-Թե ի՞նչ ես կորցրել էդ հեռախոսի մեջ, ամբողջ օրը ձեռքիդ ա,- բարկացած ասած մայրս,- մեկ ժպտում ես, հետո տխրում, հետո մի լավ ծիծաղում ու էլի մռայլվում, սաղ էդ հեռախոսն ա:

2 րոպե հեռախոսը ձեռքիցս ցած դնելուց հետո այն նորից իմ ձեռքում էր:
Ախր, Լիլիթն էր գրել, է, ո՞նց չպատասխանեի: Մորս անհանգստությունն էլ եմ հասկանում: Վերջերս ինձ առանց հեռախոս չես տեսնի:
Հիմա անցնեմ արդարանալուն:

Մենք բոլորս կյանքի տարբեր ժամանակահատվածներում ու հանգամանքներում ձեռք ենք բերում ընկերներ, ու նույն ժամանակում ու հանգամանքներում էլ կորցնում ենք նրանց: Դե, սխալ կլինի, եթե ասեմ, որ բոլորը, ում հանդիպում եմ, ինձ ընկեր են դառնում, բայց ես շատերին եմ սխալմամբ այդ անվանումը տալիս: Երբ ինչ-որ մեկը այցելում է մեր կյանք, մենք միանգամից տեղ ենք հատկացնում, դե, նույնիսկ հյուրասիրում ենք մեր բարությունը ու մատուցում մեր անկեղծությունը: Երբեմն էլ սխալվում ենք, որովհետև մեր հյուրը չափից շատ շուտ է հեռանում:
Դե, ինչպես երթուղայինը: Դու նստում ես, ու ավտոբուս են բարձրանում մի խումբ մարդիկ, ու մի խումբ մարդ էլ իջնում է ավտոբուսից: Ու ամեն մեկը ինչ-որ բան թողնում է իրենից, մեկը՝ նուրբ օծանելիքի հոտը, մյուսը՝ դժգոհ դեմքը, այն մեկը՝ գեղեցիկ հագուստը:
Մարդիկ կան, որ երկար ճանապարհ են գնում քեզ հետ, ու հետո տպավորությունն ավելի խորն է լինում, կան մարդիկ, ում հետ անցած ճանապարհը քիչ է, բայց դու մեկ է՝ հիշում ես նրանց, դե, որովհետև մարդը իրենից հետո ինչքան էլ փորձի տանել ամեն ինչ, կա մի բան, որ միշտ մոռանում է իր նստարանին ու գնում. հիշողությունները:

Մարդիկ էլ կան, բարձրանում են կյանքիդ ավտոբուսը, նստում կողքիդ ու մի քանի ժամում դառնում շատ ավելի կարևոր, քան հասարակ անցորդը:
Ու գնալով առաջ՝ դու հասկանում ես, որ իրականում ժամանակը անհեթեթ բան է, ու այն, որ իրական ընկերները պետք է հին ընկերներ լինեն, միֆեր են. դու կարող ես տարիներով ճանաչել մարդուն ու մի օր բացահայտել, որ նա ամենևին էլ քոնը չէ, ու դու կարող ես պատահմամբ գտնել մեկին ու հասկանալ, որ երազած ընկերությունդ իրականություն է դառնում:
Վերջերս ավտոբուսիս ուղևորները շատանում են, նոր ծանոթությունները գլուխ են բարձրացրել:
Ու գիտեք՝ ես էնպիսիներին եմ գտնում, առանց ում չեմ պատկերացնում հետագա ճանապարհը:
Մարդիկ կան, ում ճանաչում եմ մի քանի ամիս, նույնիսկ կան էնպիսիները, որ ընդամենը օրերի քանակը դեռ կարելի է հաշվել, բայց մեր կապն այնքան ամուր է՝ ասես տարիների լինի:
Ընկերներիս մի մասի հայտնվելու «մեղավորը» 17-ն է: Այնքան մարդու կապեց իրար, դե արի ու դիմացիր հեռավորությանն ու կարոտին:
Ու այստեղ է հայտնվում միակ միջոցը՝ հեռախոսը, որի միջոցով համարյա ամեն օր զրուցում եմ հեռվում գտնվող ընկերներիս հետ ու փորձում եմ հաղթահարել կարոտս:
Ես միշտ մտածել եմ, որ այն հողակտորը, որի վրա մենք ապրում ենք, շատ փոքր է: Իսկ հիմա, զգալով հեռավորությունը, ես հասկանում եմ, թե ինչ մեծ է Հայաստանը, ու ինչ կարևոր է ճանաչելը ամեն մի մարզ, չէ՞ որ ամենաթանկ ընկերներդ հենց մարզերից են:
Նորից հեռախոսը վերցնում եմ ձեռքս: Դե, ախր, Եղվարդից Էլիզն էր գրել, Լիճքից՝ Լիլիթը, Վերին Արտաշատից՝ Արաքսը, Բագրատաշենից՝ Տաթևը, Հրազդանից՝ Սեդան, Մալիշկայից՝ Սոնան:
Դե, էլ չասեմ, որ որքշոփի չաթը հանգիստ չի տալիս, էնտեղ ավտոբուսիս նորեկներն են, բայց ամենակարևորներից են:
Նորից լսվեց մորս ձայնը.
-Թե ի՞նչ ես կորցրել էդ հեռախոսում:
-Մամ, չես հավատա, բայց չեմ կորցրել, այլ գտել եմ. իմ ամենամոտ ու թանկ մարդկանց եմ գտել:
Սաղ էդ հեռախոսն ա:

Ապրիլ ամսին ես մի նոր ընտանիք ձեռք բերեցի՝ «TEDxKids@Yerevan»-ի անձնակազմն ու խոսնակները: «TEDxKids@Yerevan»-ի նպատակն է ծառայել որպես հարթակ երիտասարդ սերնդի համար, որպեսզի նա բարձրաձայնի իրեն հուզող և հետաքրքրող խնդիրներն ու հարցերը, ինչպես նաև պատմի իր յուրահատուկ հաջողությունների, հայտնագործությունների, ուսումնասիրությունների ու պատմությունների մասին: Ես էլ, հաղթահարելով երկու փուլերը, դարձա խոսնակ: Իմ թեման անտեսանելի երևույթների մասին էր: Ես խոսում էի հիմնականում այն մասին, որ պատահականություններ չկան մեր կյանքում, և բերում էի գիտականորեն ապացուցված փաստեր, որոնք համեմատում էի մեր առօրյա ու մշտական գործողությունների՝ շնչելու և աչքերը թարթելու հետ: Վերջում հանգում էի այն եզրակացության, որ կան բաներ, որ մեր մի մասն են կազմում, բայց շատ քիչ բան գիտենք դրանց մասին, կան բաներ, որ էլի մեր մի մասն են, բայց դրանց մասին նույնիսկ չգիտենք էլ, ու 3-րդը, որ չգիտենք էլ, որ չգիտենք: Տեքստի, ելույթի նախապատրաստական աշխատանքների համար սպասում էի շաբաթ օրերին, որպեսզի իմ ընկերների՝ Ռուբինայի և Ալլենի հետ նստեմ տաքսի և գնամ Թումո: Ես այնտեղ ձեռք բերեցի շատ ընկերներ՝ ամեն մարզից ամենաքիչը երկու հոգի: Նրանք դարձան իմ լավագույն ընկերները: Այսպես, գրեթե 3 ամիս միասին էինք:

Հունիս 28-ը մեր հանդիպման վերջին օրն էր, միջոցառման օրը: Բոլորն անթերի ելույթ ունեցան, մեր ոգևորվածությունը շատ մեծ էր՝ 3 ամսվա աշխատանքը պետք է ցուցադրեինք և հանդիսատեսին հասցնեինք այն խնդիրները, գաղափարները, որոնք բոլորին են հուզում ու հետաքրքրում: Եվ ահա, ամեն ինչ ավարտվեց: Գրկախառնություններ, նկարներ: Իհարկե, մենք էլի կտեսնվենք, չնայած հեռավոր մարզերից էլ են մեր ընկերները: Հաճախ են հարցնում, թե ինձ ինչ տվեց «TEDxKids@Yerevan2017»-ը, ու ես կատակով ասում եմ, որ ամենափոքր բանը ամեն շաբաթ ընկերներով մի սեղանի շուրջ նստելը և պիցա ուտելն է, իսկ եթե կատակը մի կողմ դնենք, ապա այն ինձ տվեց շատ-շատ ընկերներ, լավ շրջապատ, անմոռանալի պահեր ու հիշողություններ, մեծ փորձ, 300 հոգու առաջ խոսելու ու քո ուսումնասիրությունը նրանց հետ կիսելու հնարավորություն, գեղեցիկ խոսելու հմտություններ, ժեստեր օգտագործելու հմտություններ, անփոխարինելի գիտելիքներ, շատ մարդկանց ոգեշնչման աղբյուր հանդիսանալու փորձ, փոփոխություններ ինքս իմ մեջ, ինքնաբացահայտման հնարավորություն ու էլի շատ բաներ, որոնք ես դեռ չեմ պարզել ու ապագայում կհասկանամ:

Տեսնելով մեր բակի երեխաներին՝ ակամա հիշում եմ ինձ այդ տարիքում, հիշում եմ մեր խենթությունները, ու գիտե՞ք ինչ. տարիներն անցել են, իսկ խենթություններն ու մանկական խաղերը նույնն են մնացել։ Համաձայն չեմ այն կարծիքի հետ, թե հիմա երեխաները տարված են համացանցով ու համակարգչային խաղերով։

Աղջիկներ, իսկ դուք նո՞ւյնպես ճակատի մազափունջ եք կտրել ինքերդ ձեզ։

Դուք նո՞ւյնպես քնած եք ձևացել, որպեսզի հայրիկը տանի և պառկեցնի մահճակալին։

Դուք նո՞ւյնպես ընկերներով նույն երաժշտությունը միաժամանակ միացրել եք երկու հեռախոսներով։

Դնչիկը չե՞ն ցավեցրել վերարկուի շղթան քաշելիս, որն, ի դեպ, թթու երկաթի համ ունի։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, երբ փոքր էինք, հինգ թերթիկ ունեցող յասաման էինք ուտում ու երազանք պահում։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, երբ փոքր էինք, ձեռնոցներ ունեինք, որոնք թելով իրար էին միանում։

Իսկ ինչպե՞ս էինք սենյակներում աթոռներից և վերմակներից տնակներ սարքում։

Իսկ ո՞վ է փոքր ժամանակ օղաբլիթը անցկացրել մատին, իսկ հետո հենց մատի վրայից կրծել։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես գրքից տետրի մեջ ինչ-որ բան արտագրելիս փորձել եք մեկ տողի վրա ավելի շատ բառեր տեղավորել, քան գրքում է։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, գլուխը լվանալիս մազերով զվարճալի սանրվածքներ էինք անում։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, երբ բակում խանութ-խանութ էինք խաղում, տերևները գումարի դեր էին խաղում։

Որևէ մեկը մանկության տարիներին հավատո՞ւմ էր, որ խաղալիքները գիշերը կենդանանում են։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես փոքր ժամանակ, երբ ձեր գլխավերևով անցնում էին, վախենում էիք, որ չեք մեծանա և խնդրում էիք, որ նորից հետ անցնեն։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, երբ որևէ խաղալիք էինք վերցնում մեզ հետ քնելու, մտածում էինք, որ մյուսները կնեղանան, և վերցնում էինք բոլորին։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես գոռացել եք պատշգամբից և արագ իջել ներքև, որ ձեզ չնկատեն։

Հիշո՞ւմ եք, ընկերները մեզ ասում էին՝ ջուր բեր խմելու, իսկ մենք պատասխանում էինք. «Եթե գնամ տուն, էլ չեն թողնի դուրս իջնեմ»։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես փոքր ժամանակ սրիչով սրում էիք ոչ միայն մատիտները, այլ նաև գրիչներն ու ֆլոմաստերները։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես ժպտում էիք, քանի դեռ կարդում էիք սա։

Այ թե օր էր՝ այնքան տարբեր գույներ կային, որ կարծես ամբողջ Հանրապետության հրապարակը ողողված լիներ գունազարդ մառախուղով… Դե, իսկ բարձր տրամադրությունն էլ՝ անպակաս:

Վերջերս պարապ մնալու հետևանքով սկսել եմ շատ մտածել, ու այս անագամ մտածելուս թեման ինձ տարել էր երիտասարդության պասիվության ուղղությամբ: Ես էլ այս ամառ մի քիչ պասիվ եմ, և այդ օրն էլ որոշեցի ինձ համար մի հետաքրքրիր զբաղմունք գտնել: Համացանցը երկար ժամանակ փորփրելուց հետո մեկ էլ աչքովս ընկավ «Yerevan Color Run 2017» ծրագրի կամավորների հայտադիմումը: Ժամանակ չկորցրի և արագ լրացրի այն, որովհետև մնացել էր ընդանմենը երեք րոպե դիմելու համար: Մի քանի օր անց, երբ ես արդեն անգամ մոռացել էի այդ ծրագրի մասին, ինձ զանգեցին և տեղեկացրին, որ ես ընտրվել եմ որպես այդ ծրագրի կամավոր: Ուրախացա, որ այս ամառը նույնպես ջերմ ու դրական հիշողություններ կնվիրի ինձ:

Շատ մարդիկ կարծում են, որ «Yerevan Color Run»-ը կապ ունի հնդկական տոնի հետ, և վերջերս, երբ բրոշյուր էի բաժանում, մի պապիկ ինձ ասաց.

-Աղջիկ ջան, որ դու սրանք բաժանում ես, էդ տոնին հավատո՞ւմ ես:

Իսկ ես զարմացած հարցրի.

-Ի՞նչ տոնի եմ հավատում, պապիկ ջան:

-Դե էդ հնդկական տոնին, էլի:

-Պապի ջան, «Yerevan Color Run»-ը ամենաուրախ և զվարթ հինգ կիլոմետրերն են: Սա վազք-զվարճանք է, որը կազմակերպվում է աշխարհի 35 երկրներում, ներառյալ Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն, Ավստրալիան, Բրազիլիան, Կանադան, Չիլին, Չինաստանը: Այն ընդհանրապես կապ չունի հնդկական տոնի հետ:

-Հա՜, ինչ լավ ա, ես էլ ասեցի՝ բացի կինոներ նայելուց՝ հիմա էլ դրանց տոներն եք նշում:

Ըհն, պապիկն էլ ապատեղեկացված էր, հուսով եմ՝ հավատաց ասածներիս:

Երիտասարդների ակտիվությանը վերադառնամ: Այն, որ ասում էի՝ ակտիվ երիտասարդություն չունենք, փոշմանում եմ, սխալ էի, իմ այդ կարծիքը լիովին հերքվեց՝ այդ ծրագրին մասնակցելով: Ինչ երիտասարդություն ունենք՝ աշխույժ, ուրախ, սպորտասեր, թռչող, վազող, հաղթող, մրցող, մի խոսքով՝ մեր երիտասարդների մեջ կյանքը եռում է ամռան տապի հետ միասին: Եթե դրսում 38 աստիճան է, ապա երիտասարդների հոգում՝ 80 աստիճանից բարձր:

Գունազարդ տոն էր Հանրապետության հրապարակում, որը կոչվում է «Գունազարդ վազք 5 կմ», շատերին հայտնի է նաև «Yerevan Color Run 2017»:

Ինչ հետաքրքիր օր էր. նոր մարդկանց հետ ծանոթացա, ովքեր լավ ընկերներ դարձան: Մենք՝ կամավորներս, տարբեր խմբերի էինք բաժանված և ամենքս ունեինք մեր անելիքը: Օրինակ՝ իմ խումբը վերցնում էր մարդկանց իրերը, որպեսզի վազելիս նրանց չխանգարի, և իրերի ապահովությունն էր հսկում: Մյուս խմբերը գույներ, ջուր էին բաժանում:

Ես ինքս սպորտի սիրահար չեմ, բայց այս «Գունազարդ վազքը» սեր է արթնացնում սպորտի, վազքի հանդեպ, խրախուսում առողջ ապրելակերպ: Կարծում եմ, որ այսպիսի ծրագրերը պետք է շատ լինեն: Ինչպես կասեն ծրագրի կազմակերպիչները. «Սա վազք է, որտեղ սպորտային պատրաստվածությունը նշանակություն չունի: Մեր նպատակն է միավորել դրական մարդկանց և երջանկացնել Հայաստանը»:

Այնքան մարդ կար, ու տարիքը կապ չունի, փոքր՝ դեռ նոր քայլող երեխաներից մինչև մեծահասակներ, բոլորը եկել էին մասնակցելու: Երեք տղա և երեք աղջիկ առաջինը հասան վազքուղու ավարտին, և հայտնվեցին լավագույն վեցնյակի մեջ: Նրանք ծրագրի հովանավորների կողմից արժանացան նվերների:

Օրը տոն դարձրին հայտնի դիջեյները, երգիչները, հեքիաթի հերոսները և իրենց ներդրումն ունեցան այդ միջոցառմանը:

Ա՜հ, ամենակարևորն էի մոռանում ասել՝ ծրագիրն ունի բարեգործական նպատակ: Ամեն տարի այն մի ուղղություն է ունենում: Օրինակ՝ 2015թ.-ին միջոցառման մասնակիցների շնորհիվ բարեգործական նպատակների համար գումարը ուղղվել է ծանր առողջական խնդիրներ ունեցող մի փոքրիկի բուժմանը: Իսկ 2016 թվականին բարեգործությունն արվել է Գյումրիի անօթևան ընտանիքների երեխաների համար:

Այս տարի կայացվելու են երկու բարեգործական ծրագրեր: «Yerevan Color Run»-ից ստացված միջոցների մի մասը կուղղվի Street Workout-ի մասնագիտացված մարզահրապարակի կառուցմանը Երևանի կենտրոնում, որտեղ կկարողանան անվճար մարզվել բոլոր այն մարդիկ, ովքեր ցանկանում են զբաղվել սպորտով: Իսկ 2-րդ բարեգործական ծրագիրն աջակցելու է մասշտաբային բարեգործական ծրագրի՝ Թերեզա Մխիթարյանի «Կյանքի ճանապարհ» 34 կմ անվտանգ ճանապարհի կառուցմանը (Իջևան-Բերդ), որը միացնում է Բերդը ամբողջ Հայաստանին:

Վազելն առաջացնում է երջանկության հորմոն, իսկ երբ շուրջդ բազմազան գույներ են, երջանկությունը քառապատկվում է:

Ամռան գալստյան հետ, ինչպես շատ ուսանողներ, ես ևս որոշեցի աշխատել, բայց նախևառաջ պետք է գտնել աշխատանք: Աշխատանքի փնտրտուքներով տարված` քայլերս ինձ տարան դեպի «Տաշիր» առևտրի կենտրոն, որտեղ ինչ-որ գործատուի գրասենյակ պիտի այցելեի: Առաջին հարկում ընդարձակորեն ծավալվում է ոսկու շուկան: Ներս մտնելով` շուրջբոլորս փնտրում էի անվտանգության որևէ աշխատակցի, որն ինձ կուղեկցեր վերոնշյալ գրասենյակը: Հայացքս, շուրջս ծփացող թանկարժեք փայլփլումներից երեսուն սանտիմետր բարձրության վրա զննելով մարդկանց դեմքերը, փորձում էր գտնել պահանջված անձին: Օրը բավականին շոգ էր, և ես փոքր-ինչ հոգնած տեսք ունեի, մազերս անփութորեն փռված էին ուսերիս (առհասարակ՝ մազերս հարդարել չեմ սիրում, գուցե դա իմ թերություններից մեկն է), և երբ ավելացնենք դեմքիս անորոշ արտահայտությունը, գուցե ստեղծվի մի տպավորություն, որը, հավանաբար, վաճառողներից մեկին առիթ տվեց ենթադրություններ անելու: Այդ մարդը, մի պահ միայն գրավելով հայացքս իր մի քանի բառով, կարողացավ բավականին խորը տպավորություն թողնել: Դա մոտ 50-55 տարեկան, միջահասակ, ցցուն, լերկությունից փայլող ճակատով, սպիտակամազ մի տղամարդ էր, կլորիկ կարմիր այտերն ու փոքր փորը հուշում էին բավարարված կյանքի մասին, իսկ կտավն ամբողջացնում էին փոքրիկ աչքերը, որոնք վայրկյանում կարողանում էին ֆիքսել քառակողմ աշխարհի բոլոր շարժումները: Ինձ նետված կես հայացքն էլ բավական էր հասկանալու, որ ես ոսկի գնելու ոչ մի նպատակ չունեմ: Երբ անցնում էի նրա կողքով, ինձ հառելով խորամանկ ժպիտից ծամածռված իր դեմքը, երգեցիկ ձայնով շպրտեց. «Կգնե՜մ ոսկի…»: Եթե շանթը հարվածեր, ավելի չէի էլեկտրահարվի, քան այդ պահին: Ինչո՞ւ նա չգոչեց. «Գնեցե՜ք ոսկի»: Այս արտահայտություններից յուրաքանչյուրն այդ պահին խորը ենթատեքստ ուներ: Հեգնելը վատ բան է, բայց, կարծում եմ, նա արժանի էր այն խոր հեգնական ժպիտին, որն այդ պահին առկայծեց դեմքիս: Աչքերիս առջև այդ էակն իր մեջ խտացրեց խորամանկը, խարդախն ու վաշխառուն և դարձավ կերպար: Արդյոք ի՞նչը ինձ այդպես հուզեց այդ մարդու երկու խոսքի մեջ. դա ոչ թե այնտեղ այցելելու իմ նպատակի մասին նրա ստացած սխալ տպավորությունն էր, այլ այն գիտակցումը, որ հասարակության մեջ կան այնպիսի արարածներ, որոնք օգտվելով մարդկային դժբախտություններից, կարիքից, անմեղությունից` իրենց կանչող ժպիտով ծուղակում են մարդկանց, որոնցից մեկին այդ պահին նա տեսավ իմ մեջ:

Աշխարհը տհաճությամբ ընդլայնվեց առջևս: Կյանքում այնքան շատ են անելանելի վիճակում գտնվող մարդիկ, որոնցից էլ հմտորեն օգտվում են «բարիները»: Ամեն օր մենք բազմաթիվ դեպքերի մասին ենք կարդում, լսում հեռուստացույցով, որոնք իրենց շատության պատճառով երբեմն կորցնում են հուզելու ընդունակությունը: Ասում են` մարդկային դժբախտություններն են սնում հեռուստատեսությունը: Բայց կենդանի մի դիպվածը կարող է ավելի լայն հասկացողություն ընձեռել, քան լրատվության բազմազան միջոցները:

Իսկ դու շա՞տ ես մտածում։ Երեկ մուլտֆիլմ էի դիտում և մի պահ հանկարծակիի եկա։ Դու ուզո՞ւմ էիր ուղեղ ունենալ և զգալ քեզ խելացի՞, ահա, հիմա թող քո խելացի մտքերը քեզ խելագարության հասցնեն։

Իսկապես, մարդը պետք է միշտ մտածելու բան ունենա, բայց ի՞նչ եք կարծում՝ ավելի լավ է միշտ մտածել և մտածմունքների մեջ տապակվե՞լ, թե՞ ուղղակի անհոգ լինել։

-Էլիզ, կուզեի՞ր գիտնական լինել, պատկերացնո՞ւմ ես՝ ինչքան խելացի կլինեիր,- մտորումներիս միջից լսվեց մորս ձայնը, ես նրա դեմքին տեսա ժպիտ և հիացմունք՝ ուղղված իր ասածին։

-Հա, մամ, ասենք՝ իմացա, բա հետո՞։

Մորս դեմքը խոժոռվեց, տիրեց լռություն, և ես սկսեցի մտածել։ Լավ, ասենք՝ ես ընդհանրապես չմտածեմ, ինչո՞վ կտարբերվեմ տան մուտքի մոտ դրված դռնից։ Ա՜հ, չէ, այդ դուռն օգուտ ունի, մենք տարբերվում ենք, բայց ավելի լավ էր՝ չտարբերվեինք էդ առումով։ Էդ դեպքում ինչո՞վ կտարբերվեմ տիկնիկից. մի բանով՝ ես կկարողանամ ինքնուրույն քայլել։ Ըհը, տարբերվեցի, հիմա էլ՝ դրական կողմով։ Էլի մտորումներիս միջից լսեցի ձայն, այս անգամ հեռուստացույցն էր, ախր, ես մուլտֆիլմ էի նայում։ Մի քիչ անցավ, և ես էլի դիմեցի մորս։
-Այ, կուզեի մեռնելուց մի քանի րոպե առաջ իմանալ բոլոր երկրային և երկնային գաղտնիքների բացահայտումը, բոլոր հարցերիս պատասխանները։
-Ու ոչ մեկին չասեի՞ր իմացածիդ մասին։
-Չէ՛, մամ։
Մայրս էլի լռեց, իսկ ես սկսեցի մտածել։ Իսկ եթե իմ ցանկությունն իրականանա՞, հնարավոր է՝ ես խելագարվե՞մ, չնայած՝ մեռնելու ես մի քանի րոպեից, էլ ի՞նչ ես մտածում խելագարվելու մասին, Էլիզա, թեկուզ խելագարվես, ի՞նչ պիտի փոխվի։

Մտորումներիցս հանկարծակի կտրվեցի, քանզի տեսա մորս դեմքը, որի վրա գտա անհաշվելի հարցականներ. աչքերի բբերը կազմված էին հարցականներից, կոպերը՝ նույնպես, ուղղակի դրանք մանր էին, պատկերացրի՞ք, հարցականներից կազմված մարդ, որն անսպասելիորեն նայեց ինձ և ասաց.
-Իսկապես, մտորումներից մարդը կարող է խելագարվել…

Երբևէ մտածե՞լ ես, որ աղջիկները կարող են տեխնոլոգիա առարկայի ժամին աշխատել տարբեր գործիքներով, փայտամշակմամբ, իսկ տղաները՝ կար անելով, գործվածքներով, աղջկական բաներով:
Մտածե՞լ ես, որ ամուսինը կարող է տան մաքրությամբ զբաղվել, իսկ կինը՝ աշխատանքից երեկոյան հոգնած տուն գալ:
Մտածե՞լ ես, որ կարող են լինել տղա դայակներ ու մանկապարտեզի դաստիարակներ: Կարող են և լինել աղջիկ բանվորներ, քարտաշներ, դարբիններ:
Մտածե՞լ ես, որ կարող է հավասարություն տիրել երկու սեռերի միջև բոլոր պայմաններում, դե բացի մի քանի խնդիրներից, որ ի վերուստ տրված են առանձին սեռերին:
Չես մտածել: Չես էլ մտածել, որ քեզ շրջապատում է կարծրատիպը, որին դու առանց հասկանալու ենթարկվում ես: Կարծրատիպ, որը չգիտես էլ՝ երբ է եղել մեկի միտքը, ու այդ մեկը ինչ հեղինակությամբ ու ճարպկությամբ է տարածել մարդկանց մեջ, որ հիմա այն քարացած օրենք է դարձել: Դու մտածում ես, որ ինչ-որ հակառակ բան ասելու դեպքում կնեղանան քեզանից, դե հետո էլ կսկսեն ծաղրել, նեղացնել: Ծնողներդ կասեն, թե գժվել ես ու պետք է ուշքի գալ, թե չէ՝ քեզ կպատժեն: Կուզենաս ընտրել «ոչ տղայական», կամ «ոչ աղջկական» մասնագիտություն, հագուստ, աքսեսուար, պահվածք, բայց կդառնաս մերժված ինչ-որ մեկը: Քեզ կսկսեն չսիրել: Արդյունքում մենակ կմնաս, բայց չես էլ հասկանա, որ դու, միայնակ լինելով, հաղթեցիր ու կոտրեցիր ինչ-որ մի կարծրատիպ: Դու ուժեղ դարձար: Բայց դու կնեղվես, որ միայնակ ես: Կանցնեն օրեր, քո օրինակին մի քանիսը կհետևեն, կանեն քեզ նման, կկոտրեն լիքը քարացած բաներ, կհաղթեն և իրենք: Բայց արդյունքում դա էլ կդառնա կարծրատիպ:
Մենք չենք կարողանում ինքնատիպ լինել: Չենք կարողանում ստեղծել տարբեր «ես»-եր, նմանվում ենք, հետևում հասարակությանը, կառչում նրա կարծիքից: Մենք ինքներս չենք ուզում առաջին քայլն անել, որովհետև վախենում ենք:

Ասում եմ՝ քեզ հեչ չե՞ն անհանգստացրել Հինդուի բնակիչները: Հիմա կասես՝ Հինդուն ո՞րն ա, ի՞նչ բնակիչ: Չէ մի՝ Մոզամբիկի ծառերը: Ու դու էդպես էլ ասում ես: Դե, քո մեջ խոսում ա «չեղած տեղից գոնե ինչ-որ բանից պիտի բողոքեմ» հայի ներքին ձայնը։ Գիտես՝ էնպես չի, որ գիշերը չեմ քնում, կամ էլ ապագայում պատրաստվում եմ «Փրկենք Հինդուի բնակիչներին» խորագրով միջոցառում կազմակերպել ու հիմնադրամ բացել, դե բայց, իմ մեջ էլ ներսից էն հայն իր խոսքն ասում ա մեկ-մեկ։

Ես գիտեմ, որ դու ավելի ահավոր բաներ էլ լսած կլինես, բայց մեկ ա՝ պիտի գլուխդ տանեմ էս մեկով: Մի քանի օր առաջ ի՞նչ կարդամ, որ լավ լինի, ուրեմն՝ Հինդու գյուղում (Հարավային Աֆրիկա) ավանդույթ կա, չէ, ավելի ճիշտ՝ «տոն»: Համաձայն էդ… Ցե՞ղ ասեմ, թե՞ ազգ՝ չգիտեմ, մի խոսքով՝ համաձայն իրենց կանոնների՝ տոնի ընթացքում մարդու լեզվի միջով փայտ են անցկացնում՝ ծայրերին էլ կիտրոններ դնում։ Ընթացքը լավն էր, չէ՞: Բա՜ որ խորհուրդն իմանաս: Էս մարդասիրական տոնը հինդուցիները կատարում են ի պատիվ Մեծն Մուրուգանի: Մուրուգան՝ (գովազդի աղջկա ձայնով կկարդաս՝ հնչեղ) գյուղում հայտնի էր նաև Կարտիկեա, Սկանդա, Սուբրահմանյա և այլ ոչինչ չասող մի շարք մականուններով: Ցավոք, Հինդուի պատերազմի աստված Մուրուգանը, որ գյուղի դևերի «հախից գալիս էր»՝ լեզվի մեջ փայտ մտցնելով, այլևս չկա: Ու փառք Աստծո: Չէ, բայց ինձ ասեք՝ տեսնեմ, որ Մուրուգանի տխմարությունը չկրկնեն, կնստի մի մութ անկյունում աղի արտասուք կթափի, հա՞:
Բայց սա դեռ ամենը չէ: Ուրեմն՝ կարդում էի ամենատարօրինակ ավանդույթների թոփ տասը: Ու նյութի հեղինակն էս «գթառատ ու սրտահույզ» ավանդույթը ներկայցնում է տասներորդ տեղում՝ էն դեպքում, երբ առաջին հորիզոնականում իսպանացիների «լոլիկային հարվածների» ավանդույթն էր: Մտածում եմ՝ նյութի հեղինակը, հավանաբար, հինդուցի ա: Միայն իրենց տեսանկյունից լոլիկով իրար հարվածելը փայտը՝ լեզվի միջով անցկացնելուց արտառոց կլիներ:
Հա, ինձ համարիր տարօրինակ էսքանից հետո, որ քեզ համար ավելի կարևոր հարցեր բարձրացնելու փոխարեն դրել ու Հինդուի «Թաիփուսամ» տոնի մասին եմ պատմում։ Դե, բայց եթե ներսիդ բողոքող հային դնես մի կողմ, դու էլ սա մարդկային առումով ստորություն կհամարես։ Առնվազն քնաթաթախ ա եղել մեր Մուրուգանը: Յոթ միլիարդիցդ գոնե մեկն ինձ կբացատրի՞… Մտածում ես՝ ասելու եմ էդ գրողի տարած փայտը մտցնելու սարսափելի անհասկանալի սովորության իմաստային կո՞ղմը… Չէ, չէ, նյութի հեղինակի սթափության աստիճանն ինձ ավելի ա հուզում:
Ներսիդ հային էլ թողնես միայն մտորի՝ ի՞նչ ճաշ էր եփել կողքի հարևանը, քննարկի ներքևի հարևանի աղջկա չկայացած նշանդրեքը, վերևինն էլ՝ դե անտաղանդ ջութակահար ա: Էհ, ի՞նչ անենք, կարևորը՝ լեզվիդ միջով փայտ չեն անցկացնում հանուն Մուրուգանի հոգու հանգստության:

Լինել իրավաբանականի ուսանողուհի և զբաղվել լրագրությամբ, շատերի համար զարմանալի է լսել նման բան: Ես ինքս էլ զարմացա, երբ լսեցի, որ փիլիսոփայությանս դասախոսը, մինչ համալսարանում դասավանդել սկսելը, ռեժիսոր է եղել:

Իրավաբանությունը չեմ համարել սիրելի մասնագիտություն և դժվար թե համարեմ: Լրագրությամբ զբաղվելն էլ գուցե մի օր թողնեմ: Ես գրում եմ այն, ինչը տեսնում եմ մարդկանց աչքերում:
Գերակշռող սուտը բառերից տարանջատելով, թացը չորից տարբերելով ու անկեղծությունը գնահատողների մտքերին ականջ դնելով՝ մարդը դառնում է կա՛մ փիլիսոփա, կա՛մ էլ վատագույն դեպքում նրան կանվանեն «քիթն ամեն ինչի մեջ խոթող»:
Գրող լինելու համար գրելը հերիք չէ: Գրող լինելու համար բառերն իրար կպցնելն ու պերճախոսությամբ շաղախված տողերը թղթին հանձնելը բավարար չէ: Հիմա հաճախ կարելի է լսել. «Տեղից վեր թռնողը երգիչ է դարձել, կամ գրող է դարձել»:
Համացանցում մի քանի տող գրողին կա՛մ քննադատում են, կա՛մ գովաբանում: Ես քննադատ չեմ և ոչ էլ ժամանակակից գրականությունը չընթերցող մեկն եմ: Լրագրող լինելուց առաջ ես սպիտակ թղթերը գունավոր գրիչներով խզբզող մեկն էի, կամ դեռ շարունակում եմ լինել:
Այդպես էլ չսովորեցի գեղարվեստական ոճը մի կողմ դնել: Եթե հանկարծ դնում էլ եմ, ապա միայն հարցազրույցների ժամանակ: Այն հարցազրույցների, որոնք վարում եմ սկսնակ երգիչների կամ տարիների փորձ ունեցող դասախոսների հետ: Մարդկանց, որոնց պատասխանների հիմքը կազմում է կյանքի փորձը, որոնցից կարելի է սովորել ավելին, ավելացնել երաժշտական գիտելիքների ցանկը որոշ չափով, կամ իմանալ շրջապատում առկա խնդիրները, ինչ-որ մայթով անցնելիս տեսնել անցորդների ու գրել նրանց մասին՝ առանց որևէ չափազանցության:
Պատմվածքներս պատմում են կյանքի ու սիրո մասին, գուցե ոչ այն գրքերում նկարագրված, ֆիլմերում ցուցադրվող, երգերում լսվող, բայց և անկեղծ սիրո:
Գուցե տողերս գիրք չդառնան: Գուցե մի օր ի լուր աշխարհի հայտարարեմ, որ գիրք եմ գրել:
Գրքիս կազմին անձրևի կաթիլներ կնկարեմ՝ իմ սիրած և մեկ ուրիշի չսիրած անձրևի կաթիլները:
Եվ գուցե մի օր մեկն իրեն գտնի տողերումս:
Իրավաբանության ու լրագրության լրջությունից հեռու փախած՝ տողերս գուցե մի օր ողողեն համացանցը: Գրող դառնամ, դե, Դյումային ու Շեքսպիրին չհասնող, մի հասարակ գրող:
Անկեղծությամբ լցված մտորումներիս շարքն ավարտեցի լռությամբ լցված քսանյոթերորդ րոպեին…