-Է~հ, ինչեր էինք անում բանակում, ինչ տղաներ կային, ինչ օրեր: Շատ բան կա պատելու:

Անվերջ պատմություններ, որոնք երբեք չեն վերջանա: Ծառայել են 2 տարի, իսկ պատմում են ամբողջ կյանքի ընթացքում:  Դե իհարկե,  տղամարդիկ ամեն անգամ  հետաքրքիր և յուրովի պատմում են իրենց բանակային կյանքից: Շատ պատմություններ եմ լսել, բայց այս մեկն ուրիշ է:

Չուկոտկա, Բևեռափայլ, անվերջ հաղորդալարեր, և իհարկե միակ գործուղման եկած տղամարդ: Կարծում եմ այսպիսի տարօրինակ բառերով պատմություն հաստատ չեք լսել:

Հայրս գրեթե ամեն օր պատմում է իր բանակում անցկացրած օրերի մասին: Ինձ համար դա  զարմանալի է  քանի որ նա ամեն անգամ պատմում է նոր պատմություններ: Փորձել եմ հնարավորինս կարճ ներկայացնել նրա հետաքրքիր պատմությունները:

-Ահա եկավ ժամանակը, երբ ես պիտի գնամ բանակ,- պատմում է հայրս:

Այնպես ստացվեց,  որ ես չծառայեցի իմ հիմնական ծառայելու վայրում` ինձ գործուղեցին Չուկոտկա` որպես կապավոր : Չուկոտկան գտնվում է Ռուսաստանի ամենածայրամասային հատվածում, հյուսիս-արևելքում: Այդ օրվանից սկսվեց  ինձ համար արտասովոր դեպքերի  շարանը:

Դե, բնականաբար այնտեղի պայմաններին ես դեռ ծանոթ չէի և պետք է հարմարվեի: Դրան արագ համակերպվեցի նաև կլիմային հարմարվեցի, ուղղակի պայմաներն էին վատ: Ինչպես նշեցի ինձ, ուղարկել էին որպես կապավոր` այսինքն ես այն մարդն էի, որ  պետք է կանգներ հեռախոսային կայանի մոտ և ընդուներ  զանգեր: Ես պիտի ընդունեի զանգերը, գաղտնաբառերով խոսակցությունը գրի առնեի, վերծանեի և այնուհետև փոխանցեի մնացածներին, և այդ ամենը շատ արագ: Առաջին տարօրինակ բանն այն էր, որ բոլորը կրում էին սև գույնի ուսադիրներ,  իսկ ես` կապույտ, քանի որ ես միակն էի, ով չէր ծառայում իր հիմնական զորամասում:

-Իսկ դա ճի՞շտ է, որ ասում են` այնտեղ 6 ամիս գիշեր է լինում, վեց ամիս` ցերեկ,- ընդհատեցի ես:

-Դե, էդպես խիստ սահմանված չի` ուղղակի ամառները մի քանի ժամ էր մութ լինում, մթնշաղի նման, իսկ ձմռանը այստեղի ցերեկվա նման լույս չէր լինում, մի քանի ժամ, միշտ կիսամութ էր լինում: Ամառային գիշերները այնտեղ անվանում էին «սպիտակ գիշերներ»: Դու դեռ ամենահետաքրքիրը չես լսել. Բևեռափայլ (Հյուսիսափայլ) կարծում եմ լսած կլինես այդ երևույթի մասին: Դա մի քանի անգամ տեսել եմ: Աննկարագրելի գեղեցկություն է:

Այնտեղ մենք ջուր չունեինք: Մենք` զինվորներով ձյունը կրում-բարձրացնում էինք վերև, հալեցնում, և այդ ջուրը օգտագործում և խմելու համար, և սարքավորումները հովացնելու: Դա շատ հետաքրքիր տեսարան էր: Ցրտից զինվորների հոնքերը եղյամապատում էին,  իսկ յան հսկա կտորները տանում էին շալակած:

Ընդամենը մեկ անգամ են մեզ թողել դուրս գալ զորամասի սահմաններից: Մի քանի զինվորի թողեցին դուրս գալ, և դրանց թվում ես նույնպես կայի:

-Պապ, բա ձեր զորամասում մի հայ չկա՞ր:

-Ցավոք, ոչ, աղջիկս, օտար հողում առանց հայրենակիցների հետ շփվելու շատ ծանր է: Քեզ մնում է միայն չմոռանաս մայրենի լեզուդ և կարոտով հաշվես օրերը:

-Հիմա կա այդ զորամասը, գործո՞ւմ են այդ կապերը:

-Չէ, չկա, վերջերս մի հաղորդում դիտեցի մեր զորամասի մասին, այնտեղ հիմա չեն ծառայում, բացի դրանից կապը այլևս ռադիոռելեային տրոպոսֆերային չէ, այժմ տիեզերապեր են:

Ահա և այսօրվա հորս պատմությունը: Դա էլ իմ հեքիաթն է, որի տակ ես քնում եմ: Այսպիսի տարօրինակ վայրում է հայրս անցկացրել իր ծառայության տարիները:

Ուզում եմ, որ բոլորը հպարտանան իրենց հայրիկներով, եղբայրներով և պապիկներով, ինչպես ես եմ հպարտանում:

Եվ վերջում մի խորհուրդ` սիրով լսեք նրանց պատմությունները, նրանք դրանից իրենց լավ են զգում և հպարտանում են, որ կարող են ձեզ ինչ-որ բան պատմել:

Փոքր ժամանակ շատ հետաքրքրասեր էի, ամեն աշխատող կամ չաշխատող սարք քանդում էի, տեսնելու համար, թե ինչ կա դրա ներսում: Մի օր աստիճանների տակ հեծանիվի ակ էի փնտրում, երբ աչքս  ընկավ մի մետաղադրամ, սկզբում ուշադրություն չդարձրի, մի որոշ ժամանակ անց նորից նկատեցի այդ մետաղադրամը: Վերցրեցի, նայեցի և սկսեցի մտածել: Այս ի՞նչ մետաղադրամ է, որտեղի՞ց է հայտնվել, և ինչո՞ւ նման չի այժմյան մետաղադրամներին: Վազեցի պապիկիս մոտ այդ բոլոր հարցերի պատասխանները ստանալու ակնկալիքով:

-Պապի, պապի, էս ի՞նչ փող ա:

-Էս հեչ, հին փող ա, սովետի ժամանակվա կոպեկ ա: Հիմա էլ չի օգտագործվում, բանի պետք չի:

-Բա ի՞նչի էլ չեն օգտագործում, ու ի՞նչի էլ բանի պետք չի:

-Դե, որ սովետը փլուզվեց, էս փողն էլ փոխվեց, դարձավ հիմիկվա փողը:

-Էս փողերից շատ ունե՞նք:

-Դե հա, մոտ մի փոքր բանկա կա:

-Բա ինչի՞ էս փողերը չփոխեցիք:

-Էս փողերը մի քանի տարի առաջ եմ գտել: Էդ ժամանակ էլ չէին փոխում, ու սենց էլ մնաց:

-Հիմա խանութներում էս փողը չե՞ն վերցնի:

-Չէ, վերցնում են` ի՞նչ անեն:

Որոշեցի փորձել: Վերցրեցի փողը և վազեցի խանութ:

-Գագո ձաձա, էս փողին ի՞նչ կանի:

-Ի՞նչ ես ուզում:

-Ի՞նչ էլ որ անի:

-Ախր, ոչ մի բան չի անում:

-Լավ:

Գնացի տուն, նստեցի պատի վրա, նայեցի դրամին և որոշեցի, որ այսօրվանից պետք է հավաքեմ բոլոր մետաղադրամները, որպեսզի չմոռացվեն: Մինչ այսօր էլ հավաքում եմ:

Նստած էի իմ շատ սիրելի համակարգչի առաջ, ամբողջ օրս այդպես էլ կանցներ, եթե չլսեի․

-Նարե՜կ,- ընկերս էր՝ Ռոբերտը։

Լուսամուտից նայեցի դուրս։

-Ի՞նչ ա եղել։
-Արի՛, գնում ենք Վերի թաղ:

«Վերի թաղ», կամ պարզապես «թաղ» մենք անվանում էինք այն փողոցը, որտեղ մեր ընկերների մեծ մասն էր ապրում։

- Վերի թաղն ի՞նչ կա։
-Գնում ենք ծար դնենք,- ծարը աղվեսների ու գայլերի համար նախատեսված թակարդ է։
-Արա, մեկ ա, չենք կարա ոչ մի բան բռնենք, ինչի՞ եք իզուր տանջվում։
-Մարդ ես էլ, կարող ա բռնում ենք։
-Լավ, իջա։

Համակարգչի առջևից չհասցրեցի ելնել, երբ քույրս մորս հետ գրավեցին այն ու սկսեցին նայել իրենց «Կակ նազվատ էտու լյուբով»-ը։ Ատում եմ այդ սերիալը։ Ինչևէ, մայրիկիս ասացի, որ գնում եմ թաղ, բայց նա արդեն լիովին խորասուզվել էր իր սերիալի մեջ ու երևի չլսեց ինձ։ Վազելով դուրս եկա տանից։ Քայլում ենք դեպի թաղ:

-Գիտես, չէ՞, գնում ենք գյուղի տակ։
-Գյուղի տակ ի՞նչ եք կորցրել։
-Եսիմ, տղերքն են ասել։

Մի կերպ, «ցեխային» փորձությունները հաղթահարելով հասանք տղաների մոտ։
-Տղերք, ինչի՞ ենք եկել ստեղ։
-Պետք ա։ Լավ, գնացինք։

Բոլորով, արդեն ոչ այդքան ցեխոտ ճանապարհով գնում էինք թաղ, երբ տղաները շեղվեցին ճանապարհից։

-Էդ ո՞ւր։
-Գնում ենք խանութ, «տռոս» առնենք,- այդ, այսպես կոչված «տռոսով», մենք թակարդն էինք պատրաստում։

Դա էլ արեցինք։ Հասանք թաղ, որտեղ մեզ սպասում էր աղվես բռնելու «վարպետ» Հարութը։ Նրան ցույց տվեցինք մեր գնած մետաղալարը։

-Հըն, մի բան դուրս կգա՞:
-Հենց ամենալավն էլ առել եք, կլինի։

Գնացինք մեր տղաներից մեկի՝ Սարմենենց տուն։ Մինչ Հարութը թակարդներ էր պատրաստում, ես Արտյոմի ու Դավիթի հետ գնացի Դավիթենց։ Դավոն «ձնադիմացկուն» կոշիկներ հագավ, մի զույգ էլ ինձ տվեց։ Մի քիչ կերանք  ու վերադարձանք տղաների մոտ։ Հարութը դեռ չէր ավարտել։ Դե քանի որ 7 հոգու օգնության կարիք չկար, մենք մի քանի հոգով գնացինք նախորդ օրվա թակարդները ստուգելու։ Դե իհարկե, ոչինչ չկար։ Բացի այդ էլ, Մհերը, ով նույնպես լավ որսորդ էր, ասաց, որ ամբողջը սխալ ենք արել։ Դե, ինչ արած։ Վերադարձանք տղաների մոտ։ Էլի նույն պատկերը։ Հարութը թակարդ է սարքում, մի քանի հոգի օգնում են նրան, մի քանիսն էլ պարապության դեմ պայքար են մղում խաղեր խաղալով։

Մի 15 րոպեից թակարդները պատրաստ էին։ Մարտական տրամադրվածությամբ, մեզնից գոհ գնացինք հին թակարդների մոտ՝ նորերը տեղադրելու։ Այդ ամբողջ ոգևորությունը ջուրն ընկավ, երբ Հարութն ասաց․

-Տաղ ոչ մե պան էլ չեյ նը պռնել։
-Լավ, բը ի՞նչ անեյ:

Իրականում բոլորս էլ գիտեինք` ինչ անել, ավելի կոնկրետ՝ ուր գնալ։ Ուղղալի այդ տեղը շատ հեռու էր, ու ոչ մեկը չէր ուզում այդքան քայլել։ Վերջապես Մհերն ասաց․

-Էլայ Գռավ։
-Դա լավ, հեռու ի,- լսվեց տրամաբանական պատասխանը։
-Խա դը մըկը, մեկ ա տաղ չէյ նը պռնել։

Դե, ինչ արած, ուրիշ տարբերակ չկար։ Ես ու Ռոբն ասացինք, որ ճանապարհին կգնանք տներով, քան որ մեր տները ամենահեռուն էին։ Ես արագ մտա Դավիթենց ու փոխեցի կոշիկներս։ Սարմենը երկու երկաթե խողովակ բերեց, որոնցով պետք է թակարդները ամրացնեինք գետնին։

-Էս մեկը ծուռ ա, բանի պետք չի։
-Գիտեմ, էդ վերցրել եմ, որ գայլերին ծեծեմ։

Ինչքան էլ Սարմենը կատակեր, իրոք այդպիսի վտանգ կար։ Գռավում երեկոյան գայլեր են հավաքվում։

Արդեն հասնում էինք այն խաչմերուկին, որտեղից ես ու Ռոբը պետք է գնայինք տուն։ Այդ պահին մեզ ընդառաջ եկան մեզանից մեծ տղաները՝Վահեն, Աշոտն ու Արմենը, որոնց հետ մենք նույնպես մոտ ենք։

-Էն ու՞ր։
-Եթաս էյ Գռավ` ծար տնեյ։
-Խո տուք գյեժ չե՞ք, ես վախտ ի՞նչ Գռավ։
-Լավ, բը տուք ո՞ւր եք եթալ։
-Եթաս էյ փուչիկ առնեյ։

Մի քիչ ծիծաղելուց հետո Աշոտն ասաց․

-Արա, բայց լուրջ, չեթա՞յ խետիքերը։
-Ես նաղդ իկյացող եմ,- ասաց Վահեն։
-Հա լավ, ես էլ եմ իկյալ,- Արմենի համաձայնությունը ստանալուց հետո շարունակեցինք քայլել։

Ես մոռացա տուն գնալու մասին, ու շարունակեցի քայլել նրանց հետ։ Մենք ուրախ, զվարթ քայլում էինք, և ոչ ոք մեր դեմքի արտահայտությունները տեսնելով չէր կարող ասել, որ գնում ենք գայլերի մոտ։ Արդեն մթնում էր։ Հասանք մի տեղ, որտեղից պետք է որոշեինք՝ ճանապարհո՞վ գնալ, թե՞ ձորով։ Մենք իհարկե ընտրեցինք ձորը։ Այստեղ ամեն մեկը մտածեց ձնոտ լանջը իջնելու իր տարբերակը։ Դավիթը պարզապես վազեց ցած, քանզի հագել էր 43 համարի ռետինե կոշիկներ, Վահեն կրունկներով աստիճան կառուցեց ու իջավ, և այլն։ Այդ ժամանակ ես ուղղակի կանգնած էի վերևում ու սպասում էի, որ բոլորն իջնեն։ Մի քիչ սպասելուց հետո ես պարզապես նետվեցի ու սկսեցի կայծակնային արագությամբ սահել ներքև։ Եթե Աշոտն ինձ չբռներ, ես 3 մետր բարձրությունից կընկնեի ցեխերի մեջ։ Իջնելուց հետո շարունակեցինք քայլել։ Երբ արդեն ահագին հեռացել էինք գյուղից, Մհերն ասաց։

-Տղներ, տենց հաշամով չէյ եթալու, կեսդ մնացեք տաղ։
-Ելավ,- Ես, Վահեն, Դավիթը, մյուս Դավիթը, Արմենն ու Աշոտը մնացինք այնտեղ։

Որոշ ժամանակ անց զանգեց Սարմենն ու ասաց, որ իրենք ուրիշ ճանապարհով գնում են տուն։ Մենք նույնպես գնացինք։ Մի ժամից հասա տուն ու արժանացա մայրիկիս կողմից «գովեստի խոսքերի», ինչ է թե` առանց զգուշացնելու տանից դուրս եմ եկել…

Հ․Գ․ Հիմա ո՞նց չասեմ՝ էն Ռաջահիցդ ու Մեհխաբա ալիլիցդ որ կտրվեիր մի րոպեով, կլսեիր ինձ։

Երբ փոքր էի, երազում էի դառնալ մանկավարժ, ցանկանում էի գնալ հորաքրոջս հետքերով: Սիրում էի այդ մասնագիտությունը: Երբ 10 տարեկան էի, լեզվի և գրականության ուսուցչուհի էի խաղում եւ ուղագրություն էի սովորեցնում 8-ամյա քրոջս: Կազմում էի տեստեր, թելադրում նյութեր: Անգամ ժամանակ առ ժամանակ բարկանում, երբ չէր անում ասածներս: Բայց ես միշտ ներողամիտ էի գտնվում նրա հանդեպ: Փորձում էի անել այնպես, որ նա սիրի այդ առարկան, ոչ թե սովորի միայն գնահատականի համար: 

-Ուֆ, Սոն, ի՞նչ լեզու, ի՞նչ գրականություն, ես ավելի լավ ա` դասերս սովորեմ,- ասում էր քույրս:

Եվ այսպես ամեն օր: Իսկ երբ մեծացա, փորձեցի հետաքրքրվել այդ մասնագիտությամբ, հասկացա, որ միայն լեզվի և գրականության իմացությունը չէ, որ քեզ պետք է դարձնի մանկավարժ: Իմացա, որ պետք է հոգեբանորեն մոտենաս երեխային, մտնես նրա դրության մեջ: Բայց օր-օրի հիասթափվում էի այդ մասնագիտությունից, պատճառն այն էր, որ փոխվում էին ուսուցչուհիները: Դեռ չէի հասցնում սովորել մեկին, գալիս էր մյուսը` նոր մոտեցումներով, նոր պահանջներով…

Հիմա արդեն 14 տարեկան եմ, բայց դեռ ժամանակ ունեմ ընտրելու նոր և ինձ համար ավելի հոգեհարազատ մասնագիտություն, դե ինչպես մեր մեծերն են ասում` ժամանակը ցույց կտա: