Մեդիա ճամբար, օր 2-րդ, անսահման հետաքրքիր հուշեր և հույզեր: Ըստ օրակարգի  նախատեսված էր գնալ գյուղ և լուսանկարել ամեն ինչ:

Հավաքվեց  հիանալի խումբ, և գնացինք Արզական գյուղ: Սիրալիր գյուղացիների օգնությամբ մի պահ մոռացանք, որ մենք անծանոթ միջավայրում ենք և սկսեցինք լուսանկարել ու միաժամանակ հաճելի զրույցի բռնվել գյուղացիների հետ: Գյուղում ամեն ինչ շատ գեղեցիկ էր, բայց քանի որ ես անտարբեր չեմ կարողանում անցնել երիցուկների կողքով, նկարեցի դրանք մի տան բակում:

Լուսանկարը` Անուշ Հովհաննիսյանի

Մոտեցա և սկսեցի հիանալ ծաղիկների գեղեցկությամբ` չմոռանալով նկարել, որ միշտ անթառամ մնան ինձ մոտ: Այդ տանը, որտեղ ծաղկել էին հրաշալի երիցուկները, ապրում էր մի հրաշալի և հյուրասեր ընտանիք, որտեղ շատ հետաքրքիր պապիկ գտանք՝ Ֆրունզիկ պապիկին:

Նա թիթեղագործ էր, պատրաստում էր դույլեր, վառարանի խողովակներ և այլն: Նա միանգամից սկսեց իր աշխատանքը նկարագրել բոլոր մանրամասնություններով:

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Իմացանք, որ պապիկը նաև շատ է սիրում բույսեր ու ծառեր աճեցնել, իսկ այդ ամենի մեջ զարմանալին այն էր, որ նա մշակում էր անգամ բանանի ծառ:

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Մեր հետաքրքրությունը ու զարմանքը տեսնելով նա ավելի ուրախացավ ու նշեց, որ ծառը մի քանի տարի է, ինչ բերք է տալիս: Մոռացանք տան մեծ տիկնոջը՝ տատիկին, ով այդ հրաշալի բակը ամբողջությամբ պատել էր ծիրանի հրաշալի չրով: Իսկ տանտիրուհին մեզ հյուրասիրեց գաթա, որը ի դեպ, շատ տաք էր, քանի որ նոր էր թխած:

Մի խոսքով, գունեղ ընտանիք էր, որտեղ ամեն մարդ իր աշխատանքով նոր գույներ էր հաղորդում:

Հ.Գ. Իսկ ինչո՞ւ պաբը, այլ ոչ թե` պապը, դա մի ուրիշ պատմություն է, որը հորինեց մեր շատ լավ ընկեր Հովնանը:

Մենք արդեն 3 օր է, ինչ ճամբարում ենք: Այս 3 օրերի ընթացքում մենք լսեցինք բազմաթիվ գործնական խորհուրդներ, ստացանք թե տեսական, թե գործնական գիտելիքներ կինոյից, ֆոտոյից և լրագրությունից: Վարպետության դասից հետո ես հասկացա, որ վավերագրական ֆիլմ նկարելիս ամենևին էլ պարտադիր չէ, որ հերոսը լինի հանճար. hասարակ մարդիկ էլ այնքա՜ն հետաքրքիր են: Այս գաղափարն արտացոլվում է նաև «Մանանա» թիմի ֆիլմերում:

Ճամբարի առաջին օրը՝ երեկոյան, մենք խաղ խաղացինք: Քաշելով տուփի միջից գույնզգույն շոկոլադի գնդիկ` մենք խոսում էինք մեզ հետ կատարված զվարճալի դեպքերի, բնավորության թույլ կողմերի, վախերի ու այլ բաների մասին: Վախերի մասին խոսելիս ես ասացի, որ վախենում եմ անտարբերությունից: Ախր, մեր շուրջն այնքան հետաքրքիր բաներ են կատարվում, որոնք մենք ուղղակի չենք նկատում: Օրինակ՝ որևէ գյուղում ապրող ինչ-որ պապիկ ծառեր է աճեցնում ու խնամում: Առաջին հայացքից սովորական մի պատմություն է: Բայց ուսումնասիրելով տեսնում ենք, թե ինչքան հետաքրքիր պատմություններ են կապված պապիկի հետ, թե ինչպես է նա հոգում իր կարիքները, ինչպես է թոռներին տալիս իր այգու բարիքները, ինչպես է ամուսնացել, ինչպիսին է եղել երիտասարդ ժամանակ, ինչով են զբաղվում իր երեխաները, ինչն է սիրում, ինչը չի սիրում: Ստանալով այս հարցերի պատասխանները՝ մենք կստանանք մի ֆիլմ, որն իրոք հետաքրքիր կլինի: Սակայն հետաքրքիր ֆիլմ ստանալու համար պետք է դու ինքդ պատկերացնես, թե ինչ ես ուզում ասել քո ֆիլմով: Ու եթե դու քո մեջ հասկանաս, թե ինչ ես ուզում, կհասկանան բոլորը:

Վարպետության դասից հետո գնացինք ֆոտոարշավի՝ Արզական գյուղ: Գյուղի երեխաներին հարցրեցինք, թե կա՞ն արդյոք գյուղում հետաքրքիր մարդիկ: Ասացին, որ ոչ: Հարցերի միջոցով պարզեցինք, որ այդ գյուղում շա՜տ հետաքրքիր մարդիկ կան. դարբին Արտակը, թիթեղագործ Ֆրունզ պապը, անտառագետ Սահակը: Սկզբում գնացինք դարբին Արտակենց  տուն: Պարզվեց, որ նա իրենց տոհմի հինգերորդ սերնդի դարբին է, պատկերացնո՞ւմ եք: Իսկ հանդիպումից հետո դարբնի դուստրը՝ Էլադան, ցանկություն հայտնեց և դարձավ մեր մեծ ընտանիքի՝ պատանի թղթակիցների ցանցի անդամ:Արդեն գործի ենք անցել և ունենք ֆիլմերի գաղափարներ: Թիմերի ենք բաժանվել ու ֆիլմեր ենք նկարելու: Շուտով կգա մեր տաքսին , որ գնանք գյուղի երեխաներին նկարելու, որովհետև համոզված ենք, որ հասարակ մարդիկ հետաքրքիր են:

Արդեն մի քանի րոպե էր, ինչ մենք ավտոմեքենայով իջնում էինք քարքարոտ ճանապարհով: Այդ ավտոմեքենայում մեր նկարահանող խումբն էր՝ Կարենիսի  ճանապարհին: Մեր կողքով անցնող ավտոմեքենայի վարորդին հարցրինք գյուղի եկեղեցու մասին, բայց նա չգիտեր, թե որտեղ է այն գտնվում: Հետո գյուղացիներին հարցուփորձ անելով տեղեկացանք, որ Կարենիսում երկու եկեղեցի կա: Մեր ֆիլմը պետք է լիներ այդ եկեղեցիներից մեկի` Սբ.Մատթեոս և Թադեոս եկեղեցու մասին, որը ավելի հին էր և գտնվում էր ձորում: Եկեղեցին կառուցվել էր V դարում և վերջերս ձևափոխվել էր գյուղացիների կողմից: 

Ճանապարհին հանդիպող բոլոր մարդկանց հարցնում էինք, թե որտեղ է եկեղեցին: Վերջապես տեղ հասանք: Ճանապարհին մի տատիկ էր նստած:Մենք պատրաստեցինք ֆոտոապարատները, տեսախցիկները: Իսկ մինչ մեր ղեկավարը մեզ բացատրում էր, թե ինչպես նկարենք, մեր թիմից մեկը մոտեցավ այդ տատիկին և հարցուփորձ արեց: Պարզվեց, որ այդ տատիկի տունը գտնվում է եկեղեցու կողքին: Նա այդ պահին հաց էր թխում, իսկ մենք, սպասելով մինչև նա վերջացնի իր գործը և գա, եկեղեցին էինք նկարում: Մինչ տատիկը կգար, նրան փոխարինում էր թոռնիկը՝ Էմման: Էմմայի հետ մտանք եկեղեցի: Նա պատմեց, որ եկեղեցին կիսաքանդ է եղել, քարերը թափվել են, բայց մի ամերիկացի երազ է տեսել, որ պետք է վերանորոգի այդ եկեղեցին և սկսել է աշխատանքները: Կիսատ թողնելով վերանորոգումը՝ գնացել է, իսկ աշխատանքը շարունակել է իրենց գյուղի գյուղապետը:

-Բայց պատերը սխալ են սարքած, պետք չէր ցեմենտով շաղախել և մետաղյա ամրաձողեր օգտագործել,- պատմում էր ճարտարապետ Էմման:

Նա շատ մանրամասներ պատմեց, ասաց, որ եկեղեցի շատ մարդիկ են գալիս, իսկ իր տատիկը մոմ է վաճառում: Մեր նկարելու ընթացքում էլ մարդիկ եկան, մոմ վառեցին: Շուտով եկավ նաև 80-ամյա Արմիկ տատիկը:

Արմիկ տատիկը պատմեց, որ այդ եկեղեցին շատ է սիրում: Իսկ Էմման ասել էր, որ Արմիկ տատիկն է եկեղեցու պահապանը. ինչպես կարողանում է, խնամում է եկեղեցին, մաքրում է, ամեն կիրակի գալիս աղոթում, խունկ ծխում: Շատ աստվածավախ է:

Լուսանկարը` Լիլիթ Վարդանյան

-Հա, աստվածավախ եմ, բա ինչ եմ,- հաստատեց Արմիկ տատիկը,- գալիս եմ, աղոթում եմ, էս օրերին աղոթում եմ խաղաղության համար, որ երկրում խաղաղություն լինի:

Տատիկն ասում էր, որ իր աղոթքները տեղ են հասնում: Երբ իրեն վատ է զգում, գալիս նստում է եկեղեցու ներսում, աղոթում է, և ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում:

-Երկու թոռս էլ գնացել էին բանակ,- պատմում է Արմիկ տատիկը,- ամեն օր աղոթում էի, և նրանք անվնաս վերադարձան:

Եկեղեցին կրում էր Մատթեոս առաքյալի անունը, սակայն ժողովուրդը եկեղեցին անվանում էր Թադեոս առաքյալի անունով: Արմիկ տատիկն ասում էր, որ ցուցանակի վրա եկեղեցու անունը սխալ է գրված:

Երիտասարդ ժամանակ էլ է Արմիկ տատիկը հավատացել Աստծուն և գնացել եկեղեցի:

-Էն ժամանակ քաղաքի աղջիկ էի, Սուրբ Սարգիսին էի հավատում:

Տատիկն ուներ նաև մի թուղթ, որի վրա գրել էր իր աղոթքները, որովհետև անգիր չէր հիշում:

Մենք եկեղեցում մոմ վառեցինք և գնացինք Արմիկ տատիկենց այգի, որտեղ 300 տարեկան կաղնի տեսանք: Տատիկը մեզ հյուրասիրեց իր նոր թխած հացը:

-Հացից փորձեք, էրեխեք ջան, էսօր չհասցրի ճաշ եփեմ:

Հացը համտեսելուց և մի քիչ զրուցելուց հետո մենք շնորհակալություն հայտնեցինք և ճանապարհ ընկանք` արդեն ընթրիքից ուշացած:

Երրորդ օրն է ճամբարում: Բոլոր վաղ արթնացողները նենգաբար բացելով վարագույրները՝ արթնացնում են մյուսներիս.

-Դե, հելեք, էլի, ճաշարան ենք գնում:

Ինն անց կես բոլորս ճաշարանում ենք: Սեղաններից մեկի շուրջը նստած` աղջիկների խումբը շարունակ ուտում է ու դրա հետ մեկտեղ խոսում նիհարելուց: Մյուս սեղանն ինչպես միշտ քրքջում է: Նախաճաշը վերջացավ, ու բոլորը վազում են կոնֆերենս-դահլիճ: Մի քանիսը մոլորվում են ճանապարհին, քանի որ բարձրացել են սխալ աստիճաններով: Միջանցքում նորից նույն մտահոգ ու ոգևորված ձայներն են.

-Վայ, մոռացա հարցերը գրեմ:

-Ֆիլմի լավ գաղափար եմ մտածել:

-Շուտ-շուտ, լիքը գործ կա անելու:

Բոլորս զբաղեցնում ենք մեր տեղերն ու սկսում քննարկումը: Կարծես թե այսօր բուռն քննարկում է լինելու: Ընտրվել է 10 ֆիլմի գաղափար, ու բոլորը պիտի նկարվեն:

-Ջա՜ն, էսօր առաջին անգամ ֆիլմ եմ նկարելու:

Խմբերը քննարկում են իրենց ապագա ֆիլմի կադրերն ու նկարահանման ընթացքը, փորձում են շլացնել իրենց բացառիկ գաղափարներով:

Ճաշից հետո 3 խմբերը մեկնում են նկարահանումների: Առաջին խումբն Արզականում է՝ դարբին Արտակ Պետրոսյանի տանը, ով նախկինում ունենալով ինժեների մասնագիտություն, աշխատել է որպես հանգստյան տան փոխտնօրեն, իսկ մոտ ապագայում պատրաստվում է հիմնադրել սեփական թանգարանը:  Նա այնտեղ է ներկայացնելու իր պապերից իրենց հասած հինավուրց իրերը` կճուճներ, կարասներ, կարպետ ու էլի հայ գյուղացու օջախում օգտագործվող բազմաթիվ կենցաղային իրեր:

Լուսանկարը` Ռուզաննա Եսայանի

Դարբինը նկարահանման ընթացքում մոմակալ  պատրաստեց ու նվիրեց «Մանանային»:

Երկրորդ խումբն ուղևորվում է Գյումուշ՝ գյուղացիների կողմից վերանորոգված եկեղեցու պատմությունը ֆիլմի վերածելու: Խումբը հանդիպել ու հարցազրույց է վերցրել Արմիկ տատիկից, ով ծանոթացրել է նրանց տեղանքին ու պատմել եկեղեցու մասին:

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Երրորդ խումբը Բջնիում է: Նրանց հաջողվում է պատրաստել հրաշալի ֆոտոշարք գյուղի մասին ու հարցազրույց վերցնել գյուղի քահանա  Տեր Արիստակես Բաղալյանից, ով խմբին հորդորում է վստահել սեփական հավատքին և ապրել, ինչպես վայել է իրական քրիստոնյային:

Սովորական մարդիկ չեն լինում: Մենք դա չենք տեսնում, բայց ամեն մեկս մեր ներկայությամբ այս աշխարհը դարձնում ենք ուրիշ: Այդ մարդկանցից է Արմիկ տատը, ում ես հանդիպեցի նկարահանման ժամանակ: Իրենց մասին չեն գրում, չեն խոսում, որովհետև թվում է, թե նրանք հեչ «կարևոր չեն », բայց իրանք են էս աշխարհի խիղճը, աղոթքը: Գյումուշցի էր, ավելի ճիշտ՝ չարենցավանցի, բայց Գյումուշի բնակիչ էր դառնում ամռանը:

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Մեծ  հավատով կին էր: Ամուսնու հետ եկել էին այդ գյուղ, մի  փոքրիկ  տնակ կառուցել, բոստան-մոստան դրել ու ապրել: Տատի համար աշխարհի կենտրոնը իր բաղչեն էր: Հպարտանում էր 300 տարեկան մի  ծառով, որը բոստանի կենտրոնում էր: Տան մոտ էր գտնվում Սբ. Թադեոս եկեղեցին: Այդ եկեղեցին էր Արմիկ տատի հոգու «հանգստյան գոտին»: Պաշտում էր Թադեոսին:

-Ես մեռնեմ Թադեոսի զորությանը, իմ փրկիչն ա, իմ հավատն ա, իմ ամեն ինչն ա…

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Տատի աչքերը խորն էին: Տարիների պատմություն կար դրանց մեջ: Հավատն ու վախը Աստծո հանդեպ երևում էր ամեն մի բառից: Ամեն կիրակի գալիս էր Սբ. Թադեոս, խունկ ծխում, մոմ վառում, մաքրում կիսաքանդ եկեղեցին ու աղոթում:

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Հա, ի դեպ, աղոթքները թղթի վրա գրած ուներ, որ կիրակի օրերին նստեր եկեղեցու քարի վրա ու կարդար: Դեռ մանկուց աստվածապաշտ է եղել:

-Էն վախտ, որ Երևանի աղջիկ էի, Սուրբ Սարգսին էի հավատում:

Հաց էր թխել՝ «դուխովկով», մատներդ էլ հետը կուտեիր: Մտածում էի, որ մեծ տարիքում ավելի շատ ուշադրություն կարիք են ունենում, ու մենակությունը լավ բան չի, բայց հետո հասկացա, որ  Արմիկ տատիկին իր բնությունից ու եկեղեցուց կտրել պետք չի:

Լուսանկարը` Անուշ Մկրտչյանի

Բակում ծլող ամեն մի թփի բացվելու պես տատն էլ էր ջահելանում, ու ոնց ինքն էր կապված այդ բնությանը, էնպես էլ այդ  բնությունն էր անբաժան իր  «արև»-ից:

Առաջին հայացքից թվում է, թե նրանք տատ ու թոռ են, այնպես չէ՞։ Սակայն` այդպես չէ։ Տատիկը ութսունչորս տարեկան Գյուլնարան է: Ապրում է միայնակ, քանի որ  հարազատները` մեր երկրի վատ պայմաններից դրդված, գնացել են արտագնա աշխատանքի:

Լուսանկարը` Նինա Բաղոյանի

Չնայած պատկառելի տարիքին, Գյուլնարա տատն աշխատում է քսան տարեկան աղջկա ավյունով: Չգիտեմ, զարմանքից էր, հետաքրքրությունից, թե նախանձից, որոշեցի նրանից իմանալ իր  կենսունակության գաղտնիքը  և պատկերացրեք`հետաքրքիր պատասխան ստացա․

-Է~հհհ, բալե′ս, աշխատելու շնորհիվ ա, որ էսօր ես ոտքի  վրա եմ, ու կարողանում եմ` միայնակ, իմ բոլոր հարցերը հոգալ: Ճիշտ ա, մենակ ապրելն այնքան էլ հաճելի չի, բայց, դե,՜ ինչ արած,- ասաց նա ու ավելացրեց ,-աշխատանքն ա երիտասարդացնում մարդուն:
Նրա կողքին Համլետն է՝ եղբայրս:

Լուսանկարը` Նինա Բաղոյանի

Ռուսաստանից   եկել է ամառային արձակուրդները տատիկի  ու պապիկի հետ անցկացնելու:  Եղբայրս` տեսնելով նրան փայտ կոտրելուց`առանց ժամանակ կորցնելու, գնաց Գյուլնարա տատին օգնելու:

Լուսանկարը` Նինա Բաղոյանի

Ուզում եմ, որ մեր երկրի պայմաններն այնքան բավարար լինեն, որ բոլոր տատիկներն ու պապիկները ապրեն իրենց զավակների հետ` առողջ ու երջանիկ` երկար ու ձիգ տարիներ:

Զարթուցիչը գոռաց: Ու ոչ միայն զարթուցիչը:

-Շուտ արա, գնում ենք մարզասրահ,- ասացին  ընկերուհիներս, որոնց հետ կիսում եմ հյուրանոցի սենյակը:

Այսպես սկսվեց աղվերանյան երկրորդ օրը: Սկզբում մարզասրահ, հետո նախաճաշելու: Այ իսկ դրանից հետո ես չէի հիշում, դրա համար պետք էր նայել օրակարգը:

-Օհո՜, վարպետության դաս:

Բոլորն արդեն զբաղեցրել էին իրենց  տեղերը: Դե ինչ, սկսեցինք դասը:

-Էրեխեք ջան, էսօր մեր հյուրը, ավելի ճիշտ՝ դասընթացավարը պարոն Դավիթ Թորոսյանն է, ով Սլավոնական համալսարանի դասախոս է և RAU-TV-ի օպերատոր:Դասընթացը վերաբերում էր օպերատրությանը և ֆիլմեր ու տեսանյութեր նկարելուն: Սկզբում ծանոթացանք տեսախցիկի հետ: Հետո բացահայտեցինք որակյալ տեսագրություններ  անելու գաղտնիքները: Օրինակ՝  դուք գիտե՞ք, որ տեսանյութի մեկ վայրկյանը հիմնականում ներառում է  քսանհինգից-քսանվեց ֆոտո: Կամ, որ որակյալ վիդեո ստանալու համար պետք է օբյեկտը  «նշանառության» տակ պահել ամենաքիչը տասը վայրկյան: Չմտածեք, թե մենք խոսում էինք միայն օպերատրության մասին, չէ որ թե՛ ֆոտոն, թե՛  տեսանյութերը և թե՛ լրագրությունը սերտ կապված են միմյանց: Երբեմն պարոն Դավիթն օգտագործում էր աշխատանքային տերմիններ: Երեխաներից ոմանք հասկանում էին, ոմանք նայում իրար երեսի ու թոթվում ուսերը: Սակայն մեր ոչ մի շարժում չէր վրիպում տիկին Ռուզանի աչքից: Նա ընդհատում էր դասն ու ասում.

-Դավիթ ջան, էրեխեքի մեծ մասը չգիտի՝ էդ ի՞նչ ա նշանակում: Մի հատ բացատրի էլի:

Հա՜, ի դեպ, ես ամենաշատը սիրում եմ, որ Մանանա թիմի և մեր շփումը շատ անմիջական է:

Պարոն Դավիթը բացատրում էր տերմինների նշանակությունը ու երբ նկատում էր տիկին Ռուզաննայի գոհ հայացքը, անցնում էր առաջ:

Այսպես մեջբերումերով, խորհուրդներով անցավ դասընթացի կեսը: Հետո մենք դիտեցինք մի քանի ֆիլմ, որոնք նկարահանվել են Մանանա թիմի կողմից, ու քննարկում էինք դրանք: Ի՞նչ տեխնիկաներ են օգտագերծվել, ի՞նչը շտկելու դեպքում ավելի ճիշտ կստացվեր ֆիլմը, ի՞նչն էր ավելի գրագետ արված:Դասընթացը նման չէր սովորական, դպրոցներում անցկացվող դասերին, քանի որ բոլորը միջամտում էին, բերում էին  իրենց օրինակները, զուգահեռներ էին անցկացվում ֆոտոյի և վիդեոյի միջև: Մասնագետներից  յուրաքանչյուրը իր իսկ օրինակով փորձում էր ավելի հասանելի դաձնել մեր ստացած տեղեկությունները: Վերջում մեր գիտելիքները ամրապնդեցինք փորձով: Երեխաներից մի քանիսը պարոն Դավիթի օգնությամբ նկարահանեցին մեր բանավեճերն ու քննարկումները: Երեխաներն ասում են, որ սկզբում պարոն Դավիթն անընդհատ ուղղումներ էր անում, իսկ վերջում ասաց, որ համեմատաբար լավ է ստացվում: Գրեթե անցանք  ևս մեկ փուլ, որն ավելացրեց մեր հետաքրքրությունները ֆիլմերի ու դրանց նկարահնման ընթացքի նկատմամբ: