-Կուզեի խելագարվել,- անսպասելի հայտարարեց դասընկերուհիս տունդարձի ճանապարհին:

-Խելագարվե՞լ, ինչի՞ց,- հարցրեց մեզնից ամենաչարաճճին` Լիլիթը:

-Հը՜մ, ինչից մարդիկ սովորաբար խելագարվում են:

-Նախօրոք պարզիր, թե ինչից են մարդիկ խելագարվում,- հանդիսավոր առոգանությամբ ավարտեց Լիլիթը:

Խոսակցության ամբողջ ընթացքում լուռ էի, մտածում էի, թե ինչ թեմայով կարելի է նյութ գրել: Հանկարծ փորձեցի մտաբերել ինչ-որ տեղ կարդացած լրագրողների մասին տողեր,  թե BBC-ի լրագրողներց մեկը «կարող էր 500 մետր տարածության վրա ավելի շատ հետաքրքիր նյութ գտնել, քան որևէ այլ լրագրող: Կարելի է հայտնել փողոցի աղբի, կանգառների, խցանումների, նոր մեքենաների քանակի, մարդկանց, որոնք ծխում են սրճարաններում, որովհետև նրանց արգելել են ծխել աշխատանքի վայրում, նոր խանութների բացման կամ փակման, անօթևանների, շինարարությունների և շատ ու շատ այլ բաների մասին»: Իսկ մեկ այլ լրագրող գտնում էր, որ պետք է այնքան հետաքրքրասեր լինել, որ «սպիտակ պատ տեսնելով՝ հետաքրքրվել, թե ինչո՞ւ է այն սպիտակ»: Այո՜, կարծես թե կարելի է պարզել, թե ինչ են մտածում մարդիկ խելագարության մասին, հարցնել, թե իրենց կարծիքով, ինչը կարող է խելագարության հասցնել: Որոշեցինք հարցնել հասակակիցներին ու փողոցի անցորդներին: Այսպիսով, երիտասարդ անցորդների մեծամասնությունը անվարան պատասխանում էր, որ խելագարվել կարելի է սիրուց, երբ սերն անհաջող է: Մի մասն ասում էր, որ խելագարվում են մոտ ընկերոջ դավաճանությունից կամ որևէ մեծ կորստից: Ավելի տարեցները կարծում էին, որ խելագարության կարող է հասցնել մենակությունը կամ անհամատեղելի, մոլորված մտքերի անհաշտ պայքարը: Գտնվեցին նաև այնպիսինները, ովքեր պնդում էին, թե նրանց ոչինչ խելագարության չի բերի:

Չնայած ցուրտ եղանակին, դասընկերներս հետաքրքրությամբ հետևում էին ինձ, արտահայտում սեփական տեսակետները, մեկ-մեկ էլ բանավիճում: Մարդկանց կարծիքները միանշանակ տարբեր էին, իսկ թե ես ինչից կարող էի խելագարվել, դեռ դժվարանում եմ պատասխանել: Երբ պատկերացնում ես դժվար, անհաղթահարելի իրավիճակ և քեզ` գլխավոր տառապյալի դերում, դժվար է որևէ եզրակացություն անել: Այնուամենայնիվ, գիտե՞ք, թե ինչն է խանգարում մեզ դառնալու խելագար: Աննշան մի բան. յոդի մի փոքրիկ քանակությունը մեր վահանաձև գեղձում: Եթե որևէ վիրաբույժ բաց աներ մեր վահանաձև գեղձը և այնտեղից հեռացներ մի քիչ յոդ, մենք կվերափոխվեինք խելագարի: Մի քիչ յոդ, որը կարելի է գնել երկու հարյուր դրամով` դեղատնից: Ահա այն ամենը, ինչ գտնվում է մեր և խելագարության միջև:

Կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր մարդ արվեստի որևէ ճյուղի նկատմամբ հակում ունի, և աշխատելու դեպքում այն կարող է զարգացնել: Երջանիկ է նա, ում հաջողվում է գտնել արվեստի իր ճյուղը և ապրել դրանով: Եթե նա իր ամբողջ էությամբ նվիրվում է այդ արվեստին, ապա դառնում է հաջողված և սիրված արվեստագետ: Արվեստի ցանկացած գործ պետք է ծնվի ինքնաբերաբար, սրտի թրթիռով, ոչ թե մտադրված: Ճիշտ է այն գաղափարը, որ արվեստն արտահայտում է մարդու բնավորությունը:

Մի ընտանիքի երկու տարբեր բևեռներ՝ ես և քույրս, և արվեստի մի ոլորտ՝ նկարչությունը: Եթե քույրս պատկերը նկարում է վրձնով, հատ-հատ, գծանկարելով, ավելի դանդաղ, ապա ես դա անում եմ ֆոտոխցիկի կոճակի մի հպումով՝ թեև ունենում եմ նույն էմոցիան, ինչ քույրս՝ վրձնով նկարելիս:

Երբ հասկացա, որ ինձ հարազատ է լուսանկարչությունը, սկսեցի ամեն մի երևույթի նայել այլ աչքերով և տեսածս մի այլ ձևով ընկալելով՝ լուսանկարել: Սկզբից չէր ստացվում, բայց հետո ֆոտոխցիկս տեսնում էր այն, ինչը գեղեցիկ է և ինչը յուրահատուկ է: Լուսանկարներում արտացոլում էի բնության գեղեցկությունը: Բայց որքան շատ պատկերներ էի սկսում լուսանկարել, այնքան ավելի էի հասկանում, որ լուսանկարչությունը շատ ու շատ բարդ է: Պետք է լուսանկարել այնպիսի երևույթներ, որոնք տեսնելիս մարդկանց մոտ կառաջանա մի այլ, առանձնահատուկ զգացմունք: Լուսանկարչությունը ինձ համար արվեստի այն ոլորտն է, որտեղ շարունակում եմ փնտրել ինձ և կարծես թե գտնում եմ այդտեղ դրսևորվելու իմ ուղին: Արվեստն այդ կերպ է արտացոլվում իմ մեջ:
Քույրիկս ևս արվեստասեր է: Նա իրեն գտել է նկարչության ոլորտում: Թեև դեռ 11 տարեկան է, բայց ձգտում է իր աչքով տեսած գեղեցիկը, իր ցանկությունները, երբեմն իր զգացողությունները հանձնել թղթին: Նա ամեն ինչ տեսնում է երրորդ աչքով: Նրա վրձինը արդեն թղթին է տալիս այն, ինչը կամենում է: Նա նկարում է մանկական պատկերներ, կենդանիներ, թռչուններ, բնություն, անտառ, ծաղիկներ… Նկարների մեջ կա մանկական ոգի: Վրձինը և քույրս դարձել են հարազատներ: Վրձինը կյանք է տալիս նրա ամեն մի զգացմունքին, նրա ամեն մի տեսածը պատկերում է թղթին: Քույրս արդեն իրեն չի պատկերացնում առանց վրձնի: Չնայած իր փոքր տարիքին՝ նա կարողանում է պատկերել իր հոգեվիճակը այնքան իրական, որ ոչ ոք չի կարողանում անտարբեր նայել:

Քույրիկիս նկարները, թեև դեռ այնքան էլ հաջողված չեն, բայց կարծում եմ, նա դեռ նկարելու է եզակի և տարբերվող նկարներ: Չէ՞ որ նա արվեստի հետ է:

-Նել, Նել, նայի տես` ինչ եմ ցույց տալիս,- ասում է քույրս ու հեռախոսը պարզում ինձանից մոտ 3 մ հեռավորության վրա: Ես աչքերս հնարավորինս նեղացնում եմ ու սկսում կկոցել՝ ինձ պահի տակ շեղաչք զգալով, իսկ քույրս հերթական անգամ ծիծաղում է և ասում.

-Լավ, կներես, մոռացել էի, որ «քոռ» ես:

Աչքերս նորից նեղացնում եմ, այս անգամ ջղային հայացք ընդունելու համար, և ուզում պատասխան հարված ուղարկել, երբ Կարինեն առաջ ընկնելով ասում է.

-Քոռը դու ես, ես կարճատես եմ:

Քանի որ կարճատեսությունը հիմա, մեղմ ասած, տարածված հիվանդություն է, համոզված եմ, որ նման իրավիճակում միայն ես չէ, որ հայտնվել եմ, բայց համարձակվում եմ ասել, որ մենք՝ կարճատեսներս, առավելություն ունենք: Դե մենք ակնոցով կարող ենք տեսնել «նորմալ աշխարհը», իսկ այ, դուք, «կարճատեսների աշխարհը» չեք կարող տեսնել նույնիսկ ակնոցով… Դե այդպիսի ակնոց չկա էլ: Ուզու՞մ ես մի քիչ պատմեմ մեր աշխարհի մասին: Մեր աշխարհում լուսինն ու աստղերը ավելի մեծ են… Մեր աշխարհում նույնիսկ դեմքերն են ավելի գեղեցիկ: Մեր աշխարհում գիշերային լույսերը այնքան… Ընդհանուր են… Չեմ կարող բացատրել, բայց գիշերային Երևանը ավելի գիշերային է:

Մեր աշխարհում մենք շշուկով չենք կարող խոսել… Դե առանց ակնոց չենք լսում, դրա համար քննության մտնելիս անպայման ակնոց ենք դնում: Ի դեպ, կարճատեսները գիրք կարող են կարդալ առանց ակնոցի, ու ընդհանրապես, մենք միայն հեռուն չենք լավ տեսնում, պարտադիր չի ամեն անգամ ասել. «Էս առանց ակնոց տեսնո՞ւմ ես»:

Հա, որ անձրև է գալիս, ու ակնոցի վրա կաթիլներ են ընկնում, դա միշտ չի, որ նյարդայնացնող է: Պատկերացրեք՝ ֆոտո եք անում, ու հետևի պլանում լույսեր կան գունավոր… Սենց մի տեսակ գունավոր գնդիկներ… Մենք այ, էդպես ենք տեսնում լույսերը… Հավես է: Այ, մեզ գոլորշին է նեղություն պատճառում, երբ նույնիսկ ցուրտ եղանակին քո շնչից ակնոցներդ դառնում են գոլորշապատ, ու իրոք դառնում ես «քոռ»:

Ինչևէ, այքանը ասացի ինքս ինձ արդարացնելու համար, պահպանեք ձեր աչքերի տեսողությունը… Գնամ գործնագործ խաղալու. «Ուժեղ խփել չկա, ակնոցներով եմ…»:

Հազում եմ, ջերմում եմ, մրսում եմ, չեմ կարողանում նորմալ շնչել և այս ամենը կարող եմ բացատրել մեկ բառով` գրիպ:

Տատիկս և իմ բոլոր ծանոթները ասում էին. «Տաք հագնվեք, կմրսեք, կհիվանդանաք, առանց էդ էլ գյուղում վիրուս ա տարածվել»: Բայց, դե, ես հիվանդ չէի, ու շատ էի ուրախացել, որ ինձ այդ վիրուսից բաժին չէր հասել: Հաջորդ օրը արթնացա ու լսեցի, որ փոքր եղբայրս հազում է (մեր տան վիրուսի առաջին աղբյուրը): Ես, ինչքան հնարավոր էր, հեռու էի մնում եղբորիցս, բայց նա, միևնույնն է, ջրիկանում ու սկսում էր «քսմսվել»: Եվ հաջորդ օրը՝ դում-դում տարարամ (ինչպես հնդկականներում է ասվում). գրիպ: Այդ պահին ինձ միայն օգնության են գալիս իմ ամենահավատարիմ ընկերները՝ ջերմաչափը, վերմակը, թեյը, գիրքը, երաժշտությունը և վառարանը: Այս ամենը հերիք է, որ լավանամ:

Ջերնաչափ, իմ հավատարիմ ընկեր, եթե չլինեիր, ի՞նչ պետք է անեի: Ջերմությունը չափել ու տեսնել, որ արդեն ջերմություն չունես, նույնն է, ինչ հիվանդ մարդուն հանգստացնող ներարկել: Իմ վերմակ, երբ ես փաթաթվում եմ քեզանով, կարծես, մայրիկիս ձեռքերը տասնապատկվել ու ինձ գրկել են: Իսկ թեյը, գիրքը, երաժշտությունը և վառարանը կարծես տանեն ինձ այս աշխարհից:

Ինձ այս վիճակում տեսնելիս հիշում եմ մայրիկիս խոսքերը. «Ես որ քո տարիքում էի, թեյը ձեռքիս, վերմակով փաթաթված, նստում ու դաս էի անում՝ մոռանալով ամեն ինչի մասին, կտրվում աշխարհից և չէի նկատում՝ ինչպես եմ քնում վառարանի կողքին»:

Երևի այս հարցում մայրիկիս եմ նման:

Մի պահ մտովի տեղափոխվեք 14-րդ դար՝ Ֆրանսիա: Ընթանում է հարյուրամյա պատերազմը: Հյուսիսում վիկինգները գրավում են Անգլիան: 1432 թվական. ֆրանսիական հեծելազորը պարտության մատնեց Օտտո IV-ին…

«Չեմ հասցնում, ունեմ ուրիշ հետաքրքրություններ» ու այսպիսի պատճռաբանություններ էի հնարում, երբ ասում էին, որ գիրք կարդամ: Չէի սիրում, և ամեն ինչ այդպես էլ կշարունակվեր, եթե չհանդիպեի մի «գիրք կրծողի», ու նա ինձ խորհուրդ չտար գիրք կարդալ: Համացանցը փորփրելով գտա մի գիրք, որի սյուժեն շատ հետաքրքիր էր:
Փնտրեցի գրադարաններում.
-Գրողը տանի, չկա:
Փնտրեցի գրախանութներում.
-Այստեղ չկա, այստեղ էլ:

Ուռա՜, գտա, ինչ ուրախ եմ:
Սկսեցի կարդալ: Ինչպես միշտ, գրքի սկիզբը անհետաքրքիր էր, ու սկսեցի մտածել, որ չեմ ուզում կարդալ: Հասա կարևոր մասի. գրքի հերոսը մահանում է՝ հայտնվելով մի երևակայական աշխարհում: Վերջացրի գիրքը՝ որոշելով, որ կկարդամ նորը:
Եվ սկսեցի սիրել գիրք կարդալը: Այժմ ինչ առիթ լինում է, բոլորին հորդորում եմ գիրք կարդալ: Երբ ամեն ինչից հոգնած և ձանձրացած եմ լինում, սկսում եմ գիրք կարդալ: Դա շատ է օգնում. հանում է հոգնածությունս, սպանում բարկությունս, տալիս հիանալի խորհուրդներ և դասեր: Ուղղակի այս ամենը ստանալու համար անհրաժեշտ է ճիշտ գիրք ընտրել: