-Վայ, Գայ, 3-րդը… Արագ գնա, որ չուշանաս:

Ես հաջողություն եմ ասում ընկերուհուս ու ինձ ահավոր հաջողակ եմ զգում, ինչպես այն մարդը, ով հասցրել է Հրազդանում կանգառ գալուն պես 3-րդ համարի ավտոբուս բռնացնել: Իսկ դա մեր օրերում, մեղմ ասած, այնքան էլ հաճախ չի պատահում: Ծանոթներիցս մեկը հաջող համեմատություն էր արել մի անգամ` ավտոբուսի ժամանումը հրաշքի հետ համեմատելով: Դե հրաշք չէ, ի՞նչ է` 36, 40, 45 րոպե ընդմիջումներով հազիվ գալիս է այդքան երազած փոխադրամիջոցը, ու եթե հանկարծ հասար մեկ րոպե ուշ, ուրեմն վայն եկավ, քեզ էլ հետը տարավ…

Ահա հարմարավետ տեղավորվեցի վերջին նստարանին, որն ավելի շուտ կարուսել է հիշեցնում, քան թե նստարան: Այն է, ուզում եմ պատուհանից նայելով անջատվել ու մտքերում աշխարհին հուզող հարցերը արագորեն լուծել, հանկարծ ուշադրությունս գրավում է մի փայլատակող ոսկե ատամով տղամարդ ու ևս երկուսը, որոնք ամբողջությամբ համապատասխանում էին նրա ընկերները լինելուն: Այդպես եմ ասում, քանի որ հաճախ մարդու ընկերները նման են լինում իրեն` նույն աշխարհները, նույն ճաշակները, նույն հոգսերը…

-Անունը Ալկատել ա, ախպեր, տեսքով հեռախոս ա, բայց դե որակը լավը չի: Մի անգամ քցեմ, էլ չի աշխատի հաստատ: Բայց գարանտիայի մեջ ա, կարամ փոխեմ,-պատմում էր ոսկե ատամավորը,  -Հետը մի բան էլ են տվել, բայց գլուխ չեմ հանում ինչ ա, չիպի տեղ էլ ունի, թե՞ ֆլեշկի: Չեմ էլ հիշում անունը, էնքան դժվար անուն ուներ, ախր: Զայրադնիկի նման ա, բայց զայրադնիկ չի…

Զրուցակիցները զարմանքով ու երևի հիացմունքով նայում են նրան, մտածում են երևի, թե ոնց է հիշում էսքան բարդ բառեր: Հանկարծ նրանցից մեկի դեմքը պայծառանում է: Նա գլխի ընկավ անհայտ ծագման առարկայի անունը ու ծանրակշիռ ասաց.

-USB-ա դրա անունը, կարում ես միացնես կոմպից.. Ես էլ ունեի, բայց երեխեքս արագ հախից եկան: Էդ երեխեքն էլ գիտեն խաղալիք ա, տենում են թե չէ, հարձակվում են…

Ես զարմանքով ու բարի ժպիտով եմ լսում նրանց խոսակցությունը: Մտածում եմ, ախր, 21-րդ դարն է, տեխնիկայի առաջընթացի դարը, էսպիսի խոսակցությունները երևի մի տասը տարի առաջվա հիթերն են: Ես մտածում եմ, որ այս մարդկանցից մեծ եմ 10 տարով, չնայած իրական տարիքով երևի մի այդքան կամ ավելի շատ փոքր եմ:

Հետո շուռ եկա, նայեցի ճանապարհը եզերող եղևնիներին: Չգիտեմ էլ ինչու, հանկարծակի ինձ գալիս ու համակում է Ամանորի կախարդական շունչը: Այն կախարդանքը, որին վաղուց թողել էի անցյալի մշուշում: Մոռացել էի, թե ինչպես են ուրախանում Նոր Տարվան, թե ինչպես է հեքիաթային թվում տոնածառը, թե ինչքան են բարիանում մարդիկ, թե ոնց էի թրթռացող սրտով սպասում Ձմեռ Պապիկին ու ամանորյա իմ նվերներին: Երևի ամանորյա հրաշքն ինձ համար անցյալում մնաց այն օրվանից, երբ դադարեցի հավատալ Ձմեռ Պապիկի գոյությանը: Այդ ե՞րբ էր արդյոք… Չեմ հիշում: Մանդարինի հոտը որտեղից որտեղ գալիս ու քիթս է ընկնում: Նայում եմ ավտոբուսի մեջ, բայց ոչ ոք մանդարին չի կճպում, բոլորի դեմքերը հոգսաշատ են, զբաղված ու լուրջ արտահայտությամբ: Ու իմ ծիծաղն էլ է գալիս, որ նրանց մեջ փնտրում էի մանդարինի տիրոջը: Չէ, երևի դեռ չդնեմ տոնածառը… Միայն նոր հեռախոսի տերն է, որ ուրախ է ու իր ուրախությունը ես ամեն անգամ տեսնում եմ նրա փայլող ոսկե ատամի տեսքով:

-Սևանի կանալով լավ հաղորդումներ են ցուցադրում,-ասաց նա,  -նամանավանդ «Կիսաբաց լուսամուտները»: Դրան ոչ մի հաղորդում չի հասնի…

Տեսնես` ինչե՞ր էի բաց թողել նրանց խոսակցությունից, արդյոք ինչի՞ց են եկել հասել Սևանի կանալին, «Կիսաբաց լուսամուտներին»: Երևի երբեք էլ չեմ իմանա: Մի բան հաստատ գիտեմ` էս մարդը անհայտ պատճառներով ինձ հիշեցնում է մանկությունս: Երևի նրա համար, որ ես էլ մանուկ հասակում այսպես անմեղ էի, ոգևորվում ու ուրախանում էի անկեղծորեն, այլ ոչ թե մի ձևական ժպիտ շուրթերիս շնորհավորում բարեկամներիս Նոր Տարին: Երևի այն ժամանակ իմ կյանքի իմաստն էլ նոր հեռախոս ունենալն ու բոլորին նախանձեցնելն էր…

Իմ կանգառն է:Հայացքով հաջողություն եմ ասում ոսկե ատամով անծանոթին ու մի անկեղծ ժպիտ շուրթերիս իջնում եմ ավտոբուսից: Շնորհակալ եմ նրանից, որ անկեղծության լավ դաս տվեց, որ հիշեցրեց մանկությունս, որ մի քանի րոպեով ինձ վերադարձրեց Ամանորի մոռացված կախարդանքը:

Ես հասկանում եմ, որ սիրում եմ մեր փոքրիկ քաղաքի 3-րդ համարի ավտոբուսները, որ գալիս են այդքան սպասեցնելուց հետո, որ իրենց հետ բերում են բազմազան մարդկանց ու պատմություններ, և նրանցից անպակաս են արկածները: Սիրում եմ, անգամ հաշվի չառնելով, որ ստիպում են սպասել իրենց այնպես, ինչպես հրաշքին են սպասում:

Մեր փոքրիկ քաղաքի կանաչ ու դեղին հրաշքները…

—Չէ, չէ․․․ Մի քիչ էս կողմ դիր։

—Զգու՜յշ, վրադ ես թափելու։

—Ա՜, տատ, լավ էլի, հիմա ի՞նչ, էստեղ լավ չի՞։

—Լավ ա, լավ ա: Դիր: Մենակ հեռու գնա` չթափես վրադ, թե չէ` օգնելու տեղը մի բան էլ վնաս կտաս։

Մի փոքրիկ միջադեպ առօրյա կյանքից։ Հիմա սա կարդալով երևի կմտածեք` գժվեց էս աղջիկը։ ՉԷ, չէ, սխալ հասկացաք։ Հիմա ասեմ` ինչու:

Արդեն աշուն է, ու սկսվել է մարդկանց կողմից երկար սպասված պահը՝ բերքահավաքը։ Դե, եթե բերքահավաք է, ուրեմն պահածոների պատրաստման ժամանակն է։ Մենք էլ բոլորի նման որոշեցինք փակել տոմատի մածուկ։ Բայց ինչ եղավ` կհասկանաք ընթացքում։

—Տատ, գիտես չէ՞, ես եմ քամելու։

—Տո քեզանից ի՞նչ տոմատ ճզմող, դու ավելի լավ ա` արի գնա բանկաները լվա, որ մեր գործը հեշտ լինի:

—Ու՜ֆ, տա, լավ, դե ինչ արած, հեսա կանեմ։

Բայց դե ինչ անելու մասին է խոսքը։ Ինչպես միշտ, չուզենալով արեցի այն ամենը, ինչը ասել էր տատիկը։ Մեկ էլ մի շրխկոց․․․ Ինձ թվում է` հասկացաք, թե ինչի մասին է խոսքը։ Իմ անփութության պատճառով բանկաները մեկը մյուսի վրա դնելով՝ ջարդեցի բոլորը։ Դե, հիմա ինձ ասեք, թե ես ինչ պիտի անեմ կամ ինչ պիտի հորինեմ, որ էս ամենի տակից կարողանամ դուրս գալ։

Մի երկու օր է անցել տվյալ դեպքից,ու այսօր մերոնք էլի պահածո են փակում: Հիմա վախենում եմ օգնել, գիտեմ. ամեն անգամվա նման մի փորձանքի եմհանդիպելու։Ինձ կհասկանան բոլոր նրանք, ովքեր գոնե մեկ անգամ նման իրավիճակի մեջ հայտնվել են։

Միշտ հավատացել եմ, որ բառերն ուժ ունեն, որ սրտում պահված մեծ ցանկությունները հոգու բառերով տիեզերք են հասնում ու քեզ ուրախացնելու, սրտիդ զարկերի բաբախն արագացնելու չափ իրական են դառնում: Պիտի միշտ մտքումդ, սրտումդ պահես քո երազանքները, անընդհատ մտածես ու ասես. «Հաստատ կկատարվեն», որ հենց այդպես էլ լինի: Եղբորս՝ համալսարան անվճար ընդունվելն ինձ ապացուցեց, որ, իրոք, բանն ասելով կլինի:

Երկուսիս՝ պարապմունքներով տարված շրջանն էր. իմ վերջին տարին էր, հոգով-սրտով տրվել էի պարապմունքներիս: Մտնում էի սենյակ ու մինչև ուշ գիշեր պարապում: Եղբայրս ուշ էր տուն գալիս, մի կես ժամ դաս անում, հետո պարապմունքներն էր շատ արագ վերջացնում ու շուտ քնում: Ես մտածում էի. «Այ, Աստված ջան, էս էրեխեն գոնե մի տեղ ընդունվի: Ախր, հեչ լավ չի պարապում: Կարող ա գա, կտրվի, խայտառակ լինենք»: Ու անընդհատ մտածում էի, որ գոնե անցողիկ բալեր հավաքի: Անընդհատ եղբորս ասում էի. «Դա՛վ, լավ պարապի, էլի, որ դու էլ լավ տեղ ընդունվես, լավ սովորես ու կարգին մարդ դառնաս»: Ու իր պատասխանը միշտ հետևյալ կերպ էր լինում. «Այ, Շուշան, դու քո մասին, հա, մտածի: Ես գալու եմ անվճար ընդունվեմ: Դու մտածի, որ բանավոր քննություն ունես, նենց արա, բարձր ստանաս: Իմ հետ գործ չունես: Ես անվճար եմ անցնելու, որովհետև տենց եմ ուզում»: «Հա, է, հա, քեզ թվաց: Դու հլը տես` ընդունվում ես, թե չէ»:

Ես, իրոք, լավ էի պարապում: Ծնողներս մտածում էին, որ անվճար կանցնեմ, իրենց հույսը ես էի: Իսկ իմ մտքով չէր էլ անցնում անվճար ընդունվելը. ասում էի, որ ինձնից շատ ավելի ուժեղները կան, ես չեմ կարողանա անվճար ընդունվել: Ու հենց այդպես էլ եղավ. ես վճարովի ընդունվեցի՝ չնայած շատ աշխատելուս: Ես վճարովի ընդունվեցի, որովհետև հավատ չկար իմ մեջ, որովհետև, ինչպես միշտ, թերագնահատում էի կարողություններս:

Մի տարի հետո, երբ արդեն եղբորս քննությունների շրջանն էր, ամեն օր աղոթելով սպասում էի, թե երբ պիտի բարեհաջող քննությունները հանձնի, որ սիրտս հանգստանա: Խոսում էի մայրիկիս հետ, ասում էր, որ եղբայրս սկսել է լավ աշխատել, միշտ պատրաստ է գնում պարապմունքներին: Չնայած չէի էլ կասկածում, որ մայրիկիս հսկողության տակ հնարավոր լիներ մի վարժություն անգամ բաց թողնել: Քննություններից հետո զանգում էի ու հարցնում. «Հը՞ն, մա՛մ, դո՞ւրս ա եկել»: «Հը՞ն, մա՛մ, ստուգե՞լ եք»:

Հանձնեց բոլոր քննությունները ու հավաքեց իմ սպասածից բարձր միավորներ: «Դե, ուրեմն, ընդունվել ա: Շատ լավ ա»:

Մի ամիս անց, երբ ցուցակներն արդեն կախված էին, իմացանք, որ եղբայրս ընդունվել է ու, ի զարմանս և ի ուրախություն ինձ՝ անվճար: Երջանիկ էինք, շատ ուրախ: Երջանկության մի ուժեղ տեսակ էլ անվճար համալսարան ընդունվելն է: Գրկեցինք իրար, ու եղբայրս ասաց.

-Բա, Շուշ, որ ասում էի` չէիր հավատում: Պիտի հավատաս ուժերիդ ու ասես, որ կստացվի: Բանն ասելով կլինի:

Ինչ ասեմ, բանն ասելով կլինի:

Հիմա ասեմ` որտեղ եմ հոդվածս գրում, ծիծաղելի կթվա: Երևան-Վայք երթուղայինի մեջ։ Հա, հա, ճիշտ կարդացիք, կարիք չկա երկրորդ անգամ կարդալու, «տրանսպորտի» մեջ եմ։ Հիմա ասեմ` որն է պատճառը, որ այս անհարմար ճանապարհներին վերցրեցի հեռախոսս ու սկսեցի գրել: Այ, կողքիս պատուհանից դուրս եմ նայում ու տեսնում Արարատը: Գիտեք, չէ՞, այնքան  մոտ է երևում ամեն մի քարակույտը, Մասսյաց վիհը, երանի ֆոտոխցիկս մոտս լիներ: Վարորդին կխնդրեի մեկ րոպե կանգ առներ, նկարեի։ Նայում եմ պատուհանից դուրս ու մտքումս անընդհատ կրկնում «Արարատն ամենամոտիկից»: Հա, դե մեր տունը այն տներից չէ, որի պատուհանից ամեն առավոտ երևում է «Մասիսի լուսապսակ գագաթը», ինչպես ասվում է գովազդներում: Թվում է, թե  վարորդը աջ թեքվի ու գնա ուղիղ, մի քանի րոպեից կհասնենք: Երանի բոլոր վարորդները այս ճանապարհը աջ թեքվեն ու ուղիղ գնան` օդանավակայանի ճանապարհի փոխարեն:

Խմբագրության կողմից. Եկեք իրականացնենք Արմանի չարված  լուսանկարի երազանքը: Ամեն մեկը, ով ամեն օր տեսնում է Արարատը, թող լուսանկարի լեռը և գրի, թե որտեղից է արել լուսանկարը: Կսպասենք:

-Չես հիշում, չէ՞:
-Չէ, չէ, չեմ հիշում:
-Բա էն ընկերուհիդ, որ կար, իրան էլ ես, չէ՞, մոռացել:
-Հա, հա, իրան էլ:
-Էն անցած օրերին էլ ուշադրություն չես դարձնում, չէ՞:
-Հա, հա, դրանք էլ եմ մոռացել, չեմ հիշում, ոչինչ չեմ հիշում:
-Իսկ փոխվել ես, չէ՞: Էլ չե՞ս լացել:
Ձայնը դողում է, ձայնը լռում է:
-Ամ, իսկ դու գիտե՞ս, որ թիթեռներին մի օր է տրված ապրելու, ու ինչքան ջանք են թափում նրանք, որ այդ մի օրվա կյանքը երջանիկ ապրեն:
-Իրենք գոնե մեկ օր են ապրում, իսկ մենք, կարելի է ասել, ընդհանրապես չենք ապրում:
Ձայնը շփոթվում է, Ձայնը մարում է:
-Ամ, երանի մենք էլ թիթեռների պես ապրել իմանայինք:
Էսպիսի խոսակցությունների հաճախ եմ հանդիպում, օրվա մեջ 3 կամ 4 անգամ: Տեսնես` իրենք գիտե՞ն, որ ես լսում եմ, երբ երկու իրար հակասող «ես»-երս իրար են հանդիպում, այդքան էլ լավ բան չի ստացվում:
-Ամ, գիտես, չէ՞, բայց ես ապրել եմ սովորում:
-Դա քեզ է միայն թվում, իրականում դու ոչինչ էլ չգիտես: Այ, եթե գոնե կարողանայիր մարդկանց տարբերակել, մի բան կստացվեր:
-Ինչո՞ւ, այդքան փորձը հերիք չէ՞ սովորելու համար:
-Իհարկե ոչ, երանի ապրելը այդքան հեշտ լիներ:

Հիմա, երբ հետ եմ նայում ու հասկանում, ինչքան բան է անցել, ու դեռ ինչքան է անցնելու, մի պահ սկսում եմ երկար մտածմունքների մեջ ընկնել: Կյանքի էջեր կան, որտեղ ծիծաղել եմ, հիմա մի կտոր կարոտը ստիպում է արտասվել, իսկ այն էջերում, որտեղ լաց եմ եղել, հիմա դա հիշելով, միայն ժպտում եմ:
Երբ մի օր ունեցածդ կորցնում ես ու փնտրել չես կարողանում, երբ գտնելու հույսը վերածվում է հուսահատության, դու փորձում ես ունեցածդ նորից ստեղծել: Ու երբ չարչարանքներդ հասնում են եզրակետին, դու հասնում ես մի կտոր երջանկություն:
Երբ վայրէջքներից հետո թևերդ վնասվում են, բայց դու մեկ է, միջոց ես գտնում թռիչքդ կատարելու, հիանալի է, ավելի առաջ ես. հիմա ունես մի կտոր էլ կամքի ուժ:
Երբ չնայած սառը քամուն, դու կարողանում ես միջիդ ջերմությամբ գոյատևել, դու ձեռք ես բերում մի կտոր էլ դիմացկունություն:
Երբ տեղում կանգնելու ու մարդկանց սպասելու փոխարեն գնում ես առաջ ու անցյալում ես թողնում ամեն ինչ, դու ձեռք ես բերում մի կտոր հիշողություն:
Երբ ուժ ես գտնում փոխելու ամեն ինչ, գլխի վայր շուռ տալու կյանքը, կամ ամեն ինչ 10 քայլ հետ տալով ու նորից շարունակելով փորձում ես գնալ, հիմա էլ ունես մի քիչ էլ տոկունություն:
Դու աընդհատ ձեռք ես բերում, անընդհատ նոր կտորներով կյանքի թեորեմն ես փորձում կառուցել, կորցնում ու գտնում ես, բարձրանում ու իջնում ես, բայց արդյո՞ք ապրում ես, արդյո՞ք գիտես, թե ինչպես են ապրում:
Ժամանակ առ ժամանակ ինձ թվում է, որ ես ապրել արդեն գիտեմ, որ արդեն բացահայտել եմ կյանքի կանոնները, բայց մի սայթաքում, ու ես նորից անորոշության մեջ եմ:
Ըստ ամբողջ մարդկության` մենք միշտ ապրում ենք, իսկ ըստ իմ տեսակետի` շատ քչերը գիտեն, թե ինչ է ապրելը:
Սակայն կան մարդիկ, ովքեր իրոք ձգտում են ապրել, ինչպես և ես, և դա ամենաուրախալի փաստն է:
Ֆիզիկական գոյությունը դեռ ապրելը չէ, ապրում ես, երբ ներքինդ լցված խինդով ու երջանկությամբ քեզ ստիպում է շնչել, երբ մութ ու խավար մտքերը, գորշ տրամադրություններն ու տխուր աչքերը վերանան, մարդիկ, երևի թե, կկարողանան ապրել:
Մենք դպրոցում շատ բան սովորեցինք, բայց այդպես էլ չսովորեցինք կյանքին գումարել ուրախություն, հանել տխրություն, բազմապատկել երջանկություն և բաժանել բարության: Մենք դպրոցում այդպես էլ չսովորեցինք ապրել: