Մեզանից յուրաքանչյուրը ինչ-որ պահի, ինչ-որ հանգամանքներում, կամա թե ակամա, ներառվում է այլ մարդկանց կյանքում, հաճախ նաև փոխում ճակատագրեր: Անծանոթ մարդիկ, հայացքներ, վայրկյան… Ընդամենը մի վայրկյանում մենք դառնում ենք ուրիշի պատմության մի մասը: Այս պատմությունը մի աղջկա մասին է, որին տեսել եմ մեկ անգամ շատ տարիներ առաջ…

Մշտական առօրյա, երբ ձեռքերդ փայտանում են ցրտից, երբ հայացքդ հառում ես մի ամայի կետի ու, որևէ տեղ չշտապելով, մնում ես կանգնած, կարծես տրվում ես բնությանը՝ ցրտին: Նրան տեսա մեկ անգամ՝ երթուղայինում, հայացք էր՝ կարծես պայքարից հոգնած, չմոռացվո՜ղ: Ձեռքերը տաքացնում էր բերանի գոլորշով, գոլորշին էլ կարոտած էր, ինչպես և նա: Չհամարձակվեցի օգնությունս առաջարկել, նա այդ օգնության կարիքը չուներ: Հայացքը մնաց աչքերիս առաջ: Նույնիսկ նկարիչ լինելու դեպքում չէի ցանկանա փոխանցել այդ հայացքը կտավին… Ինչպես Ռեմարկն էր գրել, նա ճչում էր, պարզապես ոչ ոք չէր լսում նրա ձայնը: Հայացքն անպաշտպան էր, անմեղ, հոգետանջ…

Արդեն մի քանի տարի է` փնտրում եմ այդ հայացքը: Հուսով եմ, նա էլ երբեք չի ունենա այն հայացքը, որով դարձավ այս հոդվածի հերոսուհին:

Ապրելով կամ չապրելով կյանքը, շնչելով կամ ոչ, լինելով կամ չլինելով ներկայում, մենք մտնում ենք ուրիշների հոգիները, դարձնելով կամ չդարձնելով այն մերը: Մենք հետք ենք թողնում դիմացինի մեջ, նույնիսկ որևէ բառ չփոխանակելով ու չճանաչելով նրան:

Լույսով լցնենք ինքներս մեզ, ու լույսով պարուրենք մարդկանց, միգուցե մենք էլ ինչ-որ մեկի հոդվածի, ինչու ոչ, նաև կյանքի մասնիկն ենք դառնում:

-Պապ, դու բոլոր մարդկանց ճանաչո՞ւմ ես։

-Չէ, բալես։

-Բա ինչի՞ ես բոլորին բարև տալիս։

-Որովհետև բարևն Աստծունն է։

Տասը տարի է անցել իմ ու պապիս խոսակցությունից, բայց այսօրվա պես հիշում եմ։ Հիմա ես էլ պապիս պես բոլորին բարևում եմ։ Ամենից շատ տատիկներին բարևելն եմ սիրում։ Նրանց ասած բարևը մի տեսակ յուրահատուկ քաղցրությամբ է պատված։ Ամեն մեկը մի հատուկ բառ է ավելացնում բարևին. «աստծու բարև», «հազար բարև», «բարև, կարմիր արև», «լույսդ բարի»:

Երբեմն տատիկների հիշողությունը իրենց դավաճանում է, կամ էլ ես եմ շուտ-շուտ փոխվում։ Հիշում եմ, մի օր բարևեցի մեր թաղի տատիկներից մեկին: Նա երևի չճանաչեց ինձ ու ասաց.

-Աստծու բարև, բալես, դու վի՞ր թոռն ես:

-Վարդգեսի, տատի ջան։

-Գյա՞, Վարդգեսի թո՞ռն ես։

-Հա, տատ ջան։

-Վայ, ես քու արևուդ մեռնիմ, էս ոնց ես մեծացել,  ճանչցա…

Վերջում ասեմ, որ հին ժամանակներում Միջին Արևելքում մի ավանդույթ կար, ըստ որի, մարդիկ պարտավոր էին բարևել մեկը մյուսին, եթե անգամ նրանք անծանոթներ էին, կամ ավելի վատ՝ թշնամիներ։

Մենք էլ բարևենք:

Ես աշխարհը, երկինքն ու նույնիսկ ստվերների խաղը տեսնում եմ ապակուց այն կողմ: Դե հասկանում եք, բանն այն է, որ մայրս չի թողնում գիշերվա ժամը 2-ին (երբ ինձ համար սկսվում է գիշերային երջանկությունը) դուրս գալ տնից ու նստել աստիճաններին կամ մտնել հողամաս ու քարերով փորձել հարվածել լուսնին՝ մոռանալով տարածության մասին: Այդ փաստը երկար ժամանակ չէի կարող ընդունել ու ակամա սկսեցի սիրել նրանց, ովքեր ատում են քունը: Գիշերը՝ մոտավորապես «մտքի գրչից» 5 է պակաս: Բոլորը քնած են: Ի դեպ, այդ բոլորի մեջ ես չեմ մտնում: Վառարանը վաղուց հանգել է, բայց լսվում է նրա մեջ քամու մեներգը: Ես էլ ուրվականի նման կանգնած եմ պատուհանի մոտ ու փորձում եմ ինչ-որ բան գրել: 

Գրիչս չի գրում: Մոտենում եմ սեղանին, որ նոր գրիչ վերցնեմ, բայց ոտքս հարվածում եմ ինչ-որ իրի, ու այն աղմուկով գլորվում է հատակին (ազնիվ խոսք, ես այն դուրս կնետեի տնից, եթե առավոտյան գտնեի): Աղմուկը հաստատ արթնացրեց բոլորին, բայց բողոքները առավոտվա համար էին պահել: Վերջապես վերցրեցի մի գրիչ ու մոտեցա պատուհանին:

-Պառկիր քնելու,- հանկարծ լսվեց մորս ձայնը, «Փաստորեն հինգ րոպե անցել է».- մտածեցի ես և քթիս տակ ծիծաղեցի (մայրս հինգ րոպեն մեկ կրկնում է այդ արտահայտությունը): Վերջապես ես էլ չստեցի ու չասացի. «Հա, հիմա կպառկեմ», ուղղակի ասացի.

-Մամ, իսկ ո՞վ է ասել, որ գիշերը քնելու համար է, միգուցե ցերե՞կն է պետք քնել, իսկ գիշերը անել այն, ինչ անհրաժեշտ է:

-Սեփական փորձիցդ ես ասում, չէ՞:

Եվ այստեղ ես սկսում եմ իմ ճառը.

-Քուն իրականում գոյություն չունի, դա ինչ-որ մեկն է մտածել, ինչ-որ խելացի մեկը, որ երբ բոլորը քնեն, գիշերից վերցնի հանճարեղ մտքերը ու տա թղթին, կամ էլ հենց գիշերն է հորինել` տեսնելու համար. Արդյո՞ք հավատարիմ կմնան իրեն, թե` ոչ:

Եթե դուք գեթ մեկ գիշեր մոտենաք պատուհանին և ուղղակի չնայեք սկավառակի նման այդ երկնային մարմնին, այլ կարողանաք տեսնել նրա՝ ողջ մարդկության սառը երազի հոգին, ու բացելով պատուհանը, շնչեք հեռու տիեզերքից քամու բերած բուրմունքը, այլևս չեք ցանկանա քնել: Եթե դուք հասկանաք, որ լուսինը թույլ է տալիս նայել իրեն առանց ցավեցնելու աչքերը, դուք նրան կհրավիրեք ձեր մեջ, և չտխրեք, երբ հասկանաք, թե այդքան ժամանակ գիշեր եք եղել, գիշեր՝ առանց լուսնի: Եթե գեթ մեկ վայրկյան պատկերացնեք աստղերը իբրև ոչ թե հեռավոր հազարավոր մարմիններ, այլ ձեր սիրելիների ձեզ հետևող սրտեր, դուք կզրուցեք նրանց հետ, կզրուցեք ոչ իրական մի լեզվով:

Եթե բոլորը քնած լինեն, ո՞վ պետք է նկարի գիշերը՝ լուսինն իր աստղերով, դատարկ փողոցներում թավալվող քամուն, երդիկներից դուրս եկող ծուխը: Եթե բոլորը քնած են, ապա ո՞ւմ համար են աստղերը համաստեղություններ կազմում, ո՞ւմ համար է քամին ստվերների խաղ կազմակերպում, ո՞ւմ համար է լուսինը երկնքում:

Եթե ոչ մեկը չուզենա ապրել գիշերը, ինչո՞ւ նա գոյություն կունենա: Մի օր գիշերը կհեռանա, ու մարդիկ անդադար կապրեն ցերեկը, կաշխատեն, կմոռանան ներդաշնակության ու երազների մասին, քաոսային շարժման մեջ կլինի ամեն բան: Դա երևի մարդկանց սրտով կլինի: Երևի…

Իմ ճառը սպասվածից երկար տևեց, արդեն ուղիղ «սարսափների» ժամն է: Ես այդքան խոսելուց հետո լուռ նայեցի հեռուն՝ անսահամն հեռուն: Մայրս վեր կացավ, մոտեցավ ինձ, գրկեց, ու մենք միասին նայեցինք հանդիպակած լեռների հայելանման երեսներին, տեղ-տեղ ձյունից ազատված կրծքին: Պահի ազդեցության տակ չկարողացա հասկանալ` իրականությո՞ւն է, թե՞ ոչ:

Չգիտեմ, ինչքան էր անցել, բայց աչքերս փակվում էին: Չէի կարող իմ ճառից հետո մորս խոստովանել, որ ուզում եմ պառկել: «Այ թե հիմարություն արեցի,- մտածեցի ես,-շատ իմանայի, որ մայրս այսպես կարձագանքեր. կգար ու կկանգներ պատուհանի մոտ»:

-Մամ, եթե ուզում ես` պառկիր, հոգնած ես:

Բայց մայրս այլևս քնելու միտք չուներ: Ես նստեցի աթոռին ու սկսեցի ուշադիր նայել մորս, ով թույլ ժպտում էր: Հենց այդ ժամանակ ես մեծ սխալ թույլ տվեցի: Ուղղակի չհասկացա` ինչպես աչքերս փակվեցին մի քանի ժամով, իսկ առավոտյան… Առավոտյան…

Լավ, եկեք այստեղ բավարարվենք մի ժպիտով ու բարեսրտությամբ…

Հա՛, ես եմ, էլի ես, որ երկուշաբթիից ուրբաթ դասից հոգնած և պայուսակս հազիվ քարշ տալով, դասից վերադառնալիս հանդիպում եմ քո անծանոթ, հպարտ կերպարին: Ես այն անծանոթն եմ, ում խաչվող ճանապարհները ծանոթացրել են քեզ: Հա՛, կիրակի օրերին եկեղեցու ճանապարհին նույնպես ես եմ, որ անկախ իմ կամքից, ուրվականի նման դուրս եմ գալիս ճանապարհիդ ու ինչպես սովորաբար անծանոթ անցորդները, ես էլ քայլում եմ, առանց որևէ հատուկ ուշադրության կամ գոնե «բարևի»: Բայց մի՞թե մենք անծանոթներ ենք: Գուցե… Բայց միայն տեսականորեն: Չե՞ս հավատում: Իսկ անծանոթը որտեղի՞ց իմանար, որ սիրում ես կապույտ, անամպ երկնքին նայել, որ սիրում ես աղմուկը, որ ունես սովորություն ձեռքումդ ինչ-որ բան տրորելու` ծաղիկներ, ծառից պոկած տերևներ, թղթե գնդիկներ: Դու չե՞ս, որ վախենալով քննադատ ընկերներիդ սխալ հայացքներից, ամաչում ես քեզ քրիստոնյա համարելով եկեղեցու պատարագներին մասնակցել, այլ դրա փոխարեն մոմ վառելուց ու աղոթքի մեկ-երկու խոսքեր մրմնջալուց հետո, աննկատ փախչում ես դուրս: 

Անծանոթը կնկատե՞ր, որ վերարկուիդ հաստ օձիքների տակ թաքցնում ես դեմքդ ոչ թե այն պատճառով, որ ցուրտ է, այլ որ զայրույթից ատամներով վերքեր ես բաց արել ներքին շրթունքիդ, որ ընկերներիդ հետ դպրոց ես գալիս ոչ թե այլ պատճառով, որ ինչպես ընկերներդ են պնդում` «աղջիկ հավանելու», այլ շրջապատիցդ ուղղակի հետ չմնալու պատճառով: Երևի սրա՞նք էին քո փողոցներում միայնակ թափառելու պատճառները:

Չէ՛, մենք հաստատ անծանոթներ չենք: Պատահական հանդիպումները ծանոթացրել են ինձ քո շարժուձևին, քո լուռ ու մենակյաց բնույթին, տանջվող, բայց վարպետորեն ու հպարտությամբ տանջանքը թաքցնող բնավորությանդ, սովորույթներիդ, մարդկանց հանդեպ ունեցած մեծ սիրուդ ու միաժամանակ, ատելությանդ: Հիշիր իմ այն ողջույնը, երբ շփոթված նույնիսկ չպատասխանեցիր` արագացնելով քայլերդ, իսկ հաջորդ օրը` ուրախ ժպիտով հենց դու շտապեցիր ողջունել ինձ:

Հաճախ անծանոթները մեզ այնքա՜ն ծանոթ են թվում: Պատահե՞լ է, որ խանութում, կամ որևէ այլ տեղ, անծանոթ մեկի մեջ քեզ հարազատ ինչ-որ մասնիկ գտնես, հետաքրքրությամբ լցված հայացքով ուղեկցես նրան: Հենց այդ հայացքներն են, որ անծանոթներին ընկերներ են դարձնում:

Դե ինչ, ընկերս, հիմա էլի ես եմ, որ քո կյանքի ճանապարհին անվերջ երթևեկելուց հետո, վերջապես դադար եմ առել «ընկերություն» կոչվող դժվարահաս կանգառում և որպես դիտորդ հետադարձ հայացք եմ նետում «անծանոթություն» կոչվող մշուշի միջով ու հասկանում, որ ընկերներ եղել ենք միշտ, գուցե անգիտակցաբար, գուցե որպես անծանոթներ, գուցե լոկ մտքերում, բայց անկասկած եղել ենք…

Եթե երկու-երեք տարի առաջ հարցնեիք, թե ինչն է ինձ հուզում իմ համայնքում, ես կպատասխանեի` «գրեթե ամեն բան», բայց հիմա այդ «ամեն բանը» փոխվել է «գրեթե ոչնչի»: 

Մեր գյուղը շատ խնդիրներ ուներ: Բայց հիմա այդ խնդիրներից քչերն են մնացել: Ի ՞նչ ունեինք մենք 2-3 տարի առաջ։ Ունեինք սովորական մի մշակույթի տուն, իսկ հիմա այդ մշակութի տուն տանող ճանապարհին գեղեցիկ «Ուրախ այգի» է կառուցված` «Արտենի» անվամբ փորագրված նստարաններով, շատ գեղեցիկ ծաղիկներով, ծառերով, նաև այս տարի տեղադրեցինք Արտենիի պատմությունը պատմող վահանակներ: Իսկ գիտեք ո՞վ դա արեց` մենք՝ համայնքի բնակիչերս, համագործակցելով այլ կազմակերպությունների ու գյուղապետարանի հետ: Մենք 2-3 տարի առաջ ընդհանրապես գյուղամիջյան փողոցներում չունեինք լուսավորություն, իսկ հիմա ունենք։ Ոչ լիովին, բայց կարևորը ունենք: Նախկին հիվանդանոցից մինչև նորը տանող ամբողջ ճանապարհը լուսավորված է, իսկ երկու փողոցների լուսավորման աշխատանքները շարունակվում են: Մենք ունենք գեղեցիկ մատուռ, որը բոլոր գյուղացիները այցելում էին, սակայն հետևողական չէին, աղտոտում էին, և այն շատ վատ վիճակում էր։ Մաքրեցինք, թարմացրինք, ներկեցինք տանիքը, նստարաններ դրեցինք:

Մեր դպրոցներում ակտիվ գործում է աշակերտական խորհուրդը։ Գյուղում իրականացվում է աղբահանություն, և շուտով նաև վահանականեր են տեղադրվելու աղբի վնասակարության մասին։ Ջրագծերի աշխատանքները ևս ավարտված են, շուտով նաև գազ կունենանք։

Մենք դեռ ավելի ենք զարգանալու, ավելի ենք շենացնելու մեր համայնքը, որովհետև այն մեր տունն է, մեր համընդհանուր տունը։

Մենք կարող ենք կերտել մեր երազած տունը, համայնքը, երկիրը: