավելի, հանկարծ ես մի օր  համացանցում տեսա, որ այդ երեկո արդեն կհեռարձակվենք:
Հաղորդումը հեռարձակվեց: Արձագանքը մեծ եղավ: Հենց այդ երեկո համարյա բոլոր հարազատներս զանգահարեցին և ասացին, որ տեսել են, շնորհավորեցին: Համայնքում նույնպես «իմ հեռուստացույցում հայտնվելը» մեծ արձագանք ունեցավ: Իմ մայրիկի գործընկերներից մեկը նույնիսկ ասել էր.
-Աղջիկդ ապագա արդարադատության նախարարն է լինելու:
Նրանց այդ միտքը բխել էր իմ այն խոսքից, որ ես կրթություն ստանալուց հետո անպայման վերադառնալու եմ իմ համայնք, աշխատանք եմ գտնելու և օգնելու եմ իմ հայրենիքին: Ուսուցիչներից շատերը իմ խոսքն ընդունեցին որպես կեղծավորություն:
-Դե հա, իհարկե, տեսախցիկի դիմաց այդպես էլ ասելու էիր, թե չէ` հետ գաս, ի՞նչ անես:
Ես լռեցի: Համարյա ոչ ոք չգիտակցեց իմ խոսքերի լրջությունը:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Հայրապետյանի

Ես սիրում  եմ իմ հայրենիքը, իմ Ամասիան: Շատերն այն համարում են ճահիճ, հեռու մայրաքաղաքից, մեծ հնարավորություններից: Խուլ, ցուրտ տեղ են համարում շատերը, բայց  բոլորը չարաչար սխալվում են: Եթե չսիրենք այն տեղը, որտեղից եկել ենք, չենք հարմարվի երբևէ մեր ուզած բարեկեցիկ բնակավայրին, որովհետև չենք գիտակցի, որ դա հենց մեր հայրենիքն է:

Ձեզանից շատերը հիմա որևէ արտառոց բան չեք տեսնի իմ հայրենասիրության մեջ, կամ որ հարցազրույցի եմ մասնակցել, բայց ինձ նման հասարակ դեռահասի համար, որի ձգտումներն ու նպատակները դեռ ավելի են վեր սլանալու, հավատացեք, ամեն բան այդ մի փոքրիկ տեխնիկական սարքի մեջ հայտնվելով է ամեն ինչ սկսվում:

Ընկերասեր, խաղաղասեր, բարի, սևաչյա այս կատուն, որին դուք տեսնում եք Մումսիկն է՝  մորաքրոջս կատուն: Այս տարի կլրանա երրորդ  տարին,  ինչ նա ապրում է մորաքրոջս տանը: Մումսիկը  շատ  է սիրում,  երբ խաղում ենք ի ր հետ  և ուշադրություն ենք դարձնում իրեն, իսկ եթե ո՛չ, նա ստեղծում է այնպիսի միջավայր,  որտեղ ուշադրության կենտրոնում ինքն է: Սակայն Մումսիկը ամենաշատը սիրում է մորաքրոջս տղային: Նրա անկողնում է պառկում, ուտում է հաց միայն նրա ձեռքից,  նույնիսկ ֆուտբոլ նայում է իր հետ: 

Մումսիկը ասես մորաքրոջս տան հաջողության խորհրդանիշը լինի: Երբ նա օրերով չի շարժվում, գրեթե չի սնվում, ուրեմն մի վատ բան է լինելու մոտալուտ օրերի ընթացքում: Իսկ եթե ակտիվ է, ապա մի լավ բան է լինելու:

Հավանաբար բոլորդ դիտել եք Փիթեր Հյուիթի «Գարֆիլդ» ֆիլմը: Մումսիկին մենք նմանեցնում ենք Գարֆիլդին, այդ պատճառով նրան նաև այսպես ենք կոչում: Լավ, անցնեմ բուն թեմային, ինչի մասին ուզում եմ պատմել:

2011 թվականի հունիսին եղբայրս զորակոչվեց բանակ: Մի քանի շաբաթ Մումսիկը պասիվ էր, չէր խաղում, չէր ուտում, ինչը շատ էր տխրեցնում մեզ: Մի օր էլ տեսանք,  որ Մումսիկը չկա: Անցնում էին շաբաթներ, ամիսներ… Փնտրում էինք նրան, ամեն հնարավոր վայրերում, բայց նա չկար ու չկար: Արդեն մոռացել էինք նրա մասին:

2015 թվականի ամռանը եղբայրս զորացրվեց: Ամառային տաք ու վառ գույներով լի օր էր: Արևը փայլում էր, բայց ո՛չ սովորական: Նոր օր էր, բայց ոչ կրկնվող: Ականջակալները ականջներիս գնում էի մորաքրոջս տուն: Բարձրանում եմ աստիճաններով ու… Ի՞նչ: Մումսիկը հետ էր վերադարձել… Երկու տարվա ընդմիջումից հետո հետ էր վերադարձել…

Ինչպես նախկինում, հիմա ևս նա չի հրաժարվել իր  «Հաջողություն»  պաշտոնից և  «զգուշավոր քաղաքականություն»-ից, ավելին՝ ավելի ակտիվ կյանք է վարում և վայելում է բոլորիս սերն ու հարգանքը:

Ինչևէ, շատ ուրախ եմ, որ Մումսիկը վերադարձել է, բայց ինձ համար դեռևս երկու չբացահայտված հարցեր կան.

1. Որտե՞ղ էր նա այսքան ժամանակ և ինչպե՞ս էր ապրում:

2. Անծանոթ բնակավայրից ինչպե՞ս է հետ վերադարձել: