Տը՜զ, ֆը՜շ, խը՜շ, թը՜շ, բը՜զ, զը՜, կու-կու, ծուղրուղու՜, հա՛ֆ-հա՛ֆ, մե՜…
Ձայնային ֆոնը քիչ թե շատ ապահովեցի, պատկերացրեք, էլի, դժվար չէ դաշտ պատկերացնել, ճիշտ է, մի քիչ աբսուրդ է, բայց հավերով, շներով ու աքլորներով, որովհետև այդպես եմ ուզում:
Մոլորակի կենտրոնում եմ գտնվում, ամենագեղեցիկ բնության գրկում: Կանգնած տեղիցս դիմացս  փռված հորիզոնը նման է գունավոր, ծիածանանման գորգի: Ու մոտավոր պատկերացնում եմ այդ տեսարանը վերևից՝  ծաղիկներից հյուսված ծիածան՝ փռված դաշտի վրա, որի վրա վեր եմ խոյանում ես: Երկնքում ծիկրակող արեգակը իր տաքությամբ հաճելիորեն ու աստիճանաբար թմրեցնում է ինձ: Էլ չասեմ շուրջս  շշնջող բնության ձայնի մասին: Թմրությունից ոտքերս այլևս չեն պահպանում, և ձգողականության ուժը ինձ գեղեցիկ տապալում է գետնին: Մեջքիս վրա փռվում եմ գորգիս վրա և խրվում ծաղիկների հյուսվածքի մեջ: Հողը այնքան փափուկ է, անգամ անկողինս այդքան փափուկ ու հաճելի չէ, երևի մի գիշեր առաջ անձրև է խմել ու դեռ չի հասցրել չորանալ: Հողի բույրը, օդում սահելով, գալիս մտնում է քիթս ու հասնում ուղեղիս: Ձեռքերս բացված մեկնված են գորգին: Զգում եմ՝ ինչպես են մրջյուններն ու զատիկները վեր ու վար անում. ա՛յ քեզ հաճույք: Օդում ճոճվող քամին շոյում է դաշտերի չքնաղ ծաղիկներն ու խոտերը, որոնք էլ իրենց հերթին շոյում ու խուտուտ են տալիս ինձ: Դաշտի զեռունները հերթով գալիս են բարձրանում մարմնիս վրա, հետո հանգիստ սահելով իջնում ու հեռանում: Չէ՛, չեմ վախենում զեռուններից: Արևը արդեն կուրացրել է աչքերս: Դա զգում եմ ,երբ փորձում եմ շուրջս նայել. ամեն ինչ մութ է: Բայց ես հո՞ գիտեմ, թե ինչ է շուրջս կատարվում: Շուրջս կյանքն է եռում, բնական, անսկիզբ, անվերջ հրաշք կյանքը:
Սովորաբար ասում են, թե դաշտի ծաղիկներից լավ հոտ չի գալիս: Ասողները չարաչար սխալվում են: Դաշտի ծաղիկներից կյանք է բուրում, ազատություն ու բնություն:  Դաշտային ծաղիկը քաղելու ու տուն տանելու համար չէ: Դաշտային ծաղկից պետք է թագեր հյուսես ու քեզ պսակես բնության թագով՝ անմահության: Քեզ թույլ տաս զգալ որպես նրա բարի ծնունդ, որպես դաշտի մի ծաղիկ, որ փոքրիկ բաղադրիչն է այդ չքնաղ գլուխգործոց արվեստի՝ բնության: Զգաս քեզ գեղեցիկ, անուշաբույր և օգտակար, ինչպիսին դաշտի ծաղիկներն են: Օգտակար, ինչպիսին նրանք են՝ մեղուների ստնտուները. չէ՞ որ այդքան նեկտար են ընծայում փոքրիկ, արհեստավարժ մասնագետներին: Զգաս քեզ ինքնավստահ, ինչպիսին կարմիր վարդն է, պայծառ, ինչպիսին բարի արեգակն է, պարզ, ինչպիսին թափանցիկ ամպն է, խաղաղ, ինչպիսին ծավի երկինքն է, կյանքով լի, ինչպիսին ինքը՝ Աստված է:
Համեղ է բնությունը: Եկեք ձեր ախորժակները մի փոքր գրգռեմ: Պատկերացրեք  նստած եք երկար, լայն սեղանի առաջ ու ձեր առջև դրված է գառի խորոված, տապակած ճուտ, հարիսա, Քյավառի քյուվթա, «Իշլի քյուվթա», խեցգետնի պոչի քաբաբ, թփով տոլմա, աջափսանբալ, տժվժիկ, ավելուկի աղցան, պանիր, զեյթուն, գոմեշի մածուն, ավելուկի գնդիկներ, ղավուրմա, փախլավա:
Չէ՛, սա իրականում հիմար, դաժան կատակ էր, ու ոչ մի կապ չունի մեզ հետ:
Պատկերացրե՛ք. տաք-տաք, թարմ, լավ թխված արևի կտոր, հալած պաղպաղակի նման արևի ջերմությունից հալած կապտասառը երկնքի մի կծելու փայ, փափուկ, պաղ, քառակուսի կտրված հողի մաս իր բաղադրիչ համեմունքներով՝ մրջյուն, միջատ ու էլի, ասած տատիկիս, զըռթ-զըբիլ, ընդերքից բխող մի բուռ հեքիաթային ջուր, որը խմելով հնարավոր է Սասնա ծռերի Ծովինարի օրը ընկնես, և որպես նախուտեստ՝ քաղցրահամ, անուշահոտ խորտիկներ՝ վարդեր, մանուշակներ, նորածիլ խոտեր, դաշտային բազմատեսակ ծաղիկներ:
Ախորժելի է, այնպես չէ՞: Գոնե ինձ համար հաստատ այո՛, համեղ է: Եթե այսպիսի սեղան գցված լինի, ապա հաստատ մի կողմ կդնեմ ձևական քաղաքավարությունն ու  չափավոր չտեսությունը և կհարձակվեմ սեղանի վրա: Կուտեմ ոտքերով ու ձեռքերով, ամբողջ երեսս կլղոզեմ, ոտքից գլուխ կկեղտոտվեմ այն աստիճանի, որ եթե մայրս ինձ այդպես տեսնի, առանց հարցնելու կմտցնի լվացքի մեքենայի մեջ ու ամբողջ լվացքի փոշին, ժավելն ու անուշահոտ հեղուկները կլցնի վրաս:
Ա՛յ, այսքան շատ եմ քեզ սիրում, Բնությու՛ն: Քո գրկում կյանքով արբենում եմ: Քո գրկում ցանկանում եմ բարձր գոռալ ու վայելել քո սփռվածությունը:
Ով մի անգամ բնության գրկում բա՜րձր, շա՜տ բարձր գոռացել է, ու զգացել բնության անսահմանությունը, հզորությունն ու տարածվածությունը, ուրեմն նա կյանքով արբած եղել է:

Կյանքով արբած եմ մի այլ տեսակ…

Կիրակի օր էր: Պետք է գնայինք սար` խոզերը բերելու: Թարսի պես էլ Դավիթը «Մանանայի» խմբի հետ էր` Կոթի կինո նկարելու: Եվ օգնություն էր պետք: Զանգեցի ընկերոջս` Արմանին:

-Ալո՛, Արման, բարև:

-Բարև:

-Ի՞նչ կա:

-Բան չկա, դու ասա:

-Կարո՞ղ ա գաս սարը:

-Ի՞նչ ա էլել, որ:

-Գընմ ենք խոզերը բերենք:

-Կացի ` էսա մերոնց հարցնեմ:

-Հը՞ն, թողեցի՞ն:

-Հա:

-Դե արի ՛ խաչմերուկը:

-Լա՛վ:

Գնացինք խաչմերուկ, Արմանին վերցրինք և գնացինք սար: Մեկուկես ժամից արդեն սարում էինք: Հենց մեքենայից իջանք, տեսանք մի աղվես, որը սատկած և ընկած էր գետնին:

-Էս ե՞րբ ես խփել, բիձո:

-Քշերը:

-Կարա՞մ` պոչը կտրեմ տանեմ:

-Հա, խի՞ չէս կարա:

Արմանի օգնությամբ պոչ կտրեցինք և դրեցինք մեքենայի մեջ: Փայտը բարձեցինք և խոզերը դրեցինք մեքենայի մեջ: Մի ժամ հանգստացանք և վերադարձանք: Խոզերը պետք է իջեցնեինք Դավիթենց դռանը: Խոզերը իջեցրինք, և Դավիթին ցույց տվեցի պոչը: Նա ուզեց, բայց նրան չտվի:

Թող հետս գար խոզերի հետևից:

-Տասնհի՞նգ…

Բոլորն ապշում են, երբ ասում եմ, որ մեր ընտանիքը տասնհինգ հոգուց է բաղկացած: Չփորձես համոզել, որ դու էլ չզարմացար: Բնական է, բոլորն էլ այդպես են արձագանքում: Իսկ երկրորդ բանը, որ ասում են, միշտ լինում է «երանի քեզ»-ը: Համոզված եմ, որ գլխումդ մի հարց ծագեց. ովքե՞ր են այդ տասնհինգը: Երեք հայրերս, երեք մայրերս, երեք քույրերս, երեք եղբայրներս, տատիկս, պապիկս ու ես: Կանխեմ հաջորդ հարցդ՝ ասելով, որ երեք հայր, մայր ասելով նկատի ունեմ նաև հորեղբայրներիս ու նրանց կանանց: Բայց խոստացի՛ր, որ այդ հարցը ինձ երբեք չես տա, որովհետև այն ահավոր նյարդայնացնում է ինձ:

Բան չհասկացար, չէ՞: Մի՛ նեղվիր, նույնիսկ հազար տարվա ընկերներս չգիտեն, թե այդ երեքից որն է իմ կենսաբանական (մի քիչ կոպիտ բառ եմ ընտրել) հայրը, մայրը, քույրը կամ եղբայրը: Ես էլ նոր-նոր եմ սկսել տարբերել: Ոչ ոք մեղավոր չէ սրանում, ախր, ինչպես Գ. Մահարին կասեր, շատ «ալիֆրանկա» ընտանիք ունեմ: Բայց ես հպարտ եմ իմ տասնհինգով, սա ինձ համար սուրբ թիվ է, և վայ նրան, ով կհանդգնի «խաղալ» այդ թվի հետ: Այս առիթով մի դեպք պատմեմ:

Հինգերորդ դասարանում ռուսերենից հանձնարարել էին գրել շարադրություն «Իմ ընտանիքը» վերնագով: Ես էլ հպարտ-հպարտ գրել էի մեր մասին, որ դպրոցում կարդամ ու գոռոզանամ: Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ուսուցիչս չթողեց կարդամ գրածս, իսկ երբ թվում էր մեծ ընտանիք ունեցող աշակերտներին, ինձ, շրջանցեց: Ես առարկեցի, իսկ նա ասաց.

-Մի եղբայր ունես, հայր, մայր, 4 հոգին ի՞նչ մեծ ընտանիք է:

Ես խիստ վիրավորվեցի. իմ ընտանիքը ոչ միայն դասարանիս, այլև ամբողջ գյուղի ամենամեծ ընտանիքն է: Իսկ ուսուցիչս էլ երևի չգիտեր, որ ընտանիք նշանակում է մի տանիքի տակ ապրող: Լավ, չեմ ուզում հիշել այս պատմությունը:

Հիմա նշեմ մեծ ընտանիք ունենալու լավ կողմերը, իսկ դու երանի տուր մեզ:

Առաջինն այն է, որ տանը երբեք մենակ չեմ մնում (վախենում եմ մենակությունից), երկրորդը՝ չեմ զբաղվում տնային գործերով. ճաշ չեմ եփում, չեմ ավլում, մի խոսքով՝ անհոգ եմ ապրում. չէ՞ որ ունեմ 3 մայր, նրանք էլ աշխատանքը 3 մասի են բաժանում:

Մանկապերտեզ չեմ գնացել, քույրերս ու եղբայրներս էլ. կարիք կա՞ր, մենք յոթ երեխա էինք, մեր տունն արդեն իսկ մանկապարտեզ էր:

Բայց այս 15-ի պատճառով անհարմարություններ էլ են ստեղծվում: Նախ, շատ են հերթերն ու խցանումները, միայն տոներին ենք բոլորով մի սեղանի շուրջ ճաշում, երբ հրավիրում են ինչ-որ տեղ, հիմնականում չենք գնում. 15 հոգով որտե՞ղ գնանք, իսկ մի քանիսին 15-ից առանձնացնելը դժվար է: Մի՛ անհանգստացիր, երբ ուզես մեզ հյուր գալ, արի՛, մեր տունը շատ մեծ է:

Երևի թե այսքանը ընտանիքիս մասին: Մինչ նոր հանդիպում:

Սպասի՛ր, խիղճս տանջում է, որովհետև մի բան էլ կա, որ պետք է իմանաս: Բայց խո՛սք տուր, որ ինձ սուտասան չես անվանի:

Իրականում այլևս մենք տասնհինգը չենք: Երկու քույրերս ամուսնացել են, երկու եղբայրներս ծառայում են հայոց բանակում, իսկ պապիկս մեկ տարի է, ինչ չկա:

Հավատա՝ ես քեզ չեմ խաբել, իրականում այդ ի՛նձ եմ խաբել, խաբում եմ, խաբելու եմ: Աշխարհում ամենաշատը վախենում եմ այն բանից, որ այս 15 թիվը կարող է նվազել: Ա՜խ, երանի մենք միշտ տասնհինգը լինեինք…

Բայց մի բան լավ հիշիր, որ երբ ինձ հարցնեք, թե մենք քանիսն ենք ընտանիքում, միշտ պատասխանելու եմ.

-Տասնհինգ…

-Տատի, դու ինչ-որ հետաքրքիր պատմություններ գիտե՞ս, կարա՞ս մի բան պատմես։

-Հա, էս պատմության մասին պապդ էր մի 35 տարի առաջ հոդված գրել, տենց գիտեմ։ Ստեփանավանըմ մի ռուս կնիկ ա ապրելուց էղել։ Իրա սաղ էրեխեքը, արդեն չորրորդն էր, մահանըմ էին, ու իրան խորհուրդ են տալիս, որ միակ ձևը մի ուրիշ առողջ կնոջ էրեխու հետ իրա էրեխուն փոխելն ա։ Ու էնա, տենց էլ անըմ են։  Ռուսի էրեխեն փոխըմ են մի հայ կնոջ էրեխու հետ, բայց էս հայն զգըմ ա, որ սա իրա մյուս էրեխեքին հեչ նման չի։

Հայ ընտանիքի էրեխեն, որ մեծանըմ ա, մանկապարտեզըմ անընդհատ ճնշըմ են, ասըմ են. «Ռսի ես նման, ռսի ճուտ ես, քու մերը քեզ թողել ա գնացել»։ Դե, փոքր քաղաք ա, ոչ մի բան գաղտնի չի մնըմ, համ էլ հո՞ էդ մի հոգու ձեռով չի արվել։ Էրեխեն էլ գալիս, տանը ազդված ասըմ ա. «Մամա, էդ ճի՞շտ ա, որ ինձ ուրիշի հետ են փոխել», մերն էլ ասըմ ա. «Չէ, ճիշտ չի, ուղղակի դու յուրահատուկ ես, ախպերներիդ նման չես, դրա համար են տենց ասըմ»։ Բայց էս կինն էլ ա կասկածըմ, հիշըմ ա, որ ծնվելու օրը հետը մի ռուս էլ ա էղել, ու որ մանկապարտեզըմ տենըմ ա էն ռուս ընտանիքի էրեխուն, տենըմ  ա, որ նա ավելի շատ ա իրան ու իրա էրեխեքին նման, երկար նայըմ ա, մանկապարտեզի ճաղերի արանքով էրեխու թաթիկը բռնըմ ա, սիրըմ. մոր սրտով զգըմ ա, էլի։ Էն ռուս կնիկը, որ իմանըմ ա, արգելըմ ա, հետո էլ էնա հավաքվըմ են, գնըմ Ռուսաստան։

Էս հայ ընտանիքի տղեն, որ մեծանըմ ա, արդեն բանակ գնալուց առաջ վայենկոմատըմ հետաքրքրվըմ ա, իմանըմ ա, որ իրա ծնվելու շրջանըմ ըտեղ մի ռուս զինվորական ա էղել։ Հասցեն իմանըմ ա, ու որ ծառայըմ-վերջացնըմ ա ու գալիս ա տուն, որոշըմ ա էդ հասցեով գնա, տենա՝ տենց մարդ կա, թե չէ։

Գնըմ ա, դուռը ծեծըմ, իրա իսկական մերն ա բացըմ, հենց տենըմ ա տղուն, հասկանըմ ա, թե ով ա, ոնց որ  խուճապի ա մատնվըմ էլի, ասըմ ա. «У меня кроме Анатолика другого сына нет!», ու դուռը փակըմ։ Էս տղեն էլ արդեն հասկանըմ ա, որ իրոք էդ իրա մերն էր, բայց թողըմ գալիս ա Հայաստան։

Ռուս կնիկը էդ ներվային ցնցումից ծանր հիվանդանըմ ա ու մեռնըմ։ Բայց մեռնելուց առաջ իրա տղին կանչըմ ա, սաղ խոստովանըմ։

Էդ դեպքից 7 տարի ա անցած ըլնըմ, ռուս ընտանիքի տղեն՝ Անատոլիկը, գալիս ա Հայաստան, էդ վախտ արդեն 25 տարեկան ա էղնըմ։ Հարցնըմ ա Դոլմազյանների ընտանիքին, ասըմ են, որ հա, կա, նշանավոր ընտանիք ա։ Գալիս ա, գտնըմ ա տունը։ Իրա իսկական ընտանիքըմ իրանց կորած տղուն քեֆ-ուրախությունով ընդունըմ են, էս հայ ընտանիքի տղեն էլ իրան վատ ա զգըմ, որ իրա մերն իրան վատ ընդունեց, հլը հայը ոնց ա իրա կորած էրեխուն դիմավորըմ։ Ասըմ ա. «Ուրեմն ես իմ մորը պետք չեմ էլ էղել»…

Ինքս էլ չգիտեմ` ոնց հասկացա դա։ «Դա»-ն այն երևույթն է, երբ մեզ հետ կատարվող տարօրինակ բաները մի օր դառնում են սովորական։ Էս դեպքում տարօրինակը էն բառը չի, է, բայց երևի իմաստով ամենամոտն է զարմացնող երևույթ նկարագրելու համար։

Տարօրինակ ա, երբ ես հեռուստացույց եմ նայում (նայելը չի տարօրինակ, չնայած էս տեմպերով, էդ օրն էլ կգա) տնեցիների հետ: Ասենք, մի ֆիլմ։ Նայում եմ, նայում, ու մեկ էլ հանկարծ.

-80 000 դոլար,- պապին ասաց ու ակնթարթ տևող դադարից հետո, որը երբեք չես նկատի, եթե հազար անգամ նույն բանը լսած չլինես, երկարացնելով ավելացրեց,- պա~հ…

Դե, երևի տարօրինակ ա թվում, երբ տեսնում (լսում) ես առաջին անգամ։ Ինձ համար էլ տարօրինակ թվաց, երբ առաջին անգամ ուշադրություն դարձրեցի։ Լսեցի։ Հետո նայեցի պապիս աչքերին։ Հետո հետևելով նրա հայացքին, հասա էկրանին։ Հետո հետ եկա նրա դեմքին. պապս ուշադիր նայելով էկրանին միաժամանակ ինչ-որ բան ա մրմնջում։ Աաա~ … Վազող տողերն ա կարդում։ Ես էլ գիտեմ, թե կինոն ա նայում սենց ուշադիր։ 80 000 դոլարն էլ երևի, եսիմ ում, բնակարանի արժեքն ա, որը ամենայն հավանականությամբ,  վաճառվում ա ըստ վազող տողի հայտարարություններից մեկի։ Երևի ասում եք` հա, ի՞նչ։ Եսիմ։ Հիմա որ կողքից նայում եմ, տարօրինակ ա, մանավանդ, երբ դա ամեն օր ես լսում։ Բայց միաժամանակ էլ նենց սովորական բան ա ինձ համար։

Իսկ եթե ավելի ընդհանուր…

Մենք հաշվում ենք մեր տարիքը մեր մոլորակի՝ Երկրի, Արեգակի շուրջն արած պտույտների քանակով։ Մի՞թե Երկրի պտույտը կապ ունի իմ մեծանալու հետ։ Եթե ես 17 անգամ Արևի շուրջ պտտվել եմ, ուրեմն պարտավո՞ր եմ լինել 17-ամյա պատանի։ Եթե Վեներայի վրա ծնված լինեի, ուրեմն 30 տարեկան կհամարվեի, ինչ է, թե Վեներան ավելի արագ է պտտվում Արևի շուրջը։ Դե մարդիկ էդպես են պայմանավորվել։

Ես գիտական փաստեր չեմ ասում։ Ուղղակի մտածում եմ։ Մի՞թե տարօրինակ չէ, հիմարություն, աբսուրդ։ Բայց սովորական, շատ սովորական։

Էսպես շատ բաներ կարող եմ ասել։ Դուք էլ կկարդաք ու հազար սովորական տարօրինակություններ կհիշեք։

Էհ։ Ահագին մտածեցի ու մի բան հասկացա միայն։ Մարդիկ արդեն զարմանալն էլ են մոռանում։ Մտածում եմ` զարմանքը ամեն զգացմունքի հիմքում է։ Ճիշտ չի՞։ Հլը մի հատ դուք էլ մտածեք։

Հա, ու մեկ էլ. էս 17 տարվա մեջ մեկը նորմալ չզարմացրեց էդպես էլ ինձ։ Մի՞թե զարմանքն էլ դարձավ սովորական, ու ես էդպես էլ չզգացի դա…