Այս հոդվածս ուզում եմ մի փոքր այլ կերպ սկսել: Սկզբում ուզում եմ իմ շնորհակալությունն ասել 17.am-ին, որ կարողանում ենք ես ու իմ ընկերները ազատ արտահայտել մեր մտքերը տարբեր հարցերի շուրջ: Ինձ թվում է` գալիք սերունդը կարող է ոտքի հանել մեր մշակույթը: 

Այսօր մտածում էի` ինչո՞ւ նյութ չեմ գրում, ու որոշեցի գրել այնպիսի թեմայով, որն ինձ վաղուց էր հուզում: Իզուր չէր, որ ամենասկզբում նշեցի մշակույթը, քանի որ իմ այսօրվա նյութը նվիրում եմ հայերիս համար այդ «Աքիլլեսյան գարշապար» դարձած խնդրին: Արդեն զգում եմ, որ շատերն ուզում են ժխտել իմ ասածները: Բայց մի շտապեք. ես դեռ չեմ հիմնավորել իմ կարծիքը:

Նախ և առաջ ես ուզում եմ սկսել թեթև համեմատությամբ, որը կանցկացնեմ խորհրդային և ներկայիս ժամանակաշրջանների մշակույթների միջև, և հավատացեք, «սովետի» ժամանակ մեր մշակույթը տարածաշրջանում լավագույնն էր, այդ իսկ պատճառով համեմատությունը շատ տեղին է: Առնո Բաբաջանյան, Արամ Խաչատրյան, Հենրիկ Մալյան, Մհեր Մկրտչյան, Սոս Սարգսյան, Սերգեյ Փարաջանով, Շիրազ, Սարյան և էլի շատ-շատ անուններ, որոնք կերտել են մեր` հայի կերպարը այդ տարիներին:

Իսկ հիմա եկեք նայենք, թե ինչ ունենք մենք հիմա. տասնյակ նորաոճ արտիստներ, որոնց երգերը չունեն մեղեդի և հիմնականում արտահայտում են նույն մտքերը… Ինձ, անկեղծ ասած, զզվեցրել ու հոգնեցրել են սիրո մասին նույնատիպ երգերը, որոնք մարդու ականջը նույնիսկ իրարից չի տարբերի: «Սիրում եմ քեզ, յար, մենք չպետք է բաժանվենք, քո ժպիտը մի արև է…»

Հերիք է նույն տեքստերը «քլնգեք» միապաղաղ, հղի շան կաղկանձ հիշեցնող թուրքածին կլկլոցներով: Առանց այն էլ մի կերպ ենք պահպանում մեր ազգային ինքնատիպությունը այս գլոբալիզացիայի դարաշրջանում:

Իսկ ֆիլմերը… Ես երևի լռեմ մեր ներկայիս ֆիլմերի որակի մասին… է, չէ, չի լինում, բայց դե որի՞ց սկսես` մեկը մեկից ավելի ապաշնորհ սերիալների՞ց, թե՞ նույն գաղափարները և պրիմիտիվ սյուժեները կրկնող ֆիլմերից: Հասկանում եմ, որ սերը շատ գեղեցիկ ու նուրբ զգացմունք է, բայց չէ՞ որ մեր բազմաշերտ կյանքում շատ ավելի հետաքրքիր ու ուսուցողական երևույթներ կան: Վերցնենք սերիալները. անընդհատ կրկնվող կիսակրիմինալ սյուժեներ, դերասանական խաղի բացարձակ բացակայություն, մեկը մեկից ավելի «կայտառ» անուններ. «Կյանքի գինը, Առաջնորդներ, Դժվար ապրուստ…», իսկ այս մեկը ընդհանրապես գագաթնակետն է` «Հրեշների գայլը»:

Առաջին հայացքից իրար հետ և բանականության հետ ոչ մի կապ չունեցող անունները միավորում է երկու բան. դերասանական խայտառակ խաղ, որն ինձ վերջին զանգին ծույլիկ աշակերտի ասմունք է հիշեցնում, և տարրական սյուժեի բացակայությունը: Հա, կիսակրիմինալ կյանքի մասին էլ աշխարհում նկարվում են սերիալներ, օրինակ, «Սոպրանոյի Կլանի» նման, բայց մեր սերիալների իմ ասած մեծ բացթողումների պատճառով, դարձել են ինչ-որ շիլաշփոթ:

Լավ, թողենք սերիալները, առավել ևս, որ դրանք ուղղված են զբաղեցնելու տնային տնտեսուհիներին մինչև կեփեն ճաշը: Չնայած, ինչու քրեական ու քրեածին սյուժեներով «համեմաել» ճաշը, չեմ հասկանում:

Անդրադառնանք ֆիլմերին, որոնք ցավոք ավելի ողբալի վիճակում են: «Փեսացուն կրկեսից», «Պահանջվում է միլիոնատեր», «Սիրո գործակից», «Խաղ իմ կանոններով» (վերջինս հարսանյաց հանդեսի «կասետի» տպավորություն թողեց իր օպերատորական աշխատանքի պատճառով), և էլի շատ ու շատ նմանատիպ վերնագրեր:

Ասեմ` այս ֆիլմերը տառապում են նույն հիվանդությամբ ինչ մեր «սիրելի» սերիալները: Այն է` դերասանական խաղի լրիվ կամ մասնակի բացակայություն և սյուժեի բացակայությունը: Խնդիրն այն է, որ այս ֆիլմերը չեն առաջարկում դասական կոմեդիայի որևէ յուրովի լուծումներ, սյուժեն զարգանում է միապաղաղ, հանդիսատեսը հանգիստ կարողանում է գուշակել հաջորդ կադրի բովանդակությունը, դրանից տուժում է նաև այս կինոնկարների հումորը, քանի որ այն չափից դուրս շաբլոն է և զուրկ որևէ տափակ: Այս ֆիլմերը մեզ պատմում են նույն պրիմիտիվ պատմությունը` փոխելով հերոսների անունները և թեմատիկան:

Չէ որ ֆիլմը պետք է դաստիարակի սերունդներ, ոչ թե փչացնի առանց այն էլ դատարկության մեջ խարխափող պատանի հոգիները:

Ակամա հայացք եմ գցում հետ ու հիշում մեր դասականներին`«Մենք ենք մեր սարերը», «Երջանկության մեխանիկան», «Տղամարդիկ», «Հարսնացուն հյուսիսից», ֆիլմեր, որոնք իրոք տաղանդավոր են: Բայց ո՞րն է գաղտնիքը: Պատասխանը շատ պարզ է. տաղանդավոր դերասաններ և ժողովրդի սրտից բխող սյուժեներ: Կերպարները հիշվում էին իրենց յուրօրինակությամբ, ոչ մեկի սյուժեն մյուսին անգամ մոտավոր չէր հիշեցնում, բայց կրում էին իրենց մեջ նաև բարոյախրատական կարևոր գաղափարներ:

Իսկ հիմա մենք վայելում ենք նույնատիպ սիրային պատմություններ և դերասանական անտաղանդ խաղ:

Լավ, եկեք պարզենք` ինչո՞ւ է այդպես: Երևի հեծանիվ չեմ հայտնագործի, եթե ասեմ, որ մեղավորը վերաբերմունքն է, և առաջին հերթին ժողովրդինը: Չէ որ այս ամենը մեզ համար է արվում, և յուրաքանչյուր գործ, որը լույս է տեսնում, արժանանում է հասարակության գնահատականին: Եվ որքան մենք կուլ տանք այս, մեղմ ասած, թույլ որակի հիմարությունները, շարունակելու ենք հետևել այս անորակ, միապաղաղ և պրիմիտիվ երգերի և ֆիլմերի բազմացմանը:

Եվ պատճառն այն է, որ ամեն ինչ բաց է թողնված ինքնահոսի, և ոչ մեկը չի վերահսկում այդ ամենը: Դրա համար մեր սերունդը դիմում է օտար մշակույթի օգնությանը, որի որակը անհամեմատ գերազանցում է մեր ներկայիս մշակույթինը: Նա լսում է Սիա, Սեմ Սմիթ, Մետալիկա, Էմինեմ, դիտում է Տարանտինոյի, Սկորսեզեի և Կամերոնի ֆիլմերը:

Ես կարծում եմ, այսպես շարունակել չի կարելի, և մենք պետք է պայքարենք, արտահայտենք մեր բողոքը, ցույց տանք, որ մենք հավեր չենք, որ ամեն տված «կուտ ուտենք»:

Հարգեք մեզ, մենք այդքան ցածրաճաշակ չենք, մենք բարձր արվեստ ենք պահանջում: Եթե ժամանակին ունեցել ենք այդ տաղանդները, ուրեմն մեր ժողովուրդը իվ իճակի է, ունի ներուժ: Դե, եկեք օգտագործենք այդ ներուժը, և կտեսնեք, որ դարձյալ մշակույթը կծաղկի:

Երեկ դարակս բացեցի, որպեսզի տետր վերցնեմ, ու գիտե՞ք ինչ գտա: Գտա լիքը փամփուշտներ: Երևի մի քանի ամիս չէի տեսել ու անգամ մոռացել էի դրանց մասին: Փամփուշտները տուփի մեջ «խնամքով» հավաքել էի: Արդեն մի քանի տարի է` հավաքում եմ: Երբ ես փոքր էի, ու երբ  կրակում էին, միշտ մտածում էի, թե երբ է լուսանալու, որպեսզի դադարեցնեն ռմբակոծությունը: Ու ոչ թե նրա համար, որ վախենում էի, այլ այն պատճառով, որ ուզում էի գնալ ու հավաքել փամփուշտների բեկորները կամ, շատ դեպքերում, հենց փամփուշտները, որովհետև շատերն ուղղակի չէին պայթում: Հավաքում էի սառնասրտությամբ, առանց վախենալու, թե կարող է պայթել ձեռքումս: Երևի մտածում եք, թե ինչիս էր պետք կամ ինչ էի անելու դրանք: 

Երբ հակառակորդը  կրակում է, և դու ամբողջ գիշեր ստիպված ես լինում պատսպարվել նկուղում, ու ամեն պահի կյանքդ վտանգի տակ է, քո մեջ զայրույթ ու ատելություն է առաջանում թշնամուդ նկատմամբ: Ու չէի համբերում, թե լույսը երբ է բացվելու, որ փափուշտները հավաքեմ: Ու գիտե՞ք այդ փամփուշտներով ինչ էի անելու: Ճիշտ է, դժվար է կռահելը:  Ես այդ փամփուշտները հավաքում էի, որպեսզի նորից հետ կրակեմ, որ նույն բանը զգա թշնամին, ինչ ես էի զգում ամբողջ գիշեր նկուղում ստիպված փակված:

Հետո, երբ արդեն սկսեցի հասուն մարդու պես մտածել, հասկացա, որ դա հնարավոր չի, հնարավոր չի փամփուշտները հետ կրակել: Բայց գիտե՞ք, մինչեւ հիմա հավաքում եմ: Կարծես «ավանդույթ» է դարձել:

Մի քանի ամիս առաջ Ներքինկարմիրաղբյուրցի համագյուղացիս վիրավորվել էր ДШК-ի բեկորից: Նա ուղղակի իր խոտի դեզի ավելորդ մասը հավաքել էր մի տեղ  և ուզում էր վառել: Բայց վառելու պահին դեզի տակ չպայթած փամփուշտ կար, որը այդ ջերմությունից պայթել էր: Առավոտյան, երբ իմացա այդ լուրը, ինձ վատ զգացի, որովհետև մտածում էի, որ «առաքելությունս» լավ չեմ կատարել, մինչև վերջ չեմ հավաքել փամփուշտները:

Ու արդեն երեկոյան, երբ դասերս էի սովորում, եղբայրս եկավ մի չպայթած փամփուշտ ձեռքին, ասաց թե մեր հավաբնի միջից է գտել: Հիշեցի առավոտյան տեսած տուփի մասին ու, վերցնելով եղբորս ձեռքից, զգույշ տարա ու տեղավորեցի տուփիս մեջ  (զգույշ, որովհերև եթե ընկներ, կարող էր և պայթել), որպեսզի դա հետ ուղարկեմ իր իսկական հասցեով:

Եթե ես լինեի… Կարծես սա հեքիաթից պոկված ու մեզ մոտ հատուկ նպատակով եկած բառեր լինեն, որոնք անընդհատ մեզ վրա ծիծաղում են ու հիշեցնում ` դու արդեն այն ես, ինչ որ կաս…

Կան դեպքեր, երբ ես շրջվում եմ, ինձ վրա ծիծաղողին լեզու եմ ցույց տալիս, բայց էս տողերը ինձ նորից ու նորից խեղճացնում են.

Ու երբ հանկարծ
Թողնում ես ինձ ու հեռանում `
Լքված տան պես ճաք եմ տալիս…

Եթե Սևակը իմանար, թե ինչ տողեր է գրել, կարող էր էլ ոչիչն չգրել: Էս տողերը մենք կգրեինք մեր նոթատետրի առաջին էջում և ամեն անգամ, երբ օդանավակայում կամ գնացքի կայարանում տեսնեինք «ներքին երկրաշարժի» հետևանքով «լքված ու ճաք տված տներ», կբացեինք էդ տողերը, կկարդայինք ու կդառնայինք «հոգու վերանորոգիչներ»:
Գիտես, ընթերցող, ամեն անգամ որևէ մեկին դիմավորելիս կամ ճանապարհելիս, ես ոնց որ թվերի առանցքի «զերոն» լինեմ, իսկ դեպի որ կողմը կձգվեմ` դրական թե բացասական, կապված է նրանից. դիմավորո՞ւմ եմ մարդուն, թե՞ ճանապարհում:
Այ, էս պահին ես ուզում եմ լինել էդ մղիչ ուժը և տանել ինձ դեպի դրական կողմը: Անհնարին բան եմ ուզում, չէ՞:
Ամեն անգամ քայլում եմ իմ տխուր քաղաքով, տեսնում եմ մարդկանց հոգսաշատ դեմքերը, անտարբեր հայացքները, ու կարծես բոլորը խունացած լինեն: Էդ պահին ուզում եմ ծիածան լինել ու բոլորին մի բուռ գույն տալ` թեկուզ սպառվելով, բայց հավատացեք, որ այդ հսկայական ծիածանի գույները, միևնույն է, չեն բավարի…

Կամ էլ կանգնած եմ կանգառում, ականջակալներումս հնչում է ամենասիրածս երգի ամենսիրածս պահը, ու ես էդ վայելքը մոռանում եմ, որովհետև հայացքս սևեռվում է կանգառում նստած տատիկի վրա, որը չորացած կանաչի, սերմեր ու համեմունքներ է վաճառում: Այ, էդ պահին ուզում եմ 10 000 դրամ ունեցողը լինեմ, որ գնեմ նրա ամբողջը ապրանքը, նրան տուն ճանապարհեմ:

Այ, վերջերս մեր անկախությունն էինք նշում, ինձ նման շատերը կային, որ վստահություն չունեին ասելու, որ ապրում են ազատ ու անկախ երկրում ……ըհը, գուշակեցիր….ես ուզում եմ լինել այդ վստահությունը:

Տես, ինչ անհավանական բաներ եմ ուզում ու դեռևս նեղանում եմ, երբ հեքիաթից «եթե ես լինեի» արտահայտությունը ծիծաղում է ինձ վրա: