Սա իրական պատմություն է մի կնոջ մասին, որն ի ծնե հաշմանադամ լինելով՝ երբեք չչարացավ իր բախտի հանդեպ…
Այստեղ անձանց անունները փոխված են, նաև կա նրանցից մեկի օրագրից որոշ հատվածներ:
Սա մի իրական պատմություն է, որ դեռ երկար չեք կարողանա մոռանալ…
Մաս 1
-Էդ երեխային ծովը նետիր, քեզ պետք չէ, մանավանդ էս անտեր պատերազմի ժամանակ,- ասաց մի գեր կին, որն ամբողջ ուժով փորձում էր գունազրկված ու տեղ-տեղ ճղճղված շալը կոնքերին փաթաթել, և որն ասես երբեք չէր հոգացել, սանրել իր գզգզված ու արդեն յուղոտված մազերը: Դրանք, գլխաշորի վատ կապվելու պատճառով, լցվել էին ուսերին: Այնուամենայնիվ պետք է ասենք, որ ի հակադրություն արևի տակ բավականին երկար և տաժանակիր աշխատանքին՝ նրա մաշկը դեռ պահում էր իր ճերմակությունը: Իսկ աչքերը և կարճ կտրված մազերը ձյութի պես սև էին:
-Չէ, իմ նոր ծնված էրեխուն՝ իմ Շուշանիկին, ո՜ւր նետեմ էս անիրավ ծովը, չէ, պատերազմը կվերջանա, շուտով կվերջանա:
Այդ կինը՝ ձեռքին երեխան, մի խորթ հայացք նետեց կողքին կանգնած գեր կնոջ և ապա՝ ծովի վրա: Նրա ալիքները՝ իբրև չարքեր, ձեռքերը պարզած սպասում էին երեխային՝ հատակ տանելու համար: Գեր կինը մի քանի անգամ ևս պնդեց իր ասածը, բայց տեսնելով, որ իրեն չեն լսում՝ միմիկայով ցույց տվեց, որ արդեն իր համար միևնույնն է, և սկսեց քայլել փոշոտ ճանապարհով: Նորածնին գրկած կինը կլիներ մոտ 30 տարեկան, չափազանց նիհար կին էր՝ ընդգծված այտոսկրերով ու թուխ մաշկով: Նա ոսկրոտ ու կապտած մատներով նորածնին ամուր սեղմել էր իր կրծքին: Երկար ժամանակ չէր ճաշել. դա էր պատճառը, որ գլուխը սկսեց պտտվել, իր աչքի առաջ ծովը այլ կերպարանք առավ, ձեռքերը թուլացան, և քիչ էր մնում՝ երեխան ընկներ: Բայց կինը շատ արագ կարողացավ իր վերջին ուժերն օգնության կանչել և էլ ավելի ամուր պահելով երեխային՝ շրջվեց ու քայլեց գեր կնոջ հետևից:
Հերթական ծանր օրը հոգեվարքի մեջ էր: Եթե գեր կինը գոնե մեկ անգամ շրջվեր ու նայեր իր հետևից դանդաղ, զգույշ քայլերով եկող կնոջը, ապա հեռվից էլ կնկատեր նրա աչքերից հոսող արցունքները, որոնք ընկնում էին ուղիղ երեխայի երեսին: Կտեսներ նաև, թե ինչպես է մայրն անտեսում շուրթերի ճաքերից հոսող արյունը և հինգ րոպեն մեկ համբուրում երեխային: Երբ ուժասպառ եղած կինը տուն հասավ, երեխան չէր դադարում լաց լինել: Փորձեց կրծքով կերակրել, բայց լավ էր հասկանում, որ կրծքում կաթ չկա, ու հենց այդ պատճառով է երեխան անվերջ լաց լինում: Գիշեր էր, այդ անշունչ գիշերվա մեջ միայն Շուշանիկի բարձր լացի ձայնն էր լսվում…
Մաս 2
Վաղ առավոտ էր: Մի կին, նստած տան ամենամեծ սենյակում՝ հին ճռռացող աթոռի վրա, ցածրաձայն լաց էր լինում՝ նայելով դագաղի մեջ պառկած ծեր կնոջը, որը նրա մայրն էր: Արցունքոտված աչքերով, ձեռքերը ծնկներին դրած նա անդադար կրկնում էր.
-Է՜, անխիղճ կին, ինձ թողիր, որ էսպես տանջվեմ, էն ժամանակ ծովը նետեիր, էլի,- բառերը հետզհետե խեղդվում են կոկորդում ու չեն լսվում այլևս:
Այդ կինը Շուշանն էր: Պատերազմը վաղուց ավարտվել էր: Դրանից տարիներ հետո մահացավ հայրը, իսկ ավելի ուշ մայրը ևս լքեց իրեն, ինչի պատճառով ընդմիշտ նրա աչքերում ապրեց տառապանքը: Այն տառապանքը, որ բախտից մերժվածներին մինչև վերջին շունչը կարող է քամել: Շուշանը ուներ երեք քույր և հինգ եղբայր, բոլորն էլ, բացի իրենից, ամուսնացած էին: Իր ժպիտը պատկանում էր միայն եղբայրների մանկահասակ երեխաներին, որոնց ժամերով գրկում էր և պատմում իր իմացած երկու հեքիաթները: Երեխաները այդ հեքիաթները ցանկանում էին լսել ամեն օր: Երբ դադարել էր լացի միջից բառեր արտաբերելը, ներս մտավ եղբայրներից մեկը՝ Սոսը: Սրբեց աչքերի արցունքները ու մոտենալով քրոջը՝ գրկեց նրան:
-Է՜, Սոս ջան,- այս անգամ Շուշանը սկսեց բարձրաձայն լաց լինել:
Օրերն անցնում էին: Շուշանը առավոտ վաղ էր արթնանում, եղբոր կնոջ՝ Նվարդի օգնությամբ հագնում էր շորերը, բարձի տակից հանում ջարդված հայելու կտորը, դեղին սանրը, կարգի բերում երկար մազերը ու նստում իր անկողնու կողքին գտնվող մի հին աթոռի: Նա հաշմանդամ էր: Երիտասարդ ժամանակ կարողանում էր պատերից բռնելով քայլել, բայց ժամանակի ընթացքում այլևս չկարողացավ իր հին աթոռից բաժանվել: Նստում էր առավոտից մինչև երեկո, նստում էր՝ հայացքը միշտ դռանը: Քիչ անց եղբոր երեխաները մեծ աղմուկով լցվեցին սենյակ.
-Հորքո՜ւր, հորքո՜ւր, տես՝ ինչ ենք գտել:
-Ի՞նչ է, լաո:
-Թռչուն է, թռչո՜ւն, հորքո՛ւր:
Երեխաների ձեռքին մի սառած թռչուն էր: Շուշանը վերցրեց, փաթաթեց մի մեծ շորի մեջ ու տխուր աչքերով հետևեց: Մի քանի րոպե անց երեխաները սկսեցին ուրախությունից ճչալ. թռչնակը բացել էր իր աչքերը:
-Ա՛ռ, լաո, տա՛ր, թող թռչի:
Երեխաներից Սևակը վերցրեց թռչնակին ու գրպանը ցորեն լցնելով՝ դուրս եկավ, մնացածը՝ նրա հետևից: Շուշանը երկար ժամանակ նայեց նրանց հետևից…
Մաս 3
Այժմ պետք է ասեմ, որ դու, սիրելի՛ ընթերցող, այսքան ժամանակ բախվել էիր ինչ-որ մեկի աղոտ հիշողության ընդգծված երակներին: Եվ այս մասը կսկսեմ օրագրի այս հատվածով.
«Այսօր իմ ծննդյան օրն էր, իմ ծնունդը միշտ ուրախ է անցնում, ես շատ նվերներ եմ ստանում: Այսօր մայրիկը ինձ ամենաառաջինը շնորհավորեց, և ես նրա հետ տան գործերն արեցի ու սեղան դրեցի: Իմ ծննդյան օրը միշտ շատ հյուրեր են գալիս, մորական տատիկն ու պապիկն էլ են գալիս, բայց հորքուրը չի գալիս: Նա ոչ թե իմ հարազատ հորքուրն է, այլ մայրիկիս: Երբ գնացի, նա ինձ շնորհավորեց ու սկսեց հին պահարանի շորերը հատ-հատ գետնին դնել: Այնտեղից նա վերցրեց երկու թաշկինակ ու նվիրեց ինձ: Մեկը՝ կարմիր ծաղիկներով, մյուսը՝ կապույտ: Ես գիտեմ, որ այդ թաշկինակները իր քույրն էր նվիրել իրեն, ու որոշեցի, որ իր ծննդյան օրը իմ նվերներից կտամ իրեն: Բայց հորքուրը չգիտի իր ծննդյան օրը և երբեք չի նշել, պապիկն էլ չգիտի: Հա, հորաքույրը նաև դպրոց չի գնացել:
26.07.2010, ժամը՝ 00:05»:
Մանեի օրագրի հատված է, որը գրել է տասը տարեկանում: Նա Շուշանի եղբոր թոռներից էր: Այն մեկը, ով Շուշանին ամեն օր այցելում էր:
Շուշանը, իր աթոռին նստած, մաքրում էր արևածաղիկների կեղևը, որ տար Մանեին, իսկ Մանեն փորձում էր սանրել իր խիտ մազերը ու ուղղել վարդագույն զգեստը:
-Հըն, հորքո՛ւր, մաքրեցի՞ր:
-Հա, լաո, արի՛ վերցրու:
-Հորքո՛ւր, ինչի՞ համար ես միշտ ասում «լաո»:
-Մի քիչ որ մեծանաս, կհասկանաս:
-Չէ, հորքուր, անիմաստ բան է, իսկ ես չեմ հասկանա:
Շուշանը ոչինչ չպատասխանեց: Հանկարծ միտն ընկավ այդ գիշեր տեսած ծանր երազը, ձեռքերով փակեց դեմքը և սկսեց լաց լինել: Մանեն մոտեցավ հորաքրոջը.
-Չէ, հորքո՛ւր, անիմաստ բան չէ, ես հաստատ կհասկանամ:
Օրագրի այս հատվածը գրելիս Մանեն տասնմեկ տարեկան է.
«Այսօր, հորքուրս ինձնից մի բաժակ ջուր խնդրեց, բայց ես նոր գնված համակարգչով էի խաղում: Հետո մի քանի անգամ էլ խնդրեց, իսկ ես նրանից նեղացա ու սենյակից դուրս եկա: Ես հորքուրին շատ եմ սիրում, բայց միշտ չէ, որ նրա խնդրածը անում եմ:
12.10.2011, ժամը՝ 11: 30»:
Շուշանը երեկոյան ցածրաձայն լաց եղավ:
Մաս վերջին
2011թ. ապրիլի 14: Մանեն պատրաստվում էր դասի գնալ: Հանկարծ հեռախոսի զանգը հնչեց, Մանեի մայրը վերցրեց հեռախոսը և մի քանի վայրկյան հետո տնից դուրս եկավ՝ գրեթե վազելով:
Ապրիլի 13: Այդ երեկո Մանեն ծնողների ու եղբոր հետ կրկին այցելեց հորաքրոջը: Շուշանը պառկած էր անկողնում, ճակատին թաց թրջոց կար, իսկ Նվարդը նրան թեյ էր խմեցնում: Մանեն մոտեցավ հորաքրոջը, որը մի պահ ընդամենը նայեց նրան: Այդ հայացքը աղջիկը այլևս երբեք չմոռացավ: Ճանապարհին նա, հազիվ կտրվելով մտքերից, լսեց հետևյալը.
-Շուշանը չի կարող մինչև առավոտ ապրել…
Մանեն հազիվ կարողացավ շունչ քաշել, տարիներ հետո այս պահի համար նա իրեն շատ մեղադրեց: Կարող էր կանգնեցնել մեքենան ու վազել հորաքրոջ մոտ: Բայց չարեց: Հենց նույն գիշերը Շուշանը մահացավ:
Մանեն դպրոցից նոր էր տուն վերադարձել, երբ տատը նրան ասաց, որ հորաքույրն այլևս չկա: Մանեն ոչինչ չպատասխանեց, նույնիսկ լաց չեղավ: Հաջորդ օրը նա դեմքի սովորական արտահայտությամբ, առանց կարմրած աչքերի, մարդկանց հետ հորաքրոջը ուղեկցեց մինչև գերեզմանատուն: Բոլորը լաց էին լինում՝ շատ բարձր ձայնով, իսկ 11-ամյա աղջիկը չէր կարողանում լաց լինել:
Անցան օրեր. բոլոր լացող աչքերը հանդարտվեցին, բայց Մանեն ամեն գիշեր արցունքներով այնպես է թրջում բարձը, որ չի կարողանում քնել դրա վրա: Ամեն օր նա մտնում էր այն սենյակը, որտեղ ապրում էր հորաքույրը և գաղտնի արտասվում: Նա կյանքում շատ մեծ բան էր կորցրել՝ լիարժեքությունը: Այստեղ հարկ եմ համարում արտագրել Մանեի օրագրի վերջին հատվածը, որ գրել է տարիներ հետո՝ 16 տարեկանում.
«Սիրելի հորաքույր, տարիներ են անցել քո մահից հետո, և ես բավականին մեծացել եմ: Կուզեի հիմա տեսնեիր ինձ՝ որքան եմ մեծացել և հասկացել խոսքերիդ իմաստը: Հասկացել եմ՝ ինչու էիր ասում «Է՜, լաո»: Ժամերն արագ են անցնում, միայն գիշերն է, որ ծանրանում է սրտիս: Իսկ երբ լույսը հաջորդում է խավարին, և արևը սկսում է այրել, հիշում եմ՝ ինչպես էինք երկուսով նստում դրսի դռան մոտ ու նայում անցնող մեքենաներին: Գիտե՞ս, հորաքույր, քո մահից մի քանի տարի անց մահացավ նաև հորեղբայրս, ես այլևս չկարողացա իմ երազները որևէ մեկին պատմել:
Հիմա գալիս եմ քո սենյակ, որտեղ հին մահճակալիդ փոխարինելու են եկել երկու նոր բազկաթոռ: Քեզնից ինձ մնացած երեք լուսանկարը, երկու հին ժանգոտված բանալիները, որոնք տատիկից խնդրեցի, քո մահից հետո միշտ մոտս են: Առավոտ վաղ արևը իր շողերով լցնում է սենյակդ, բայց դու չես արթնանում: Գիտե՞ս, տարիներ են անցել, բայց իմ մտքում պտտվում են դեռ քո պատմած երկու հեքիաթները…
Ուզում եմ խնդրել նաև ներել ինձ, որ բարկացած պահին նեղացրել եմ քեզ: Ես քեզ շատ եմ կարոտում, ուզում եմ գոնե երազներիս գաս, այդպես մի քիչ կարոտս կառնեմ…
Այժմ ես հավատում եմ, որ դու այդտեղ՝ երկնքում քայլում ես և այլևս թաքուն լաց չես լինում: Հորաքույր, ես միշտ կրկնում եմ քո խոսքերը. «Բժի՛շկ, բուժիր, վերքս խորն է…»:
2016, հուլիսի 24, ժամը՝ 02:30»:
Սովորաբար պետք է սկսել սկզբից, բայց լավ, հիմա շտապում եմ, ճանապարհին կասեմ: Մենք գրեթե վազում էինք, իսկ ուր են նրանք: Ահա, ես ամենաառաջինը տեսա Սեդային ու դեռ չէի հասցրել ձեռքով անել, երբ արագ քայլերով ինձ մոտեցան ճամբարի իմ մյուս ընկերները: Դա շատ արագ տեղի ունեցավ, և ես անգամ չհասցրի բարևել նրանց, հասցրի միայն տեսնել շփոթմունքը, ուրախությունը, որ կախվել էր նրանց աչքերից: Մենք ամուր գրկախառնվելուց հետո մի քանի րոպեում հասցրինք պատմել միմյանց ամենակարևորների մասին ու էլի ամուր գրկեցինք իրար: