Երբեք չէի մտածել, թե որտեղից է ինձ համար սկսվում տուն տանող ճանապարհը: Բայց այսօր՝ տուն վերադառնալիս, փորձում էի հասկանալ կապվածությունս տան հետ, այժմ տանից շատ բացակայելս: Հասկացա, որ այն ճանապարհը, որը տանում է տուն, տանում է տաք ու հարազատ միջավայր, լավագույններից է: Բայց որտեղի՞ց է սկսվում այդ ճանապարհը: Անմիջապես հիշեցի մանկությանս ամենահաճախ պատահող դեպքը, երբ հասնում էինք մեր շենքից գրեթե 200 մետր հեռավորության վրա գտնվող անտանելի զառիթափին, ու ամեն անգամ այդ հատվածում մերոնք լսում էին ինձնից.

-Պա՜պ, ա՜յ պապ:

-Արի, արի կգրկեմ,- չթողնելով, որ շարունակեմ՝ շտապում էր պատասխանել հայրս:

Փոքր տարիքում միշտ հայրս ինձ գրկած էր տանում այդ ճանապարհը:

Ճանապարհը գրկած անցնելու շրջափուլին հաջորդեց «մետրոյի աստիճաններ» շրջափուլը: Երբ արդեն մեծ էի ու չէին գրկում զառիթափը բարձրանալիս, ամեն անգամ ասում էի՝ որ մեծանամ, էստեղ մետրոյի աստիճաններ եմ դնելու: Մետրոյի աստիճաններ ասելով շարժասանդուղքը նկատի ունեի: Լինեմ անկեղծ՝ ես դեռ կցանկանայի, որ շարժասանդուղքով փոխարինվեր զառիթափը:

Այսօր կարծես յուրահատուկ է ճանապարհը: Այսօր խորհրդավոր է այն: Բարձրանում եմ զառիթափով ու հասկանում, թե ինչքան զգացողություններ եմ ապրել այս ճանապարհին՝ տուն տանող ճանապարհին: Եղել եմ թե՛ ուրախ, թե՛ տխուր, երբեմն շտապել եմ, որ նշված ժամանակին տուն հասնեմ, գուցե վախեցել եմ, քանի որ արդեն ուշացած եմ եղել ժամանակից: Աշխարհում ոչ մի հրաշալի ճանապարհ չի փոխարինի տուն տանող ճանապարհը:

«Fly me to the moon»-ը քթիս տակ երգելով՝ ուտում եմ հերթական մանդարինը։ Մանդարինի հոտը ասոցացնում երևույթների, երևույթները՝ մարդկանց ու հիշողությունների հետ։ Աշուն է։ Երևի մի փոքր բնական մելանխոլիկ տրամադրությունը ստիպում է անհաշիվ թեյեր պատրաստել ու խմել դրանք, մինչև կսառեն: Կամ մինչև ինքներս կսառենք։ Դե, երբեմն մենք էլ ենք սառում։ Իրար տեսնելն ու չբարևելը դարձնում ենք սովորություն, զանգերին չպատասխանելը՝ բնավորություն: Հետո էլ բողոքում ենք, որ ֆեյսբուքն ու ինստագրամը բոլորիս դարձրել են ռոբոտ ու հեռու են պահում իրարից՝ ցրելով ուրիշ մոլորակներ։ Չէ, հաստատ չէ։ Ախր, մենք ենք մեզ աքսորում մեր ընկերներից, ծանոթ ու անծանոթ մարդկանցից ու ինքներս մեզնից։ Քամիները պահում ենք ներսում ու ջերմություն որոնում թեյի գոլորշիներում, գրքերի տողերում ու մարդկանց խոսքերի տողատակերում։ Թող լուսինները մնան երգերում։ Կամ էլ լուսնին հասնելու փոխաբերությունը դառնա երջանկության, սիրո ու հրճվանքի համար օգտագործվողը։ Մանդարինն ու թեյը հերիք են, չէ՞. աշուն է:

Քայլում եմ փողոցով ու ինչ-որ բան ինձ հուշում է, որ տարվա երրորդ եղանակն է արդեն: Չէ՛, դա ո՛չ թափվող տերևներն են, ո՛չ անձրևն ու դրա թողած հետքերը, ո՛չ էլ մարդկանց՝ արդեն մրսած դեմքերն ու տաք հագուստը: Դա օդում կախված աներևույթ, մարմնիդ թեթև դիպչող ու իրեն զգացնել տվող տրամադրությունն է, արտասովոր օդը, որ միայն այս եղանակին է այսպիսին լինում:

Շարունակում եմ քայլել: Մարդկանց դեմքից թախիծ է կաթում, իսկ ես ոտքերով ինչքան հնարավոր է վերև եմ շպրտում տերևներն, ու դա ինձ ուրախացնում է: Աշունն այնքան էլ իմ սիրելին չէ, բայց էլ ե՞րբ պետք է տերևները խշխշացնելով, վատ մտքերս հետը փշրելով՝ քայլեմ մինչև տուն: Էլ ե՞րբ անձրևից պաշտպանվելու համար պիտի ավելի արագ վազեմ կանգառ, իմ կանգառից՝ տուն ու սովորականից էլ շուտ հասնեմ: Ախր, էլ ե՞րբ այդքան կարոտեմ:

Այս եղանակի գալու հետ տուն են գնում այգում նստած ու կյանքի մայրամուտը վայելող ծերուկները: Ճանապարհով անցնելիս լսում եմ միայն իմ քայլերը: Այլևս ո՛չ մի խաղաքարերի շխկոց, ո՛չ մի արդար կամ անարդար խաղի պարզաբանում: Ինձ համար աշնան տխրությունը ոչ թե կոտրված սրտերն ու հիասթափություններն են, այլ ինձ հարազատ դարձած պապիկներից շատերին գարնան գալուստի հետ նորից իրենց տեղում չտեսնելը: Աշունը կգնա ու կտանի նրանց:

Նկատում եմ, որ սիրահար զույգերն ավելի ամուր են գրկում իրար. չէ՛, չեն սկսել ավելի շատ վախենալ իրար կորցնելուց. մրսում են: Ու, երևի, հենց այս ջերմությունից ելնելով են աշունը սիրո եղանակ համարում: Մինչդեռ սիրո համար չկա եղանակ ու ժամանակ: Սերն ինքն է եղանակ՝ ամենալուսավորը, հինգերորդը:

Թող գունավոր այս եղանակը քամիների հետ քշի ու տանի մեր հոգում նստած մութը, որ ես չվախենամ առաջին քայլն անելուց, դու չվախենաս բարձր ու ինքնավստահ խոսելուց, որ մենք չվախենանք իրար չգտնելուց:

Վերջին շրջանում զարթուցիչի ձայնն իմ ականջներում ամենաանտանելին ու ատելին է դարձել: Ընդհանրապես, ձայների տեսանկյունից ես միշտ տանել չեմ կարողացել շների շարունակական հաչոցն ու ծանր ռոքը, բայց հիմա, անկեղծ եմ ասում, պատրաստ եմ յուրաքանչյուր օրվաս մի քանի րոպեն անցկացնել դրանք լսելով, քան առավոտ շուտ զարթուցիչիս ձայնից արթնանալով:

Ամեն ինչ ավելի վատ դարձավ այսօր, երբ, ի հակառակ սովորությանս, արթնացա զարթուցիչիս առաջին հնչյունների հետ ու միանգամից բաց արեցի աչքերս: Անկեղծ ասած՝ այդքան շուտ բաց արեցի աչքերս, որովհետև ինձ թվում էր, թե նոր-նոր եմ աչք կպցրել ու լիովին համոզված էի, որ ինչ-որ սխալմունք կա, ժամը 3-ը կամ 4-ն է, և դեռ մի քանի ժամ էլ ունեմ քնելու: Հայացքս գցեցի պատուհանին. դեռ մութ էր, ամբողջական, գիշերային մութ, ոչ թե աղջամուղջոտ մի բան: Համոզվեցի մտածածումս, բայց ապահովության համար նայեցի հեռախոսիս էկրանին: Ժամը 7:10 էր: Ճիշտ այն ժամը, որի վրա երեկ (չէ, ավելի ճիշտ այսօր, օրն արդեն վաղուց փոխվել էր, երբ պառկեցի) քնելուց առաջ դրել էի զարթուցիչս: Իսկ այն դեռ զնգում էր ու զնգում: Հիասթափված անջատեցի: Գիտե՞ք՝ երբեմն ինձ թվում է՝ լավ է, որ հեռախոսս եմ օգտագործում զարթուցիչի փոխարեն, հակառակ դեպքում, էնպես ուժեղ ու բարկացած կսեղմեի անջատելիս, որ հաստատ կկոտրվեր: Դե՜, հեռախոսս գոնե ափսոսում եմ՝ թեկուզ վաղ առավոտյան՝ աշխարհի ամենաանտանելի ձայնը լսելիս: Մի խոսքով, այսօր հասկացա, որ սկսվեցին այն օրերը, որ քնում եմ, երբ արդեն մութ է ու արթնանում, երբ դեռ մութ է: Այս օրերի անձրևոտ ու մառախլապատ եղանակն էլ մի կողմից է ամեն ինչ ավելի մռայլ դարձնում՝ առավոտյան արթնանալը դարձնելով բարդագույն երևույթ, որի համար, թվում է, վերերկրային ճիգեր պիտի գործադրես ամեն օր: Միակ հուսադրող բանն այն է, որ օրերի կարճանալու այս տհաճ պրոցեսը ավարտվելու է դեկտեմբերի 22-ին: Բան չմնաց…

Երկու թե երեք ամիս առաջ մի տեսահոլովակ աչքովս ընկավ, որտեղ մի ծեր կին խոսում էր Հոլոքոստի մասին, թե ինչպես էր փրկվել «Աուշվից» համակենտրոնացման ճամբարից: Անկեղծ ասած, այդ տեսանյութը շատ հետաքրքրեց ինձ, և մի քանի օր ինձ անընդհատ հետապնդում էր այն միտքը, որ ես պիտի այցելեմ նրան և անձամբ զրուցեմ նրա հետ։

Քանի որ մենք ապրում ենք նույն նահանգում, այդքան էլ դժվար չէր լինի հանդիպել նրա հետ, բայց, ամեն դեպքում, դժվարություն կարող էր առաջանալ փոխանակման ծրագրին մասնակցող տղայի համար։ Ես սկսեցի հարցուփորձ անել իմ համակարգողից, պարզել՝ արդյո՞ք հնարավոր է կնոջն այցելել, և մոտավորապես ինչքա՞ն գումար է անհրաժեշտ դրա համար: Այս հարցիս հետևեց մի անսպասելի պատասխան: Նա ասաց, որ մեր պլաններում մտնում է այդ այցելությունը, և իմ խմբի բոլոր ուսանողները նույնպես տեսնելու են կնոջը: Ինձ շատ ուրախացրեց այդ լուրը, քանի որ նրա հետ հանդիպելու հնարավորությունը բաց թողնելն ահռելի սխալ կլիներ ինձ համար:

Եղանակը, ինչպես միշտ, վատն էր, բայց այս անգամ այն չփչացրեց իմ տրամադրությունը: Ճանապարհը մոտ 4 ժամ էր, դա նույնպես ինչ-որ բան չփոխեց։

Մենք պետք է կնոջը տեսնեինք Հոլոքոստից տուժածների թանգարանում, որը, ի դեպ, հենց այդ կինն է բացել իր սեփական միջոցներով: Մի քանի րոպե թանգարանում շրջելուց հետո՝ ժամանակը եկավ նրան հանդիպելու: Սա արդեն 130-րդ անգամն էր, երբ նա կպատմեր իր և իր երկվորյակ քրոջ պատմությունը։

Պատմությունը միշտ սկսվում էր Իվա Քորի և Միրիամ Քորի ծննդավայրից: Հիշում եմ՝ ոնց էր մանրամասն պատմում՝ կարծես թե երեկ այնտեղ եղած լիներ: Այդ ամենը նրա հիշողության մեջ լավ էր պահպանվել, քանզի ըստ նրա՝ դրանք իր ամենավատ և ամենալավ պահերն էին, քանի որ այն փորձությունները, այն ցավը, որ նա տեսել էր, ստեղծել էին այն կնոջը, որն այդ պահին նստած պատմում էր իր կյանքի մասին: Իսկ ես ուշադիր հետևում էի նրա շուրթերին, որպեսզի լսեմ նրա ամեն մի բառը և հանկարծ ոչինչ բաց չթողնեմ։ Նրա և իր քրոջ վրա բժիշկ Մենգելեն կատարում էր իր փորձերը: Պատմում էր, թե ինչպես էին իրեն և քրոջը շաբաթական երկու անգամ անհայտ նյութերով ներարկումներ արել: Այդ ներարկումների արդյունքում Իվան սկսեց իրեն շատ վատ զգալ, նա այնքան պարզ էր հիշում, թե ինչպես էր բժիշկը ատելությամբ լի հայացքով մոտեցել, ստուգել ջերմությունը և քմծիծաղով ասել.

-Ափսոս, շատ ափսոս, այսքան երիտասարդ, բայց արդեն մահվան շեմին։

Բայց նա չէր ցանկանում մահանալ, միայն այն բանի համար, որպեսզի ապացուցի՝ բժիշկը ճիշտ չէ: Եվ չմահացավ: Իվայի ոտքերը չէին աշխատում, և ոչ ոք չկար, որ իրեն կերակրեր և ջուր տար, ինքն էր գետնին գլորվելով՝ գաղտնի գնում և ջուր փնտրում։

Զարմանալի է, թե ինչպես կարող էր այդ 9 տարեկան աղջիկը այդքան ուժ գտնել իր մեջ և հաղթահարել այդ ամենը: Սակայն քույրը, ցավոք, մահացավ:

Տարիներ անցան, նա ամուսնացավ, տեղափոխվեց ԱՄՆ, բայց սրտի վերքերը դեռ չէին բուժվել: Նա դեռ ատելությամբ էր լցված այդ բժշկի և նացիստների նկատմամբ, հիշողությունները նրան հանգիստ չէին թողում: Ժամանակի ընթացքում նա հասկացավ, որ միայն ատելությունն է, որ չի թողնում իրեն վերջապես ազատվել ամեն ինչից: Իվա Քորը նամակ գրեց բժիշկ Մենգելեի օգնականին և ցանկացավ հանդիպել նրա հետ: Նրանք հանդիպեցին Գերմանիայում: Իվան օգնականին խնդրեց ստորագրել մի փաստաթուղթ, որը կարող էր ապացուցել, որ իրականում Հոլոքոստը տեղի է ունեցել: Բժիշկը համաձայնեց, և հենց «Աուշվիցի» դռների առաջ, որտեղ Իվան իր ծնողներին վերջին անգամ էր տեսել, ստորագրվեց փաստաթուղթը։ Հետագայում Իվան նամակ գրեց բժշկին՝ ասելով, որ ներում է նրան, ներում է անգամ իր քրոջ մահը:

Ես համաձայն եմ այն մտքի հետ, որ ատելությունը չարիք է բերում ոչ միայն քո շրջապատին, այլ նաև քեզ: Այն քեզ չի թողնում ազատ շնչել, ազատ մտածել, ազատ գործել, քանզի քո ապրելու միակ պատճառը ատելն է դառնում։ «Ներելը սերմ է խաղաղության համար»,-ասաց Իվա Քորը:

Ես շատ բան ունեմ հոգով արի Իվա Քորից սովորելու: