Լաստիվերը մեկ օրով մեր հոգում և հոգուց դուրս

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Գրիգորյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Գրիգորյանի

-Հասանք, այո՛, հասանք:
-Է՞ս ա:
-Վայ, չէ՛, մոռացա՞ր, որ երեք կիլոմետր պիտի քայլես:
-Լավ, վերջ, Աստված մեզ հետ, ճանապարհ ընկանք:
Գնում ենք խառը խմբերով, ամեն մեկիս ձեռքին մեկ-երկու, շատերի ձեռքին անգամ երեք և ավելի ծանր տոպրակներ: Մհերը, Զավենը ու էդ ծանր տոպրակները: Գնում ենք՝ մտածելով, որ սկզբի նման ամբողջ ճանապարհն էլ հեշտ կլինի: Բայց մեկ էլ հիշում ենք նկարներն ու, ինչ արած, էլի քայլում:
-Չհասա՞նք:
-Նոր ենք ճամփա ընկել, Լիլի՛թ:
Ողջ ճանապարհին իմ ձայնն է հնչում.
-Հավես ա, չէ՞: Ինչ սիրուն ա…
-Հլը նայի, որ «կսկծու» ա խոսում:
Ճանապարհը խորդուբորդ է: Ոտքդ դի՛ր մի փոքր ձախ: Դե, եթե անում ես դա, մահդ առջևումդ է: Ասում եմ՝ եթե կուզես ինքնասպանություն գործել, գոնե էս ձորից քեզ գցիր, որ գեղեցիկ մահ ունենաս: Լավ, ինչևէ, էսպիսի կատակներ չեն անում:
Բոլորս խոսում ենք, կեսս էլ մտքի մեջ ենք փնթփնթում:
-Զիփլայնը, երեխեք, նայեք,- ամբողջ ճանապարհին Մհերը նույն «զիփլայնն» է կրկնում ու սղոցում մեր ուղեղը: Անահիտը մեկ-մեկ ինձ հիշում է, շրջվում ու սկսում.
-Լի՛լ, քո երգերից միացրու…
Մեկն էլ, թե.

-Լի՛լ, «դայլայլոցդ» չենք լսել վաղուց, երգի՛:
Ճանապարհին տղաներին եմ անընդհատ բարկացնում:
-Տղե՛րք, չեմ կարողանում իջնել, օգնե՛ք:
-Ձեռքդ տո՛ւր, Լիլ:
Մեկ էլ նորից.
-Էստեղ դժվար չի, բայց էլի օգնեք:
-Լիլո՛, մի հատ թեթև «վեշ» ես բռնել ու օգնություն ես ուզում, մենք ի՞նչ ասենք: Մեծ երեխա ես, իջի էլի, վայ…
Ու նորից.
-Նարեկ տղա, օգնի՛ր իջնեմ, համ էլ՝ ես աղջիկ եմ:
Ես ու Նարեկը միշտ կռիվների ու գրազների մեջ ենք, էստեղ էլ մեզ ցույց պիտի տանք:
Կարևորը՝ տեղ հասանք, ինչը բոլորիս ուրախացրեց:
Վազում ենք ճոճանակի մոտ, տեղեր ենք «բրոնյա անում» ճոճանակի վրա, հանգստանում, վազում ջրվեժի մոտ:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Գրիգորյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Գրիգորյանի

Սկսվում է մի տոննա նկարներով լի ֆոտոսեսիան: Միլանան հաստատ կգժվի էդքան նկարները դասակարգելիս, կողմնորոշվելիս, թե ում ինչ պիտի ուղարկի: Սիրուն տնակ՝ չըխկ, քիչ հետո թուփ՝ չըխկ…
-Լի՛լ, կանգնի էստեղ, Լի՛լ, նայի ու ժպտա,- ասում են ամեն կողմից, բայց, իհարկե, գլխավոր դերերում Միլանան ու Դավիթն են:
Հետո նայում ենք ծնողների հայացքներին, որ մտածում են, թե ո՞նց պիտի էդքան հետ դառնան, ի՞նչ պիտի լինի…
Դե, էլ ոնց որ բան չկա ասելու: Թե՞ կա: Մաֆիա ենք խաղում մի հինգ անգամ, որովհետև նորմալ չի ստացվում: Նորմալ չի ստացվում նաև Ռոբի ու Վահեի խարույկը: Մեկ էլ երգելս է գալիս, վիդեո ենք նկարում: Ինչ ուզում, անում ենք:
Այսքանը: Եթե նկարներ կուզեք տեսնել, գրեք, որ ուղարկեմ: Հա՛, հետ դառնալն ավելի հեշտ էր, դրա մասին էլ երևի չխոսեմ, հա՞:
Լաստիվերը լցված էր թե՛ մեր, թե՛ մեր սիրելի դասղեկի ու ծնողների վախով, էքստրիմով ողողված ժպիտներով, որ բաժանել էինք բոլորիս հենց սկզբից:
Լավ կլիներ, որ ամբողջ դասարանը ներկա լիներ: Էս օրն էլ էսպես անցավ: Ով ինչ ուզում է, թող ասի, թող բողոքի, թող հիշի և ուրախանա: Ես կուզեի նորից գնալ Լաստիվեր:

Սուրենը

Լուսանկարը՝ Էլիտա Ստեփանյանի

Լուսանկարը՝ Էլիտա Ստեփանյանի

Քեռուս տղան՝ փոքրիկ Սուրենը, ապրում է Կալավան գյուղում: Սովորում է արդեն 2-րդ դասարանում: Պապիկին խնդրել էր, որ իր համար պտտաձող («տուռնիկ») սարքի: Պապիկն էլ նրան չէր մերժել: Սուրենն ազատ ժամանակ սիրում է սպորտով զբաղվել, դհոլ նվագել, փոքրիկ հեքիաթներ գրել: Շատ ճկուն և ուժեղ տղա է:

Մի օր քննության համար պարապում էի, երբ Սուրենը ներս մտավ և ասաց.

-Էլի՜տ, գրածս կստուգե՞ս:

-Հա, իհարկե,- ասացի ես ու սկսեցի ստուգել: Մի փոքրիկ հեքիաթ էր գրել, որն սկսվում էր այսպես.

«Լինում է, չի լինում մի կապիկ է լինում, կապիկը հանդիպում է գետակին ու հարցնում.

-Արջին տեսե՞լ ես:

-Հա, այն կողմ գնաց»:

Լուսանկարը՝ Էլիտա Ստեփանյանի

Լուսանկարը՝ Էլիտա Ստեփանյանի

Երբ կարդացի, զարմացա: Ինձ շատ դուր եկավ: Սուրենը դպրոցը շատ է սիրում, դասերը նույնպես: Մի քիչ էլ խիստ է: Երբ կարճ շրջազգեստ եմ հագնում, բարկանում է վրաս ու ասում.

-Էլիտ, շուտ գնա ու փոխվի:

Մի անգամ հարցրի, թե երբ մեծանա, ի՞նչ է դառնալու:

-Զինվոր, որ հայրենիքս պաշտպանեմ:

Ասաց ու վազեց խաղալու:

svetlana davtyan

Ուսուցիչը ամեն պայմանում ուսուցիչ է

Հարցազրույց ԿԱՊՈՒ (Կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների) դպրոցի ուսուցչուհի Լիլիթ Հարությունյանի հետ:

-Դուք աշխատում եք տարբեր խնդիրներ ունեցող երեխաների հետ, հե՞շտ է աշխատել նման երեխաների հետ, թե՞ դժվար աշխատանք է:

-Բավականին դժվար է կրթության համար առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների հետ աշխատելը, բայց փորձը ցույց է տվել, որ կարելի է հասնել հաջողության ցանկացած բնագավառում: Այստեղ կարևոր գործոն է հանդիսանում ուսուցչի նվիրումը և պատրաստակամությունը:

-Երեխաներն ինչպիսի՞ խնդիրներ ունեն: Քանի՞ աշակերտ է սովորում դպրոցում:

-Երեխաները կարող են ունենալ թեթև մտավոր հիվանդություն, ծանր մտավոր հիվանդություն, դաունի սինդրոմ, հենաշարժական համակարգի խախտում, աուտիզմ: Այս պահին Աշտարակի թիվ մեկ դպրոցում սովորում է 45 աշակերտ:

-Ինչպե՞ս է տեղի ունենում երեխաների ուսուցումը:

-Երեխաների ուսուցումը տեղի է ունենում հատուկ ծրագրով, որը կազմվում է՝ ելնելով երեխաների կարիքներից:

-Ուսուցիչները նման երեխաների վրա բարկանալու իրավունք ունե՞ն:

-Ուսուցիչները ոչ մի իրավունք չունեն բարկանալու կամ առավել ևս հարվածելու նման երեխաների: Իհարկե, երբեմն շատ դժվար է լինում երեխաներին կառավարելը, բայց բոլորն էլ առավելագույն համբերություն և պրոֆեսիոնալ մոտեցում են ցուցաբերում:

Lusine atanesyan

Էքսկուրսիաների ամիսը

Ամեն տարի դասարանով ապրիլից սկսում ենք որոշել, թե ուր պետք է գնանք էքսկուրսիայի և այդ մասին տեղեկացնում ենք դասղեկին: Եթե նա հավանություն է տալիս առաջարկին, ապա սկսում ենք պատրաստվել, իսկ եթե նրան դուր չի գալիս կամ «վտանգավոր» է, առաջարկում ենք այլ տարբերակներ: Անցյալ տարի ցանկանում էինք գնալ Արցախ՝ Գանձասար և Շուշի, սակայն քառօրյա պատերազմի պատճառով չգնացինք, իսկ այս տարի 2-3 օրով ուզում էինք գնալ Սևան, բայց քանի որ փոքր էինք, այս առաջարկը ևս համարվեց վտանգավոր, ու չգնացինք:

Հիշում եմ, որ տարրական դասարաններում մեր «էքսկուրսիան» անցնում էր դպրոցի հետևի մասում՝ եղևնիների տակ: Երբ ուսուցչուհին ասում էր, որ էքսկուրսիա ենք գնալու, շատ էինք ուրախանում և սկսում էինք պատրաստվել դրան՝ կարծելով, թե ուրիշ տեղ ենք գնալու:

Երբ ավարտեցինք չորրորդ դասարանը, գնացինք մանկական սրճարան: Բացի դպրոցի հետևի եղևնիներից, դա առաջին անգամն էր, երբ դասարանով որևէ տեղ գնացինք, երկրորդը եղել է 6-րդ դասարանում, երբ գնացինք Տաթև և Խնձորեսկ, իսկ երրորդը եղավ այս տարի հունիսի 9-ին. գնացինք Վազգեն Սարգսյանի տուն-թանգարան, Խոր Վիրապ, Գեղարդ, Գառնի:

Այժմ ամեն ինչ փոխվել է. Անգեղակոթ գյուղի ոչ մի տարրական դասարանցի չի գնում դպրոցի հետևի եղևնիների մոտ: Գնում են միայն տեսարժան վայրեր, օրինակ՝ Շաքիի ջրվեժ, Ջերմուկ կամ Նորավանք: Եղբայրս ինձնից 4 տարով փոքր է և տարրական դասարանը այս տարի է ավարտել, սակայն նա արդեն 3 անգամ էքսկուրսիա է գնացել: Մենք գոնե չորրորդ դասարանում գնացել ենք սրճարան, կան դասարաններ, որոնք նույնիսկ այդտեղ չեն գնացել:

Էքսկուրսիաները շատ կարևոր նշանակություն ունեն՝ ծանոթանում ենք նոր վայրերի, կռվածները հաշտվում են (մեր դասարանում այդպես է), ունենում ես ավելի շատ հիշողություններ դպրոցի հետ կապված: Միասին որևէ տեղ գնալիս մենք ողջ ճանապարհին պարում և ուրախանում ենք: Դա կախված է նաև վարորդից: Մենք ունենք մշտական վարորդ, որի հետ ժամանակը շատ լավ է անցնում, բացի դա, նա ամեն մի անկյունը գիտի:

Այս տարի World Vision կազմակերպությունը կազմակերպել է էքսկուրսիա դեպի Ա. Բակուցի տուն-թանգարան, Տաթև, Խնձորեսկ 2003 թ. ծնված երեխաների, այսինքն՝ մեր դասարանի համար մինչև հունիսի 25-ը: Ստացվում է՝ այս տարի դասարանով ևս մեկ էքսկուրսիայի կմասնակցենք:

jora petrosyan

Թշնամու հետ նույն սենյակում

Գնում էի Վրաստան: Բոլոր անցակետերը նորմալ անցա, բայց հենց հասա Վլադիկավկազի անցակետը, ինձ ձերբակալեցին՝ ասելով, թե ես էն հանցագործն եմ, որին փնտրում են: Դե, իհարկե, ուղղակի շփոթմունք էր: Իմ անունն ու ազգանունը համընկնում էին հետախուզման մեջ գտնվող մարդու անուն-ազգանունի հետ: Բնականաբար, ես մենակ չէի. եղբայրս ինձ հետ էր, ու մինչ նա կփորձեր բացատրել, որ հաստատ մի բան սխալ է, իմ թևերը ոլորեցին ու տարան մեկուսարան:

Մոտավորապես 20 րոպե այնտեղ մնալուց հետո ինձ միացավ նաև մի ընտանիք՝ երկու կին, երկու աղջիկ և մեկ տղա երեխաներ: Նրանց խոսակցությունից հասկացա, որ տղայի անունը Թումար էր: Թումարը մոր գրկից իջավ ու միանգամից եկավ ինձ մոտ: Դե, ինչ մեղքս թաքցնեմ, անուշիկ բալիկ էր, գրկել էի ու խաղում էի հետը: Որպեսզի ժամանակը միապաղաղ չանցներ, սկսեցինք ռուսերեն շփվել: Մի փոքր զրույց ունեցա նրանց հետ՝ իմ «չեղած» ռուսերենով:
-Որտեղի՞ց եք,- հարցրի ես:
-Ադրբեջանից:
Նրանք ինձ պատասխան հարց չտվեցին, թե ես որտեղից եմ: Երևի հասկացել էին արդեն, որովհետև իմ հետ կային իրեր, որոնց վրա Հայաստանի դրոշն էր:

Սառեցի տեղում. նույն սենյակում եմ թշնամի ազգի հետ: Երեխային իջեցրեցի գրկիցս ու առանձնացա մի անկյունում: Վայրկյաններն էի հաշվում, թե երբ պիտի դուրս գամ այդ դժոխքից՝ մեկուսարանից:
Մոտավորապես հինգ ժամ մեկուսարանում էի նրանց հետ: Սկզբում տագնապ էի զգում: Բայց հետո… Հետո ինձ համով-համով բաներ հյուրասիրեցին, կամաց-կամաց հարմարվեցինք միմյանց: Ուզում էի զանգել մերոնց, բայց հեռախոսիս ռոումինգն ակտիվացված չէր, չէի կարողանում կապվել: Նրանք առաջարկեցին իրենց հեռախոսը: Վերցրի ու զանգեցի քրոջս: Նա բնականաբար չպատասխանեց՝ տեսնելով ադրբեջանական համար: Հեռախոսը վերադարձրի ու հայտնեցի շնորհակալությունս:

Վերջապես ամեն բան պարզվեց, և ինձ ազատ արձակեցին: Երկար ժամանակ մտածում էի մեկուսարանում գտնվող իմ «թշնամիների» մասին, հասարակ ժողովրդի, որը «վերևների» հրամանով պատերազմում է, արյուն թափում: Ոչ ոք պատերազմ չի ուզում, չի ուզում թշնամանալ, ո՛չ մենք և ո՛չ էլ նրանք չենք ուզում արյուն թափել, բայց… Բայց շարունակում ենք կռվել, ատել իրար ու զոհվել:

sona zaqaryan

Մարդիկ

Մարդիկ միշտ դժգոհ են, դժգոհ են ամեն ինչից: Դժգոհ են իրենց կյանքից, չնայած նրանց կյանքը լավ է դասավորված, դժգոհ են մարդկանցից, դժգոհ են աշխարհից: Մարդն իր էությամբ է դժգոհ: Շատ անգամ, երբ ինչ-որ բան այնպես չի լինում, դժգոհում ենք, բայց դժգոհելուց հետո երկար խորհում ու հասկանում.

-Մի ՞թե այսպես ավելի լավ չէ, շատերը կցանկանային հենց իմ փոխարեն լինել:

Իհարկե, սա շատ քչերն են հասկանում:

Մարդիկ միշտ նախանձում են, նախանձում են ամենաչնչին բաներին, վատություն են անում մարդկանց, անգամ եթե այդ մարդիկ իրենց ոչինչ չեն արել: Իսկ երբ հարցնում ես, թե ինչու են նման բան անում, հետևում է պատասխանը.

-Չեմ կարող հանդուրժել ուրիշների երջանկությունը:

Ինչպիսի հիմնավոր պատճառ…

Մարդիկ փորձում են լավ ու բարի երևալ, փորձում են անգամ գեղեցիկ երևալ, բայց ցավոք միայն երևալ:

Օրինակ, մի տղա երթուղայինում գեղեցիկ աղջիկ տեսավ և լավ տպավորություն գործելու համար անմիջապես տեղը զիջեց մի տատիկի: Հաջորդ անգամ երթուղայինում գեղեցիկ աղջիկ չկար, իսկ մի բարի տատիկ կանգած էր մնացել, և տղան անգամ ուշադրություն չդարձրեց նրան:

Մարդիկ առհասարակ ապրում են միայն ուրիշներին ինչ-որ բան ապացուցելու համար:

Ինչո՞ւ են մարդիկ լավը անում զուտ ուրիշներին ապացուցելու համար, որ իրենք լավն են:

Մարդիկ շատ սխալներ են գործում ապրում են սխալ կյանքով և հետո ուրիշներին մեղադրում դրա համար.

-Եթե այսինչ մարդը իմ կյանքում չլիներ, ես հիմա այսքան շատ սխալներ չէի գործի:

Ինչո՞ւ մենք չենք հասկանում, որ մեր կյանքի ճիշտ ու սխալ որոշումներ կայացնելը միայն մեր ձեռքերում է, որ ուրիշներին մեղադրելուց առաջ նախ մեզ պետք է մեղադրենք: Իսկ մի ՞թե սա ավելի ճիշտ չէ.

-Եթե ես այսինչ որոշումը չկայացնեի, նա իմ կյանքում չէր հայտնվի, և ես այսքան շատ սխալներ չէի գործի:

Մարդիկ ասում են, որ քրիստոնյա են, բայց երբեք ժամանակ չեն ունենում այցելելու եկեղեցի, երբեք չեն աղոթում և երբեք քրիստոնեական հավատով չեն առաջնորդվում:

Մարդիկ ասում են, որ հայրենասեր են, զինվորական հագուստով սելֆիներ են անում և հայրենասիրկան գրառումներ կատարում սոցիալական ցանցերում, բայց երբեք պահը բաց չեն թողնում, երկիրը վատաբանելու և «երկիրը երկիր չի» արտահայտությունը անելու համար: Եթե այդ «հայրենասեր» մարդկանց հարցնես, թե կգնա՞ն արդյոք ուրիշ երկրում ապրելու, նրանք կպատասխանեն` «երբե’ք», բայց առաջին իսկ հնարավորության դեպքում կթողնեն ու կհեռանան:

Ինչո՞ւ այս մարդիկ չեն հասկանում, որ հայրենասիրությունը դա սոցիալական ցանցերում արված գեղեցիկ նկարներն ու գրառումները չեն, ուրիշներին հաճոյանալու համար ասված խոսքերը չեն, երկիրն ու կառավարությունը վատաբանելը չեն, այլ գործելն ու արդյունքի հասնելը:

Մարդիկ խոսում են խաղաղության մասին, ցավում են, երբ ինչ-որ տեղ պատերազմ կամ ահաբեկչություն է լինում, ցավում են անմեղ մարդկանց կորստի պատճառով, բաց ցավոք միայն ցավում են:

Մի՞թե հանցանքը կվերանա, եթե միայն այն դատապարտվի, բայց դրա դեմ ոչ մի միջոց չձեռնարկվի:

Մարդիկ, մարդիկ, մարդիկ…

Մարդկանց մասին անվերջ կարելի է խոսել, քննադատել կամ գովաբանել, ատել կամ սիրել: Վերջում միևնույն է մի եզրակացության ենք հանգելու.

Մարդիկ միակ բանական էակներ են աշխարհում՝ անբանական մտածելակերպով…

«Իմ իրավունքները եւ ինչպես են դրանք պաշտպանվում» թեմայով էսսեների մրցույթի հաղթողներ

«Փաճիկո մոլորակի երեխաների իրավունքները»
Առաջին մրցանակ

Էդուարդ Թամամյան, 9 տ., Երեւանի թիվ 71 դպրոցeduard tamamyan

Հեռու հեռվում՝ արեգակնային համակարգից էլ այն կողմ, կա մեկ այլ արեգակնային համակարգ։ Հենց այնտեղ է գտնվում Փաճիկո անունով մոլորակը։ Այն Երկիր մոլորակից բավականին մեծ է, նույնիսկ արևից էլ է մեծ։ Սակայն այս մոլորակում կա ընդամենը չորս պետություն, որտեղ երեխաներն ունեն շատ արտոնություններ։

Կոլիանսա

Դարեր առաջ, երբ երեխային ուղղակի սթրեսի էին ենթարկում, ծեծում, անհարգալից վարվում նրա հետ, իշխանները մահապատժի էին ենթարկում ցավ պատճառողներին։ Իսկ հիմա արդեն բանտ են նստեցնում։

Կոլիանսայում գոյություն ունի երեխաների իրավունքների մասնաշենք։ Այդ մասնաշենքում կան երեք մասեր՝ հոգեբանության մաս, դատարան և բանտ։ Հոգեբանության մասն իր հերթին բաղկացած է երկու սենյակից՝ պատմարան և որոշման սենյակ։ Պատմարանում երեխաները պատմում են ողջ եղելությունը, իսկ որոշման սենյակում որոշվում է ներում շնորհել մեղադրյալին, թե՝ ոչ։

Որբերը ևս կարող են բողոքել ինչպես իրենց ծնողներից, որոնք լքել են իրենց, այնպես էլ դաստիարակներից։ Եթե երեխան բողոք է ներկայացնում դաստիարակի դեմ, ապա հաշվի են առնվում նաև մյուս երեխաների կարծիքները։ Այդ դաստիարակը դատապարտվում է ցմահ ազատազրկման։

Գրենլանդիում գործում է Կոլիանսայի օրենքը, որովհետև այն Կոլիանսայի կղզին է։

Հոպինսա

Այստեղ, ճիշտ է, չկա երեխաների իրավունքների մասնաշենք, բայց կա գլխավոր դատարան։ Այդ դատարանն ունի երեխաների և որբերի բողոքման բաժին։ Հենց այդ բաժնում մեղադրյալներին պատժում են Կոլիանսայի օրենքով, քանի որ Կոլիանսան և Հոպինսան միասնական պետություններ են։

Դարեր առաջ, երբ այսպիսի օրենքներ դեռ չկային, Հոպինսան այսպես էր պատժում իր պետության կանոնախախտներին. մեկ անգամ խախտելու դեպքում պահանջում էր մեծ տուգանք վճարել, երկրորդ անգամ խախտելու դեպքում երեխայի ծնողները բաժանվում էին, իսկ տունն ու ամբողջ գույքը մնում էր կանոնը չխախտող անձին։ Երկու կողմին էլ արգելվում էր պետությունից դուրս գալ, նույնիսկ՝ ամուսնանալ։

Հիմա արդեն այս օրենքը չի գործում, և շատ լավ է, որ չի գործում։ Ամեն դեպքում երեխային ընտանիք է պետք, լիարժեք ընտանիք…

Սիցելում գործում է նույն Հոպինսայի օրենքը։ Մոռացա ասել՝ Սիցելը Հոպինսայի կղզին է:

Չինար

Չինարում օրենքները տարբեր են։ Դատը տևում է հինգ տարի։ Այստեղ ամեն մի գյուղ ունի իր դատարանը, որտեղ նստում է գյուղապետը։ Երկու գյուղ միասին կազմում են մեկ մարզ։ Մարզային դատարանում նստում է մարզպետը, քաղաքային դատարանում՝ քաղաքապետը, իսկ մայրաքաղաքում՝ նախագահը, քանի որ այստեղ երեխաներին ավելի շատ են սթրեսի ենթարկում։

Հնում չինարցիները շատ համառ եղանակով էին դատում մեղադրյալներին. կանչում էին դատարան և ստիպում ստորագրել մի թղթի տակ, որը վերջինիս զրկում էր ծնողական իրավունքներից։ Դատարանն էլ երեխային հանձնում էր այն մարդու խնամակալությանը, ում որ երեխան էր նախընտրում։ Իսկ եթե ծնողը հրաժարվում էր ստորագրել, դատավճիռը կայացնում էր նախագահը։ Հետաքրքիրն այն էր, որ երեխան չէր մասնակցում դատավճռին․ ամեն դեպքում ևս մեկ սթրես, կարծում եմ, պետք չէր։

Հիմա որոշումը կայացվում է երեխային հասցրած վնասի աստիճանից ելնելով՝

առաջին աստիճան – ազատ են արձակում

երկրորդ աստիճան – դատապարտում են ոչ ցմահ ազատազրկման

երրորդ աստիճան – դատապարտում են ցմահ ազատազրկման։

Չինարի կղզիներում նույն օրենքներն են գործում։

Չոչո

Չոչոյում գործում է Չինարի օրինակը, միայն այն տարբերությամբ, որ մեղադրյալին դատում են ժողովրդի քվեարկությամբ։ Իսկ դարեր առաջ որոշում կայացնում էին հինգ դատավորները՝ դեմ և կողմ քվեարկելով։

Չոչոյի կղզիներում էլ, բնականաբար, գործում են նույն օրենքները։

Ես շատ եմ մտածել Փաճիկո մոլորակում ապրելու մասին։ Այնտեղի մարդիկ շատ ավելի բարի են, քիչ են բռնություն կիրառում և, որ ամենակարևորն է, շատ-շատ են սիրում ու գնահատում իրենց երեխաներին։ Այդ է պատճառը, որ դատերը քիչ են լինում Փաճիկոյում։

Ա՜խ, եթե մեր մոլորակն էլ այդպիսին լիներ…

 

arxiv

Մռայլ մարդիկ

Մեր փողոցը փոքր է, երևի, ոչ թե փողոց է, այլ՝ թաղամաս, որտեղ իրար դեմ դիմաց շարք են կանգնել միանման ու մռայլ շենքերը, որտեղ ապրում են ոչ պակաս մռայլ մարդիկ: Առավոտյան շենքերի բակերը դատարկ են, միայն հատուկենտ մարդիկ են անցնում՝ հորանջելով ու երթուղային տաքսի կանգնեցնելով: Հետո բացվում են կրպակները, որոնք իրար հետևից շարվել են փողոցի երկարությամբ: Լսվում են նաև հաց գնող երեխաների ձայները.

-Սուրիկ պապի, հաց ունե՞ք:

-Ունեմ, քեզ համար ինչպե՞ս չունենամ,- ջերմորեն պատասխանում է Սուրիկ պապին ու մեկնում հացը:

Մի ակնթարթում փողոցը լցվում է աշակերտական պայուսակներ կրող երեխաներով: Շտապող ամբոխի վերջում ճեմում են բարձր դասարանցիները՝ առանց աշակերտական պայուսակների, միայն մի տետրով ու լաքապատ կոշիկներով: Որոշ բարձր դասարանցիներ դպրոց են գնում սեփական մեքենաներով՝ երաժշտությունը բարձր միացրած: Առանց կանոնները պահպանելու՝ նրանք սլանում են ու փողոցն անցնող աղջիկներին ազդանշան տալիս: Փողոցը դատարկվեց, դասերն սկսվեցին:

Միշտ գոգնոցով կոշկակար Արսենը բացում է իր նարնջագույն կրպակը, որն ավելի շատ նարդի խաղալու վայրի է նմանվում:

Կեսօրին դուրս է գալիս գեր Արև տատիկը և մրգեր է վաճառում հենց մայթի վրա: Ժպիտը նրա դեմքից երբեք չի հեռանում, և ամեն անգամ, երբ ինձ տեսնում է, ասում է.

-Բալես, Աստված քեզ պահապան:
Մոռացա նշել, որ մեր թաղում է գտնվում հրշեջ ծառայությունը՝ բարձր շենքերով, հատուկ հրապարակներով և այլն: Նրանց բակը բավականին մեծ է, այդ պատճառով էլ տղաներն այնտեղ են հաճախ ֆուտբոլ խաղում, բայց խաղն ընդհատվում է, երբ լսվում է հրշեջ մեքենայի սուր ազդանշանը: Այդ մեծ կարմիր մեքենաները տագնապահարույց ձայն ունեն: Երբ անցնում են մեր փողոցով, թվում է, թե երկրաշարժ է:

Կեսօրից հետո բակը լցվում է երեխաներով: Ամեն հինգ րոպեն մեկ լսվում է մեր բակի Մանանի ձայնը. «Դաղալ եք, հա՜»: Մեր պատուհանի տակ մի երեխա է կանգնում և անվերջ գոռում՝ մա-մա՜: Ճիշտն ասած, ես այդ երեխայի անունն էլ չգիտեմ:

Ես բակ եմ գնում շանս հետ: Ասեմ նաև, որ շունս շատ բարի է, բայց փոքր-ինչ սարսափելի տեսք ունի: Մենք քայլում ենք փողոցով: Երիտասարդ կինն իր փոքր երեխայի հետ կանգնած է ինձնից հեռու, բայց, միևնույն է, գոռում է.

-Շանդ այն կողմ տար:

Նստարանի վրա նստած տատիկները բամբասում են: Երբ նրանց կողքով անցա, լսեցի. «Մի դու սրա շանը նայիր» բառերը, բայց ուշադրություն չդարձրեցի. վարժվել եմ արդեն: Ի՞նչ կարող եմ անել, եթե մեր հարևանները կենդանիներ չեն սիրում, երևի դա է պատճառը, որ նրանցից շատերն այդպիսի չար դեմք ունեն:

Էլեն Գյուլնազարյան, 13տ., 2003թ.

Բրդյա ամառ

Ամառը եկավ, զգացինք իհարկե: Օրերը տաքացան, բակում երեխաներ հայտնվեցին: Դե, բուրդ ու խալի լվանալու սեզոնն էլ բացվեց։ Մեր բակը հարմար է նման գործողությունների համար, ու հետևաբար, թաղի բոլոր կանայք հավաքվում են այստեղ ու լվանում գորգերն ու բուրդը: Օգնում ենք միմյանց, ու այդպես ավելի հեշտ է լինում, նաև՝ ուրախ։

Այսօր էլ սովորականի նման նրանք հավաքված էին մեր բակում: Ես էլ առիթը բաց չթողեցի ու լուսանկարեցի:

hovhannes ghulijanyan

Ամառային հանգիստ. հնարավո՞ր է, և որտեղ

Ամառային արձակուրդները սկսվեցին, և բոլորին սկսեց տանջել կարևոր մի հարց. որտե՞ղ կազմակերպել ամառային հանգիստը։ Եկեք մի փոքր վերլուծենք՝ արդյոք Հայաստանո՞ւմ, թե՞ նրա սահմանից դուրս է ճիշտ և նպատակահարմար հանգստանալ։

Հենց սկզբում նշենք, որ Հայաստանի քաղաքացին Հայաստանում հանգստանալով՝ իր ներդրումն է կատարում պետական բյուջեի մեջ, բայց, դե ինչ-ինչ պատճառներով ժողովրդին չի հետաքրքրում պետական բյուջեն։ Գնային տեսանկյունից ևս Հայաստանը ձեռնտու է, քանի որ միջին մակարդակի պայմանների հանգիստը Հայաստանում տասից տասնհինգ հազար դրամի է հասնում, իսկ այլ վայրերում սկսվում է տասնհինգ հազարին գումարած ճանապարհածախսը: Իսկ երբ հանգիստը դառնում է ընտանեկան, երբ մեկ օրվա արժեքը և՛ Հայաստանում, և՛ արտերկրում սկսվում է քառասուն հազարից, հասկանում ենք, որ լիարժեք հանգիստը, որը կտևի տասն օր կամ ավելի, սովորական ապրող հայերի համար դառնում է թանկ հաճույք։

Ինչ վերաբերվում է նրան, թե Հայաստանում քիչ են վայրերը և մարդիկ նորություններ են ուզում, ապա հարցումները ցույց են տալիս, որ հայերից քչերը գիտեն իրենց պատմամշակութային ժառանգության մասին, իսկ դա գալիս է նրանից, որ մարդիկ քիչ են այցելում տեսարժան վայրերը: Այստեղ ևս մեկ հակասություն կա. մարդը կարող է այցելել ինչ-որ վայր, սակայն էքսկուրսավար չունենալու պատճառով տեղեկություններ չստանա։ Օտար երկրում նաև հեշտ է ավելորդ քաշքշուկի մեջ ընկնելը, որն առաջանում է լեզվին վատ տիրապետելուց, մշակույթների տարբերությունից և այլն։

Ամառվա մեկ ամիսը շուտով կանցնի: Չգիտեմ՝ քանիսը կունենան հնարավորություն մեկնելու հանգստի, բայց կուզենայի ձեր կարծիքն էլ իմանալ: