Սկսվել է Ակնալիճ գյուղի բերքահավաքը։ Հով ժամերին գյուղում ոչ մեկին չես հանդիպի, բոլորը դաշտ են գնում` բերք հավաքելու:

Ես այսօր ինքս էլ գնացի մի քանի բան լսելու ու գրի առնելու համար։

-էս տարի պոմիդորը սամսեմ հեչ ա եղել,- իրենց դաշտերին նայելով ասում են ակնալճեցիները:

-Հա, դե, ո՞ւմը չի եղել,- զրույցը շարունակում է մյուսը,-Անտեր կարկուտը սաղ հեչ արեց։ Էս տարի կամ եղանակից ա, կամ էլ սերմերի որակն ա վատացել:

-Է~, էս տարին մեր վրա չեկավ,- զրույցին խառնվում է մեր մյուս հարևանը,- էն խեղճ զինվորները ընդե մահացան, մեր բերքն էլ էստեղ փչացավ… Մարդ չգիտի` որ դարդը քաշի:

-Սիլվա ջան, մի նեղվի, Աստված մեծ ա: Մի դուռ էլ մեզ համար կբացի։

Դաշտում քայլելիս պատահաբար լսեցի այս խոսակցությունը ու հասկացա, որ նույնիսկ վատ իրավիճակում ակնալճեցիները չեն հուսահատվում, ու հույսը Աստծո ողորմածությանն են թողնում։

Քիչ հեռու հանդիպեցի մի պապիկի, ով ջրում էր մարգերը։

-Բարև, պապի ջան։

-Բարև~, թե խելոք ես, ի՞նչ էս կորցրել ես դաշտերը։

-Հեչ, պապի ջան, ասեցի` մի քիչ քայլեմ, տեսնեմ` ինչ եք անում: Մի քանի բան նկարեմ, հետո էլ գնամ նյութ գրեմ։

Այս անգամ սովորականի նման ես չսկսեցի հարցեր տալ Կարո պապիկը ինձնից շուտ սկսեց:

-Պապի ջան, գոնե բերքը լա՞վ ա, մի բան կա՞։

-Էէէ, բալես, լինելը` կա: Չեմ բողոքի, ուղղակի կարկուտից հետո մի քիչ ուշ բերքի նստեց: Սաղ դաշտը քայլի, նայի` սաղինը մանր ա: Թե մի հատ խոշոր պոմիդոր գտնես, վեկալ` տուր գլխիս։

-Պապի, էդպես մի ասա։

-Հա, ճիշտ եմ ասում, բալես, չկա: Մարդ չի հասկանում ինչից ա` սերմի՞ց ա, եղանակի՞ց ա։ Հենա` գյուղի սերմ ծախողներից մեկին էլ հո չեն ծեծել, հո չեն ծեծել… Էն խեղճն ի՞նչ անի, որ ոչ սերմն ա սերմի նման, ոչ պոմիդորն ա պոմիդորի նման, ոչ էլ եղանակն ա մի բան:

-Լավ, պապի ջան, դե դու մարգերը ջրի` ես չխանգարեմ քեզ։

-Այ բալա, սենց չի լինի: Հըլը մի հատ քո ճաշակով պոմիդոր քաղի` ուտելով գնա։ Չնայած իմ պոմիդորները ջակի-ջուկի չի, որ քո ճաշակով լինի։

Երկար ծիծաղեցինք, հետո վերցրի պոմիդորն ու շարունակեցի քայլել։ Երկար քայլելուց հետո որոշեցի տեսնել վաճառողներին:

-Բարև, տատի ջան:

-Բարև, բալես:

-Տա, որ նստեմ կողքդ, կխանգարե՞մ: Ուզում եմ հովին հանգստանալ, շատ քայլեցի արևին։

-Վայ բալես, նստի: Ի՞նչ կուզես, ջուր տա՞մ:

-Չէ, տատի ջան, շնորհակալություն: Դու քո գործն արա` չխանգարեմ:

-Ես ու ընկերուհուս տատիկը մի փոքր խոսեցինք դասերից, իմ հաջողություններից, ու մեր խոսակցությունն ընդհատեց մի գնորդ։

-Ի՞նչ արժե պոմիդորը։

-60 դրամ, իմ տղա, բայց քեզ 50-ով կտամ։

-Տատի ջան, դե մի 10 կիլո լից։

-Լցնեմ, իմ տղա, հեսա լցնեմ։

-Ապրես, տատի ջան։

-Անուշ լինի, տղես, բարի ճանապարհ։

-Բարով ծախսես, տատի ջան, դե գնացի։

Ես զարմացած եմ: էս տատին ինչպե՞ս է հասցնում առևտուր անել, եթե ամեն գնորդի հետ այսքան խոսում է: Վերջն ի՞նչ կլինի։

Հասկացա, որ ես գլուխ չեմ հանում առևտրից ու որոշեցի գնալ տուն։

Մեր նոր տան շինարարությունը շարունակվում է։ Օրեցօր տունն ավելի է գեղեցկանում, և սա շնորհիվ մեզ աջակից մարդկանց պատրաստակամության։ Այդ մարդկանց թիվը համալրվել է ևս ինը մարդով։ Այս ինը մարդկանցից յոթը կամավոր աշխատանք կատարելու համար կտրել-անցնել են Ատլանտյան օվկիանոսը։ Նրանք և նրանց նման մարդիկ ամեն տարի ԱՄՆ-ի տարբեր նահանգներից ու քաղաքներից գալիս են Հայաստան՝ կամավոր օգնելու այն ընտանիքներին, որոնց Fuller տնաշինական ընկերությունը աջակցում է տուն կառուցել։ Այս տարի նրանց բաժին հասավ մեր տունն ու մեր ընտանիքը։ Ինչպես ասացի, նրանք յոթ հոգի են, իսկ այն երկուսը, ովքեր Հայաստանից են, նրանց ուղեկցողներն ու կազմակերպիչներն են։ Կցանկանայի մի քիչ պատմել նրանց մասին։

Սկսենք թիմի ամենատարիքով մարդուց՝ Կարապետ պապիկից։ Նա պատկառելի տարիքի մարդ է, բայց աշխատում էր երեսուն տարեկան երիտասարդի նման։ Չնայած իր տարիքին, նա չէր սիրում հանգստանալ։ Ամեն անգամ նրան հանգստի կանչող մարդուն տալիս էր հետևյալ պատասխաններից մեկը. «Հոս եկած ենք աշխատելու համար, ոչ թե հանգստանալու» կամ` «Ես արդեն հանգստացել եմ»։ Մի խոսքով, նա շատ աշխատասեր ու կատակասեր մարդ է։ Նշեմ նաև, որ Կարապետ պապիկը արդեն տասը տարի է, ինչ օգնում է մեզ նման ընտանիքներին։

Թիմի երկրորդ մեծը Տեր Եփրեմն է։ Նա ԱՄՆ-ի հայկական եկեղեցիներից մեկում քահանա է։ Տեր Եփրեմը շատ լավ մարդ է, ում օրինակին հետևելով կյանքն ուղղակի հաճելի կլինի ապրել՝ օգնելով ու սատար կանգնելով նրանց, ովքեր քո օգնության կարիքն ունեն, հաճելի զրուցակից, ում հետ երբեք չես տխրի, և ուսուցիչ, ումից կարող ես շատ բան սովորել։ Նա նույնպես անտեսելով իր տարիքը, ջանասիրաբար օգնում էր մեզ։

Մյուս անձնավորությունը, ում հետ ես միանգամից լեզու գտա՝ Ելիզաբեթն է։ Մենք շատ շուտ մտերմացանք։ Նրա մեջ ես տեսա բարի, հոգատար, պատրաստակամ ու սիրող մոր կերպարը, ով անտեսելով կյանքի հարվածները, շարունակում է լավատեսորեն նայել կյանքին, և ավելին՝ օգնել մարդկանց։ Ես հիացած եմ նրա լավատեսությամբ։

Սարգիսն էլ Տեր Եփրեմի նման ծառայում է եկեղեցում։ Նա սարկավագ է։ Առաջին տպավորությունից քչախոս ու լռակյաց ինձ թվաց Սարգիսը, սակայն ինչպես ասում են, առաջին տպավորությունը միշտ խաբուսիկ է լինում։ Հինգ օր միմյանց հետ աշխատելուց ու շփվելուց հետո ես հասկացա, որ նրա մեջ թաքնված է մի բարի, ազնիվ ու անկեղծ հոգի։ Հասկացա, որ նա այն մարդկանցից է, ում վրա կարող ես հանգիստ հույս դնել, ում կարող ես վստահել ցանկացած հարցով, ում կարող ես հավատալ։

Ավետիսը շատ հայրենասեր հայ է, այնքան հայրենասեր, որ ապրելով Չիկագոյում, սկսել է սովորել հայերեն։ Արդեն կարողանում էր շատ հայերեն բառեր ասել ու որոշ չափով հասկացնել՝ ինչ է ուզում ասել։ Նա Հայաստան գալու նպատակով ամեն տարի փող է հավաքում։ Գալիս է և օգնում հայրենիքում իր օգնության կարիքն ունեցող հայրենակիցներին։

Վարդուհին թեև քչախոս էր, բայց զգացվում էր, թե ինչքան լավ մարդ է նա։ Փոքր քրոջս հետ հայերեն չիմանալով լեզու գտնելը արդեն իսկ ապացուցում է ասածներս։ Ինձ թվում է, որ նրա քչախոսությունը կայանում էր նրանում, որ նա շատ զուսպ ու համեստ մարդ է։ Վարդուհին նաև շատ աշխատասեր է, դա երևում է նրա ջանասիրաբար կատարած աշխատանքից։

Խմբի ամենափոքր անդամը իմ հասակակից Արշալույսն է։ Արշալույսը նույն Ելիզաբեթի աղջիկն է։ Ինձ թվում է, մենք ամենալավն էինք միմյանց հասկանում։ Ինձ դուր էր գալիս նրա մարդամոտությունը։

Ահա այս յոթ կամավորներին միավորել է մի վեհ զգացում, որի անունը մարդասիրություն է։

Երբ իմացանք, որ մենք ամերիկահայերի հետ ենք աշխատելու, մի տեսակ անհանգստություն մտավ մեր մեջ։ Մենք վախենում էինք նրանց հետ շփվելուց և աշխատելուց՝ լեզու չիմանալու պատճառով, վախենում էինք, որ չենք կարողանա միմյանց ճիշտ հասկանալ, սակայն հինգ հրաշալի ու անմոռաց օրեր միմյանց հետ անցկացնելուց հետո, հրաժեշտի ժամանակ նույնիսկ միմյանց արցունքներով ճանապարհեցինք։ Ի սկզբանե նրանք մեզ երեք օր էին այցելելու, բայց շփվելով մեր ընտանիքի հետ ու հավանելով ընդհանուր մթնոլորտը, նրանք ցանկացան ևս երկու օր աշխատել մեզ հետ։

Ես և իմ ընտանիքը երբեք չենք մոռանա մեր նոր բարեկամներին։

Եթե անկեղծ, ես չեմ սիրում տատիկիս գյուղը՝ Ալափարսը։ Այնտեղ կյանքն ասես կանգ առած լինի։ Իրո՛ք։ Ամեն առավոտ մարդիկ արթնանում են, արդեն իմանալով իրենց այդ օրվա հոգսը։ Ու ամեն օր նույնն է։ Գառներին արածացնել, հավերին կեր տալ, կով կթել, կաթը մերել և այլն։

Հարց. իսկ ի՞նչ են անում երիտասարդները։ Հավատացեք՝ ոչինչ։ Նրանք ամեն օր տանից տուն են գնում ու զրուցում են։
Բայց գիտե՞ք, ես մի բանի համար շա՜տ եմ սիրում Ալափարսը։ Ամառը մենք գնում ենք մեր բարեկամների տուն ազնվամորի , ծիրան ու հաղարջ հավաքելու։ Երևի մտածեցիք` սիրում եմ հավաքելը։

Իրականում, չէ՛։ Ես սիրում եմ ծառերի ու թփերի մոտ կանգնել, քաղել և ուտել։ Ինչքան էլ բարեկամուհիս ասի. «Ծառերը դեղած են, հանկարծ չուտեք»,- ինձ համար մեկ է։ Մի՞թե կարող է լինել դրանից ավելի հաճելի պահ։ Չգիտեմ, զգացե՞լ եք, թե ոչ, բայց ծառից քաղածն ու միանգամից կերածն ավելի համեղ է, քան  քաղած, լվացած, տան սպասքի մեջ դրածը։

Իրականում Ալափարսը մի դրախտային վայր է, քանի որ այնտեղ աճող յուրաքանչյուր ծառի վրա  բերք կա՝ առատ բերք։ Ու ամեն պտուղ իր տարբերվող համն ունի։ Հենց դրա համար էլ ինչքան ուտում ես, չես կշտանում։

Ես չեմ սիրում Ալափարսի առօրյան, ես սիրում եմ Ալափարսի բերքն ու բարիքը։

Իմ Եղվարդը հին բնակավայր է: Առաջին  գրավոր տեղեկությունները կապված են 603 թվականի հայ-պարսկական պատերազմի (1735 թվականի հունիսին օսմանցիները ծանր պարտություն են տարել) և Մովսես Եղվարդեցի կաթողիկոսի հետ: Ծնվել ու ապրում եմ Եղվարդում կամ`

«Այստեղ եմ ծնվել ես, այստեղ մեծացել,
Այս ջուրը խմել սառնորակ,
Հազար ճանապարհ ես դու իմ դեմ բացել,
Իմ լավ, հարազատ իմ քաղաք…»:
Դե հարազատը գուցե, բայց լավը… Եսիմ:

Քաղաքի անվան հետ կապված շատ ավանդազրույցներ կան` ես միայն երկուսը գիտեմ:
Ասում են` ջրհեղեղի ժամանակ Նոյի տապանում գտնվող մարդիկ անհամբեր սպասում են ջրի իջնելուն և երկրի երևալուն։ Որոշ ժամանակ անց, երբ նրանք տեսնում են Արայի լեռան ստորոտը, ուրախացած բացականչում են «եղև-արդ»: Դրանից հետո տեղը կոչվում է Եղվարդ:

Մյուսն էլ, թե… Եղվարդը ժամանակին շատ մեծ գյուղ է եղել, հողով առատ։ Նրա մի ծայրը հասել է Քանաքեռ, մյուսը՝ Աշտարակ: Ունեցել է չորս ջրանցք, որոնցից մեկը ջուր է առել Զանգվից, մյուսը՝ Բուժականից, երրորդը՝ Սաշլվից, չորրորդը՝ Քասախից: Գյուղի բոլոր հողերը ծածկված են եղել անտառներով ու այգիներով։ Եղել է ծաղկով, վարդով ու յուղով առատ։ Դրա համար էլ անունը դրել են Եղվարդ՝ եղ(յուղ)-վարդ:

Եղվարդի կենտրոնական մասից այն կողմ «գյուղամեջ» կոչվածն է սկսվում, չնայած նրան, որ քաղաք է: Անգամ մի զավեշտալի ու իրական դեպք է եղել «գյուղամեջ»-ի հետ կապված:
Քաղաքացիներից մեկը զանգահարում է քաղաքապետարան.
-Ալո, բարև Ձեզ: Գյուղապետը տեղո՞ւմ է:
-Բարև Ձեզ: Մերը գյուղապետ չէ` քաղաքապետ է,- քաղաքավարի, բայց մի քիչ էլ հեգնանքով պատասխանում է քարտուղարուհին:
-Բարի, իսկ տեղո՞ւմ է:
-Ոչ: Գնացել է գյուղամեջ:

Իսկ ինչո՞ւ գյուղամեջ… Դե որովհետև մարդիկ էստեղ փոքր-ինչ գյուղական կյանքով են ապրում:
Մեր տունը հեռու է կենտրոնական մասից ու մի քիչ կտրված է ավելորդ աղմուկից ու շարժից: Ավելի հանգիստ է թվում, բայց էստեղ` մեզ մոտ, մարդիկ ավելի զբաղված են լինում:

Մեր հարևանները, ինչպես և մենք, ապրում են սեփական տներում և ունեն իրենց սեփական այգիները, որտեղ անուշահամ մրգեր են աճում, որտեղ մի գողտրիկ անկյունում ցանցաճոճն է կախված, որտեղ ծառերի շվաքում կարող ես նստել ու գիրք կարդալ: Մեր հարևանները պահում են հավեր, կերակրում են խոզերին ու կովերին էլ արոտավայր են տանում:  Ու մեր հարևաններն առավոտյան, կեսօրին, երեկոյան և առհասարակ ցանկացած պահի, երբ ուզում են քայլել, գնում են մեր եկեղեցի, որովհետև ուրիշ ոչ մի հետաքրքիր ու, միևնույն ժամանակ, հանգիստ տեղ չկա քաղաքում:

Մեր եկեղեցին հին պատմություն ունի: Կառուցվել է 1301 թվականին:  Կառուցել է Ազիզբեկ Իշխանն իր կնոջ՝ Վախախի երազի հիման վրա։ Եկեղեցին կոչվում է դամբարան եկեղեցի, որովհետև այդտեղ ամփոփված է Ազիզբեկ Իշխանի որդու դին: Ներկայացնում եմ նկարը, բայց եկեղեցու տեսքով հիանալու համար առաջարկում եմ Եղվարդ այցելել:

Կյանքիս առաջին ու մասամբ կարևոր քայլերն արել եմ այստեղ և բացի այդ էլ, կյանքիս գլխավոր մարդիկ են այստեղ:

Եղվարդը կարելի է չսիրել, բայց այ, մարդկանց` դժվար: Ես կարծես չեմ սիրում քաղաքը, որը մի քանի կիլոմետր է հեռու մայրաքաղաքից, որի տեսարժան վայրերը մեկ կանգուն ու մի քանի ավերված եկեղեցիներն են, որտեղ չկան ժամանցի վայրեր ու որտեղ ընտրության հնարավորությունը այնքան սահմանափակ է, որքան ասենք, երկու գույնից ընտրություն կատարելն է լինում: Բայց սիրում եմ այստեղի իմ մարդկանց, ովքեր գուցե և պատահաբար, բայց ապրում են այստեղ` իմ, քո ու այն երրորդի Եղվարդում: Եղվարդը մերն է, մենք` Եղվարդինը:

Մանկությանս վառ հիշողություններն էլ են ինձ կապում Եղվարդի հետ: Մանկապարտեզ հաճախել եմ այստեղ, կրթություն ստացել` ևս, ինչպես նաև երաժշտական դպրոցում յոթ տարի գործիքի ստեղներին դիպչել ու հոգով լարերի հետ խաղալ եմ սովորել:

Անգույն Եղվարդը իմ գունավոր կյանքի ու առօրյայի մի մասն է, որը մի օր անպայման իմ կյանքից գունավոր է դառնալու: