Մարդիկ կան, ովքեր տեսնում են լույսը, բայց նրանց միտքը այդպես էլ չի լուսավորվում: Լոլոն (այդպես էր Լևոն պապի մականունը) կորցրել էր աչքերի լույսը, բայց փայլը դեռ կար: Նրա միքտը պայծառ էր, խոսքը` հագեցնող:

-Բնիկ դիլիջանցի՞ եք:

-Այո՛, ստեղ եմ ծնվել: Ծնողներս Ղարսից են:

-Ձեր ամբողջ կյանքը այստե՞ղ եք անկացրել:

-Հիմնականում այստեղ եմ եղել: Դե, եղել ա դեպքեր, որ մի երեք-չորս ամսով գնացել եմ Ռուսաստան, բայց էդ հաշիվ չի:  Երեխաներս էլ են էստեղ ծնվել: Աղջիկս ու փեսաս նկարիչներ են:

-Իսկ Ձեզ համար Դիլիջանի առանձնահատկությունն ինչո՞ւմն է:

-Իմ ծննդավայրն ա, իմ հողն ու ջուրն ա: Ես ինձ էստեղ շատ լավ եմ զգում ու շատ եմ ուրախանում, որ Դիլիջանը ուրիշ մարդիկ հավանում են: Էսենց բնություն չկա: Ես Սովետական Միությունում ման եմ եկել` Կամչատկայից մինչև Կալինինգրադ, շատ լավ ու սիրուն տեղեր կան: Բայկալ լիճ կա, Ուրալյան լեռներ կան, բայց Դիլիջանի պես չկա:

-Հիմա շա՞տ բան է փոխվել Ձեր երիտասարդ տարիների Դիլիջանի համեմատ:

-Իհարկե, փոխվել ա, դեպի լավը, դեպի գեղեցիկը: Էն ժամանակ էլ լավ կողմեր ուներ, բայց հիմա ուրիշ ձև ա: Վաթսունական թվականներից հետո, երբ սկսեցին կառուցվել հանգստյան տները, երկաթգիծ եկավ, սկսեց փոխվել Դիլիջանը: Ուղղակի մեր էն ժամանակ ավելի հանգիստ էր, շուխուռ չկար, կեղտոտություն չկար, երիտասարդությունը հանգիստ էր ապրում: Հիմա սաղ ավտոներ, պլանշետներ, ռակետ-մակետ, սամալյոտ…

-Ինչո՞վ եք զբաղվել: Ի՞նչ մասնագիտություն ունեք:

-Աշխատել եմ «Ինտուրիստ» ռեստորանում, սրահի վարիչ եմ եղել, առևտրի աշխատող եմ եղել: Այնուհետև գնացել եմ ու աշխատել եմ շինարարության վրա: Շինարարությունում բաժնվի վարիչ եմ եղել, փոխտնօրեն: Հետո Կոմպոզիտորների հանգստյան տանը բար եմ ունեցել` Սովետական Միության ժամանակ: Հիմա թոշակառու եմ: Աչքերիս խնդիրն էլ կապված ա շաքարի հետ: Մի անգամ պարսկաստանցի հայ բժիշկը ինձ բացատրեց, որ շաքարը ինչ-որ տեղ հնարավոր ա բուժել, բայց չեն ուզում, որովհետև շատ շահութաբեր հիվանդություն ա: Օրական պիտի դեղ օգտագործես, սրսկվես, ամեն օր պիտի դեղի հետ կապ ունենաս: Ո՞վ կթողի իրա դեղի բիզնեսը:

-Ի՞նչ հետաքրքիր դեպք կպատմեք ձեր կյանքից:

-Կոմպոզիտորների հանգստյան տան ստեղծումից հետո շատ հայտնի մարդիկ էին գալիս էնտեղ հանգստանալու: Հայաստանի բոլոր հայտնի կոմպոզիտորները գալիս էին մեր մոտ:  Մի անգամ Ալեքսանդրա Պախմուտովան էր եկել: Անձամբ ծանոթ եմ իր հետ: Երբ բարում էի աշխատում, ողորմածիկ Առնո Բաբաջանյանը Միրզոյանի հետ շենքի կողքի քոթեջներում նարդի էր խաղում: Բաբաջանյանը զանգեց ասաց. «Լյո՛վա, երկու շիշ հանքային ջուր բեր մեզ»: Ես դուրս եկա, մի կին էր նստած, ասացի` արի էստեղ: Եկավ, էդ երկու շիշը տվեցի, ասացի`տար էսինչ տեղը: Մեկ էլ Առնոն զանգեց. «Լյո՛վա, մի շիշ կոնյակ ու բոնբոներկա վերցրու, արի մեր մոտ»: Գնացի, ասաց` էդ ո՞ւմ հետ ես ուղարկել հանքային ջուրը: Ասացի` դե, երևի մեր նոր մոլոկան աշխատողներից ա:

Ասաց` տո, այ շաշ, Ալեքսանդրա Պախմուտովան ա եղել: Դրանից հետո ծանոթացել ենք:

Լևոն պապը ինձ համար վառ օրինակ է: Նա ապրում է, ուրախ է, ժպտում է, ժպտում են նաև նրա`լույսը կորցրած, բայց ավելի ուժեղ փայլող աչքերը:

 Երբեք մի կորցրեք ձեր հոգու, մտքի, սրտի ու կյանքի լույսը:

-Մեր գործը սեզոնային է: Հիմա աշխատում ենք ու ձմռանը մի կերպ ապրում՝ աշխատած կոպեկներով:

Այսպես խոսում էր այն շիկահեր կինը՝  հնամաշ հագուստով, գլխին կապած ուներ գլխաշոր ու կանգնած էր փոքրիկ սեղանիկի առջև: Հուսով էր, որ գոնե այդ օրը ամեն ինչ վաճառած կգնա տուն:

Բայց մինչև նրանց մոտենալը իրար մեջ զրուցում էինք.

-Ժողովո՛ւրդ, բայց լսել եմ, որ իրենք չեն թողնում նկարել իրենց, – անհանգստացավ երեխեքից մեկը:

-Լավ, ես էլ հեսա գազար  կառնեմ՝ կթողնեն, – ասաց Լիլիթն ու մոտեցավ:

Լիլիթի առաջարկած մեթոդը աշխատեց: Ամեն ինչ բարեհաջող անցավ:

Հետաքրքիր է. կողք-կողի, իրար շատ մոտ հարևանությամբ ապրում են տարբեր ազգեր, խոսում են տարբեր լեզուներով, տարբեր են արտաքինով, կրոնով, մշակույթով, բնույթով:

Մոլոկանների կողքին ապրում ենք մենք՝ հայերս: Այստեղ ապրում են Մարգահովիտ գյուղի բնակիչները: Խոսելով շիկահեր կնոջ հետ՝ ոչ հարազատ լեզվով, գալիս ենք ու հանդիպում Մարգո տատին, ում մտքերն արդեն այլ են, հայացքն ու կարոտը ուղղված ուրիշ կողմ:

-Բա՛րև, տա՛տ ջան:

-Հազար բարի:

-Մենք ֆոտո անել ենք սովորում: Կարելի՞ ա ձեզ նկարել:

Խառնվեց իրար.

-Է՜, հա՛, կարաք, բայց սե՞նց: Տեսքս լավ չի:

-Լավ ա, տա՛տ, սիրուն ես: Բնիկ էս գյուղից ե՞ս:

-84 տարեկան եմ: 17 տարեկանից ստեղ հարս եմ: Համ էլ մեր ժամանակ սիրահարվել, իրար հետ ման գալ, ընկերություն անել չկա՜ր: Սիրուն աղջիկ էի: Եկան, հավանեցին, հարս բերեցին:

-Իսկ հիմա մենա՞կ ես ապրում:

-Վա՛յ, չէ, բալա ջան, տղես դիմացի տունն ա մնում: Հեսա, էս էլ թոռանս նկարն ա (նկարն է ցույց տալիս): Մի քանի օր առաջ գնաց Մոսկվա (ասաց ու սկսեց լաց լինել): Երեխե՛ք ջան, սենց չեղավ, հլը նստեք` հաց սարքեմ կերեք, կանֆետ տամ ձեզ:

-Չէ՛, չէ՛, տա՛տ ջան: Շնորհակալ ենք, լավ նայի քեզ:

Քայլում ենք գյուղով ու հեռվում նկատեցինք կանգառի նման մի տեղ: Երկու կողմից փայտե պատեր էին, տանիք ուներ ու մի երկար նստարան, որտեղ մեծահասակ մարդիկ էին նստած: Ու չնայած տարիքին, նրանք չէին կորցրել հումորի զգացումը: Որոշեցի նրանցից մեկին նկարել, մյուսը կողքից ասաց.

-Ինքը լավ չի լսում: Ամասիային խոսացրեք: Համ էլ` իսկը իրան նկարելու վախտն ա: Նկարեք ու մեծացրեք:

-Գյուղում ե՞ք աշխատում, Ամասիա՛ պապ:

-Դպրոցի պահակն եմ արդեն ութ տարի: Երկու երեխա ունեմ, երկուսն էլ Ռուսաստան են, ի՞նչ պատմեմ, է՛:

-Իսկ դպրոցի հետ կապված ի՞նչ կասեք:

-Վա՛յ, էդ դպրոցը, վա՜յ…

-Դպրոցում աշակերտները շա՞տ են:

-Մի քանի տարի առաջ հազարից ավել էին, իսկ հիմա երեք հարյուրին մոտիկ, էլի: Ջահելությունը փախնում ա երկրից:

-Իսկ դուք չե՞ք ուզում գնալ:

-Չէ հա, ես ի՞նչ գնամ, մեծ մարդ եմ արդեն:

Այստեղ ապրում են սովորական գյուղական կյանքով: Ապրում են՝ «խոպանից» սպասելով իրենց ամուսիններին, եղբայրներին, որդիներին: Շատ դռներ կողպված են՝ շուտով բացվելու սպասումով:

Առավոտյան ինչպես միշտ նախաճաշ, իսկ դրանից հետո որոշում ենք՝ ով ուր պիտի գնա՝ ֆիլմ նկարելու։

Պարոն Արան, սովորության համաձայն, սուրճի բաժակը ձեռքին կանգնում է գրատախտակի կողքին, հարցնում՝ ով է ուզում այսօր գնալ այսինչ ֆիլմը նկարելու ու «քաշվում» մի կողմ։ Դե, իսկ մենք, մեկս մյուսին հերթ չտալով, ձեռք ենք բարձրացնում, «կռիվ անում», որ մեր անունն էլ հայտնվի նրա գրատախտակի մի փոքրիկ անկյունում։

Աստղիկենց տուն գնալը դարձավ մեր առաջին «կռվի» պատճառը։ Նրա մայրը պիտի «Նազուկ» (գաթա) պատրաստեր։ Իսկ այնտեղ, որտեղ կա ուտելիք, մենք բոլորս պատրաստ ենք մեծ սիրով գնալ։ Սակայն մեզնից ընդամնեը չորսին բախտ վիճակվեց վայելելու «Նազուկի» անմահական համը։ Չնայած խոստովանեմ, որ նախ Նազուկը գաթա չէր, թեև քաղցր էր, և հետո` նկարահանումից հետո Աստղիկենց ընտանիքը այն ուղարկեց մեզ հետ ճամբարի բոլոր մասնակիցներին` համտեսելու:

Այս ընտրությունից հետո, իհարկե, զենքերը վայր չդրեցինք։ Հաջորդ ֆիլմը պետք է նկարեինք լիմոնադի արտադրամասում… «Նազուկ չկերանք, գոնե համով լիմոնադ կխմենք»։ Վստահ եմ՝ բոլորի մտքին սա էր։

Այս անգամ կարծես բախտն ինձ ժպտացել էր։ Մեր քառյակն էլ պատրաստ էր։

Այսպես բոլոր ֆիլմերի նկարահանման համար ընտրվեցին մասնակիցներ, շատերը՝ ինչպես նաև ես, ուզում էինք մասնակցել միանգամից մի քանի նկարահանման։ Բայց հասկանալի էր, որ դա այնքան էլ խելքին մոտ չէ։

Մնացել էր վերջին ճշտումներն անել, և մեր մեքենաները պատրաստ էին շարժվել համապատասխան ուղղություններով։ Դե, իսկ այդ վերջին ճշտումները ինձ համար եղան «ճակատագրական»։ Լիմոնադի արտադրամասի նկարահանումները հետաձգվեցին անորոշ ժամանակով, և ես այսօր մնացի «ձեռնունայն»։

Հիմա արդեն բոլորին ճանապարհել ենք իրենց ֆիլմերը նկարելու, իսկ մենք՝ «անբախտ» մի քանիսս մնացել ենք, որ պատմենք ձեզ, թե ինչ եղավ հետո։ Իսկ այն, ինչ եղավ հետո, կպատմեմ մյուս հոդվածում…

Երբևէ մտածե՞լ եք, թե որտեղ կարող ենք հարցազրույց վերցնել, կամ ընդանրապես սովորել։ Ես մտածել եմ ու մտածելու հետ մեկտեղ սովորել։

Օրինակ, ինձ համար կապ չունի` որտեղ սովորել, կարևորը սովորելն է։ Երեկոյան ուզում էի նյութ գրել։ Հասկանալով, որ այդ հարցում ինձ կարող է օգնել Շուշանիկը (մեր մենթորներից մեկը)՝ դիմեցի նրան։ Փնտրելով նրան՝ գտա սենյակներից մեկում, որտեղ չկար սեղան և նստարան։ Ես և Շուշանիկը նստեցինք գետնին, և ես սկսեցի հարցերով տանջել նրան։ Ու ասեմ, որ նրա համար դա տանջանք չէր, նա մեծ ոգևորությամբ ու հաճույքով պատասխանում և բացատրում էր ինձ։

Այս ամենը պատմեցի նրա համար, որ իմանաք` կապ չունի որտեղ և ինչի վրա սովորել։ Կարևորը գիտելիք ստանալ և այն օգտագործել կարողանալն է։ Եվ այդ իսկ պատճառով որոշեցի, որ իր բացատրած կերպով պետք է այս ամենը գրեմ։ Դրանից բացի երեկ ցերեկը նկարահանումների դասեր էինք անցկացնում, և այդ ընթացքում որոշեցի ավելի լավ հասկանալու համար հարցազրույց վերցնել և միաժամանակ նկարել։

Քանի որ երեխաները շատ էին՝ բաժանվեցինք երեք հոգանոց խմբերի, այնուհետև պետք է հարցազրույց վերցնեինք մեկս մյուսից։ Մեր խմբում երկու աղջիկ էր՝ ես և Մերին, և մեկ տղա՝ Սերյոժան։ Առաջին հարցազրույց տվողը ես էի։ Եթե նախորդ օրինակի մեջ տեղը կապ չուներ, այստեղ որոշ չափով կարևոր էր, քանի որ նկարահանումներ կատարելու համար պետք է հարմար պայմաններ և վայրեր լինեն։ Մենք ունեինք ընդամենը մեկ ժամ, որից քսան րոպեն տեղ էինք փնտրում։ Երկար ժամանակ փորձում էի լրջանալ, բայց չէր ստացվում, չնայած դա ինձ օգնեց չլարվել և հանգիստ պատասխանել հարցերին։ Գիտե՞ք, էն ծիծաղելի իրավիճակը գնալով ավելանում էր, բայց դե սա էլ լավ անցավ։ Հա, մեկ էլ չմոռանամ ասել, որ անլրջության պատճառով ակնոցը մնացել էր ծառի վրա։ Ամենահետաքրքիրը երրորդ հարցազրույցն էր։ Ասե՞մ` ինչու։ Դե իհարկե՜, կասեմ, քանի որ չեմ ուզում խոսքս կիսատ թողնել։ Սերյոժայի հարցազրույցից հետո վախենալով իջնում էինք զառիթափը, ու մեկ էլ ի՜նչ տեսնենք։ Տեսանք, որ տանիք տանող ճանապարհ կար։ Մենք էլ օգտվելով առիթից, բարձրացանք տանիք։ Շատերը զարմացան իմանալով, թե որտեղ ենք նկարել հարցազրույցը:

Նկարահանումներ անելու համար պակաս կարևոր չի հարցազրույցի տեղը ճիշտ որոշել։ Իսկ ես հանգիստ կարող եմ ասել, որ ես և ընկերներս ճիշտ և հարմար տեղ էինք ընտրել։

Դեպի Դիլիջան ուղևորվող ավտոբուսի մեջ հանդիպեցի Վիոլետա անունով մի աղջկա, հենց սկզբից նա գրավեց ինձ, ու կարծես թե սիրտս հուշում էր, որ նա պարզապես սովորական մասնակից չէ, այլ մի քանի ժամից նա դառնալու է իմ ամենամտերիմներից մեկը:

Ավտոբուսի մեջ այդքան շատ չխոսեցի նրա հետ, բայց երբ հյուրանոցի դիմաց սպասում էինք, թե երբ պիտի բերեն սենյակի բանալիները, եկավ ու սկսեց խոսել հետս:

-Բարև, արի ծանոթանանք, իմ անունը Վիոլետա է:

-Բարև, ուրախ եմ, Միլենա:

-Բա որտեղ՞ից ես, Միլիկ: Կլինի, չէ,՞ քեզ Միլիկ ասեմ, շատ եմ սիրում:

-Հա, կլինի, բայց ես էլ պիտի քեզ Լոլո ասեմ:

Մենք որոշեցինք, որ պիտի դառնանք սենյակակիցներ, ու այդպես էլ եղավ: Սկսեցինք միասին մեր իրերը դասավորել, հագուստները ցույց տալ, նկարվել, գժություններ անել, պարել, երգել, ու հա, չեմ թաքցնի, մի քիչ էլ բամբասել:

Քանի հիշեցի ասեմ. պայմանավորվեցինք, որ սառնարանում ինչ կա, երկուսինս է, ու արդեն չորրորդ օրն է, բայց մեր գիշերվա պաշարը դեռ չի սպառվել:

Հիմա Լոլոն իմ ամենամտերիմ ընկերուհիներից է, և ես խոստանում եմ, որ մեր շփումը դեռ երկար կշարունակվի:

Ու  շուտ եմ ասել, միայն ես կարող եմ նրան Լոլո ասել:

Չէ՞, Լոլ:

Հարցազրույց  Մարգահովիտ գյուղի բնակչուհի Գալյայի հետ

-Կպատմե՞ք մի քիչ ձեր առօրյայի մասին:

-Ես Գալյան եմ,վարսահարդար եմ մասնագիտությամբ: Ոնց տեսնում եք, ունենք մեծ հողամաս: Ամեն ինչ ցանում ենք հողամասում, ամեն ինչ ունենք: Պահում ենք մի քանի հավ: Ապրում եմ բալիկիս ու մամայիս հետ:

-Ձեր մասնագիտությամբ աշխատանք ունե՞ք:

-Առաջ աշխատում էի վարսավիրանոցում. էս վերջերս դուրս եկա: Հիմա հաճախորդներս տուն են գալիս, դե, ես հաճախորդներ ունեմ:

-Ձեր աշխատանքով կարողանո՞ւմ եք ձեր կարիքները հոգալ:

-Դե որոշ չափով` այո, բայց դժվարություններ շատ կան: Մամաս տանն ա,ախպերս` Ռուսաստանում աշխատում ու օգնում ա: Եթե չօգնի, բացարձակ չենք կարա ապրենք: Ես մենակ հողամասով ու օրական 1500-3000  դրամով չեմ կարա: Ստեղ նորմալ կարող են ապրել նրանք, ովքեր ապրանք ունեն, բերք ունեն, գոմը` լիքը:

-Իսկ գյուղից դեպի քաղաք հե՞շտ է գնալը:

-Շատ լավ ա էդ մի կողմից: Տրանսպորտը մշտական կա. գյուղի միջով ա գնում: Ես հիմնականում Վանաձոր քաղաքից եմ առևտուր անում, դե կպած ա մեր գյուղին: Գյուղի խանութներում համեմատաբար թանկ ա: Ստեղից մենակ առնում են էն դեպքում, երբ գումար չունեն, դե, պարտքով:

-Ձեր բալիկի ապագան ինչպե՞ս եք պատկերացնում:

-Էստեղ ինձ համար վատ չի, բայց երեխուս համար ստեղ ապագա չկա: Սաղ երիտասարդները սովորելու համար գնում են Երևան, վարձով տուն գտնում ու իրանց կյանքը ընդեղ շարունակում: Ստեղ հետաքրքիր բան չկա: Մի հատ լավ մանկապարտեզ ունենք, երկու հատ էլ դպրոց:

-Դպրոցում մասնագետների պակաս ունե՞ք:

-Հըլը մի բան էլ ավել են: Երեխեքն են շատ քիչ: Կարող ա նենց լինի, որ առաջին դասարան մի հատ լինի, կամ` չլինի:

-Իսկ ձեր գյուղում միայն հայե՞ր են ապրում:

-Հա, մենակ հայեր են: Մոլոկաններ էլ կան, բայց կողքի գյուղերում՝ Ֆիոլետովոյում ու Լերմոնտովոյում:

Այսօր մենք նախ զրուցեցինք տեսանկարահանումների վերաբերյալ, այնուհետև խմբերով գնացինք հարցազրույցներ նկարելու:

Ես այդ զրույցից սովորեցի այնպես տեսանկարահանել, որպեսզի լինի աչքին հաճելի` շտատիվով և առանց շտատիվի, նաև սովորեցի ճիշտ դիրք ընտրել նկարահանման համար:
Փոքր-ինչ ուշ մեզ միացավ PanPhoto-ի ֆոտոլրագրող` Արամ Կիրակոսյանը, ով վարեց լուսանկարչության վարպետության դասը: Դասընթացի ժամանակ զրուցեցինք լուսանկարչության մասին: Արամը մի դեպք պատմեց, որը իր հետ պատահել էր հոգեբուժարանում` ֆոտոպատմություն անելիս: Երբ Արամը մի քանի օր անընդմեջ գնացել էր հոգեբուժարան, հիվանդները հարցրել էին, թե ինքը բժի՞շկ է, իսկ Արամը պատասխանել էր` ոչ: Հաջորդ օրը հարցրել էին, թե արդյո՞ք այդտեղ վերապատրաստման է, այս անգամ ևս պատասխանել էր` ոչ: Իսկ արդեն երրորդ անգամ Արամին հարցրել էին, թե արդյո՞ք ինքն էլ իրենց նման հիվանդ է և գալիս է այդտեղ բուժվելու:

Այս պատմությունից եզրակացրեցի, որ լուսանկարիչների աշխատանքը այդան էլ հեշտ չէ, և լինում են դեպքեր, երբ լուսանկարիչները հայտնվում են անհարմար իրավիճակներում:
Դասընթացի ժամանակ շատ նոր գիտեիքներ ձեռք բերեցինք: Դասի ժամանակ նաև դիտեցինք ֆիլմ և նկարներ:
Այս հանդիպման շնորհիվ իմ մեջ ցանկություն առաջացավ ֆոտոպատմություն նկարել: Ես ձեռք բերեցի շատ նորանոր գիտելիքներ:
Երեկոյան մեր թիմը հավաքվեց դահլիճում և քննարկեցինք ֆիլմերի գաղափարները:
Այս դասը ինձ նոր մտքեր տվեց, որոնց մասին մինչ այս չէի մտածել: Կարծում եմ կկարողանամ ստացած գիտելիքներս ապագայում օգտագործել:
Այսքանով սակայն մեր օրը չավարտվեց, մենք հավաքվեցինք և դիտեցինք մեր նկարած հարցազրույցները, հասկացանք մեր թույլ տված սխալները և կփորձենք հաջորդ անգամ շտկել դրանք:
Ավելի ուշ մեր հագեցած օրը ավարտեցինք խաղերով: