«Եթե երբևէ՝ հետամուտ լինելով երջանկությանը, դուք նրան գտնեք, ապա ակնոցը փնտրող պառավի նման կհայտնաբերեք, որ այն միշտ եղել է ձեր քթին»:
Հենրի Շոու

Ինչո՞ւ հոդվածս սկսեցի այս խոսքերով: Պառավը, ով շարունակ փնտրում է իր ակնոցը, Հայաստանն է, որը դարեր շարունակ փնտրում է իր երջանկությունն ու իր դժբախտությունների մեղավորներին, մինչդեռ նրա բոլոր դժբախտությունների պատճառն առաջին հայացքից աննշան թվացող փաստերն են: Հիմա ինքներդ կհամոզվեք:

Սպիտակ, կապույտ, կարմիր… Ռուսաստանի դրոշը, որում սպիտակ գույնը խորհրդանշում է ազգի առատաձեռնությունն ու անկեղծությունը, կապույտը՝ հավատարմությունը, ազնվությունն ու կատարելությունը, իսկ կարմիրը՝ քաջությունն ու սերը: Երկրի խորհրդանիշ է ընտրվել դրոշ, որը խորհրդանշում է բարձր բարոյական արժեքներ:

Արգենտինայի դրոշը` երկնագույն ու սպիտակ զոլեր, իսկ կենտրոնում՝ արև: Համաձայն առավել տարածված տեսակետի՝ ամպերի, երկնքի և արևի մարմնավորում:

Կանադայի դրոշը`կարմիր ու սպիտակ գույներ՝ կենտրոնում թխկու տերևով: Խորհրդանշում է  Կանադայի ափերը ողողող երկու օվկիանոսները և նրանց միջև տեղակայված պետությունը: Թխկու տերևը խորհրդանշում է ազգի միասնությունը:

Հունաստանի դրոշը` 9 հորիզոնական զոլեր՝ կապույտ և սպիտակ: Դրոշի վերին ձախ անկյունում սպիտակ խաչ: 9 զոլերը նույնացվում են ազգային կարգախոսի («Ազատություն կամ մահ») 9 վանկերի հետ, իսկ խաչը խորհրդանշում է պետական կրոնը՝ քրիստոնեությունը:

Իսկ այժմ վերլուծենք Հայաստանի դրոշը՝ կարմիր, կապույտ, ծիրանագույն: Վաղ տարիքից սովորում ենք, որ կարմիրը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի թափած արյունը, կապույտը՝  խաղաղ երկինքը, իսկ ծիրանագույնը՝ աշխատանքը: Այս դեպքում ի՞նչ խորհուրդ ունի գույների այս դասավորությունը: Ինչու՞ են խաղաղ երկինքն ու աշխատանքը խորհրդանշող գույները  իրենց տեղը զիջում արյան խորհրդանիշ կարմիր գույնին: Ինչո՞ւ դրոշի նախագծողները հաշվի չեն առել այն պարզ հանգամանքը, որ ազգի գլխավերևում պետք է լինի խաղաղ երկինքը և ոչ թե նրա թափած արյունը:

Իսկ այժմ վերլուծենք մի քանի երկրների օրհներգերը:

Մարսելիեզ՝ Ֆրանսիայի ազգային օրհներգը։ Հեղինակն է ֆրանսիացի պոետ և կոմպոզիտոր Ռուժե դը Լիլը։ Մարսելցիները այդ երգը երգելով Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության ժամանակ օգնության հասան Փարիզին։ Պատերազմական հիմն է, որը կոչ է անում կռվի դուրս գալ ժողովրդի և հայրենիքի թշնամիների դեմ։

Ուկրաինայի օրհներգի բառերի հեղինակն է Պավել Չուբինսկին: Դառնալով հանրահայտ Արևմտյան Ուկրաինայում՝ հայրենասիրական ոտանավորը աննկատ չանցավ ժամանակի կրոնական գործիչների ուշադրությունից։ Նրանցից մեկը՝  հայր Միխայլո Միխայլովիչ Վերբիցկին, որն իր ժամանակի հայտնի երգահաններից էր, Չուբինսկու ոտանավորով ոգեշնչված, երաժշտություն գրեց նրա համար: Արդեն 1917 թվականին երգը սկսեց օգտագործվել որպես պետական օրհներգ։

Շվեյցարիայի օրհներգը նույնիսկ ներառված է երկրի կաթոլիկ և ավետարանական եկեղեցիների աղոթագրքերում: Սա բոլորովին զարմանալի չէ, քանի որ օրհներգում կան նման տողեր.

«Երբ շառագունում են Ալպերը, աղոթեք, ազատ շվեյցարացիներ, աղոթեք»:

Հիմա հիշենք Հայաստանի օրհներգի պատմությունը: Օրհներգի տեքստը վերցված է Միքայել Նալբանդյանի «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, որը սկսվում է հետևյալ տողերով.

«Մեր հայրենիք, թշվառ, անտեր,
Մեր թշնամուց ոտնակոխ,
Յուր որդիքը արդ կանչում է
Հանել յուր վրեժ, քեն ու ոխ»

Ի՞նչ սկզբունքով է ընտրվել մեր երկրի հիմնը, և մի՞թե ժամանակի մտավորականությունը չկարողացավ ավելի նպատակահարմար տարբերակ ընտրել: Մի՞թե հնարավոր չէր երկրի խորհրդանիշի հիմքում ներդնել ավելի վեհ գաղափարներ: Միգուցե այս «աննշան» հանգամանքերն էլ ինչ-որ տեղ ազդեցություն են թողնում մեր երկրի ճակատագրի վրա ու փոխում բոլորիս կյանքի ընթացքը:

Վերջին շրջանում հայկական հեռուստաալիքներում տարածվեց մի նոր սերիալային ալիք, և ողջ համացանցը հեղեղվեց այդ սերիալների վերաբերյալ քննադատական կարծիքներով։ Հերթը հնդկական սերիալներինն է։ Կապ չունի՝ սերիալները հայկական են, հնդկական, թե բրազիլական, միևնույնն է՝ հայ իրականության մեջ սերիալները միշտ բացասական արձագանք են ստանում։ Իհարկե, չենք կարող չընդունել, որ հնդկական կինեմատոգրաֆիան շատ տարբերվող է ոչ միայն հայկական ֆիլմերից, այլ ցանկացած երկրի կինոարտադրանքից։ Գիտեք, տանելի չէ, երբ մարդը նայում է հնդկական սերիալները իր ցանկությամբ, հաճույքով, թաքուն մի քիչ էլ հուզվում, լաց է լինում, երբ որևէ թախծոտ տեսարան է լինում, իսկ հերթական սերիան դիտելուց հետո, տեսնելով քննադատական բազմաթիվ գրառումները սոց-կայքերում և չցանկանալով հետ մնալ իր «խելքակիցներից», սկսում է մեծ ճիգեր գործադրելով, օգտագործելով ամենաճոխ բառաֆոնդը, քննադատել հնդկական սերիալների մուտքը հայկական հեռուստատեսություն: Կարծում եմ՝ պետք է սեփական կարծիք, տեսակետ ունենալ ու չվախենալ դուրս գալ ընդհանուրի դեմ, եթե իսկապես մեր դիրքորոշումը այդ է պահանջում: Իսկ ինձ, խնդրեմ, չհամարել հնդկական սերիալները պրոպագանդող:

Եթե անկեղծ՝ ինձ համար բոլորովին մեկ է՝ որ երկրի արտադրած սերիալը կամ ֆիլմը կլինի, եթե այն իսկապես լավն է ու ինչ-որ բան ունի տալու: Օրինակ՝ բոլորը քննարկում են «Մերժվածը», «Ինչպես կոչել այս սերը» սերիալները, բայց այս ողջ ընթացքում «Թռիչք»-ի վերաբերյալ ոչ մի կարծիքի չհանդիպեցի: Չեմ հասկանում՝ չե՞ն նայում, թե՞ քննադատելու բան չեն գտնում: Կցանկանայի՝ ճիշտ լիներ երկրորդ պատճառը: Անձամբ ես կուզենայի, որ թե՛ հայ կինոարտադրության մեջ, թե՛ համաշխարհային մակարդակով վերցրած՝ շատ լինեին նման թեմատիկայով ֆիլմերն ու սերիալները: Գուցե ինձ համար դա իրոք տարբերվող է, քանի որ արծարծվող թեմաներն ու խնդիրները կարևորագույններից են ինձ համար: Գուցե նրանից է, որ ազատություն ասվածը ներսումս ամենակարևոր արժեքներից մեկն է: Գերության խնդիրը ամենացավոտ կետերից մեկն է, և մարդկանց համար առաջնային հարցերից մեկը հենց այդ խնդրի լուծումը պետք է լինի: Ուժեղ անհատականություններ ու ձեռք մեկնողներ են պետք մեզ: Գործել է պետք:

Արդեն 20 տարի է, ինչ մեր տանը, տարբեր առիթների ժամանակ ոչ թե նրա համար դրված աթոռը դատարկ է մնում, այլ նրա համար աթոռ առհասարակ չի դրվում: Ոչ: Դրա պատճառը այն չէ, որ նա սպասված չէ: Նրա գալուն սպասելը արդեն վաղուց անհույս պատրանք է դարձել: Պապիս ողբերգական մահը տատս ամեն օր հիշում է և նայելով նրա նկարին՝ ասում է.

-Պատո ջան, դու չգնացիր, քեզ տարան…

Երկար դադարից հետո նորից է ասում.
-Պատո ջան, ախր, ոչ մի ծոռի քաղցրությունը չզգացիր, անգամ մեր Կարինեն դեռ չէր ծնվել, իսկ քեզ տարան, տարան, տարան, Պատո ջան, տարան…
Պապս ընկել էր ավտոմեքենայի տակ: Եվ նրա մահը կարծես վերջակետ էր դարձել տատիս համար: Ամեն հավաքույթի ժամանակ, երբ խմում են պապիս կենացը, տատս արտասվում է և նորից կրկնում իր բառերը:

…Մոտենում էր տատիս ութսունամյակը: Մենք էլ մեր ձեռքը «ռետին» վերցրինք և որոշեցինք պապի մահվան դրած վերջակետը ջնջել և շարունակել կյանքի գիրը՝ արդեն ուրիշ գույնով: Ամսի 13-ն էր, ես ձեռքս էի վերցրել Վ.Պետրոսյանի «Կրակե շապիկը» գիրքը ու փորփրում էի, վերընթերցում էի իմ ընդգծած նախադասությունները: Մեկ էլ տատս վերցրեց գիրքը, փակեց ու սկսեց իրեն հատուկ առոգանությամբ վանկ առ վանկ կարդալ.

-Վարդ-գես Պետ-րոս-յան, կրա-կե շա-պիկ:
Ասում եմ.

-Տա՛տ, գիտե՞ս, էս գիրքը կարելի է քո ինքնակենսագրական վեպը համարել, որովհետև էս գրքում նույնպես թոռները պատրաստվում են տատի ծննդյան տարեդարձին, բայց նրա զավակները սփռված են աշխարհով մեկ, ու նրա թոռը՝ Արամը, ջանում է բոլորին հավաքել, և տատի համար այդ օրը իրական տոն դարձնել: Բայց չի հաջողվում, և Արամը համարձակություն է հավաքում ու հենց նրա ծննդյան օրը՝ կենաց ասելու ժամանակ, ասում է նրան՝ տատ, դու պարտվել ես:
Տատս, որ ակնկալում էր պատմության գեղեցիկ ավարտ, զգալով իմ երկարատև լռությունը՝ ասաց.
-Պապադ ու հոպարդ չեն գալու իմ ծնունդին, հաստատ չեն գալու: Կար, ես պարտվել եմ:
Ես էլ ասացի.
-Չէ, տատ, չէ, չես պարտվել: Դե, գիտես, որ նրանց գալը հեշտ չի: Ախր, դու 4 զավակ ունես, 12 թոռ և 20 ծոռ: Բոլորս հավաքվելու, նշելու ենք: Տատ, դու հաստատ չես պարտվել, հաստատ:
Հավաքվեցինք, նշեցինք ինչպես հարկն էր. պարեր, երկար կենացներ, մեծարանքի խոսքեր և ջերմ մաղթանքներ:
Օրը «ռետին» դարձավ ու ջնջեց այդ կետը:
Առավոտյան շուտ զարթնեցի ու մտածեցի` տատս պարտվե՞ց, թե՞ հաղթեց:
Մտքիս թելը կտրվեց հեռախոսի երկարահունչ զանգով. հորաքույրս էր:
Արդեն 80-ամյա տատս վերցրեց հեռախոսը ու իր 60-ամյա դստերը հարցրեց. «Հըն, ո՞նց ես, բալես»:
Չէ, տատ, դու չես պարտվել: Դու հաղթել ես:

Պարոնայք սպաներ, հոգիները ձեր միշտ անպարտ են…

Հա, էս վերջին մի քանի շաբաթվա մեջ դպրոց գնալիս անընդհատ լսում եմ հրաժեշտ պարունակող հնչյուններ: Մեր դպրոցը զինկոմիսարիատի (վայենկոմատի) կողքին է: Գիտեք, ամեն անգամ, երբ հասնում եմ դպրոց ու տեսնում ավտոբուսներ, մի խումբ ապագա զինվորների հայրենիքոտված աչքեր, խառնված բազմություն, ու այդքանը ուղեկցվում է երաժշտությամբ, ինչքան եմ ներսից մեկ ուրախանում, որ նրանք մեր բոլորի եղբայրներն են ու մեր խաղաղ քնի համար իրենց կյանքն են գնում վտանգելու, մեկ էլ տխրում, երբ մտքովս անցնում է, որ նրանցից հենց մեկը կարող է էլ հետ չվերադառնալ, հենց այն հայրենիքաշատ հայացքով մեկը, ով գիտակցաբար գնում է այս մի փոքր հողը պահելու ու մեր կապույտ երկնքի համար:

Գիտեք, չեմ սիրում այդ ավտոբուսները: Ընկերներիցս մեկը գրել էր, որ իրական հրաժեշտները այդ ավտոբուսների շուրջն են լինում: Այն փոքր խցիկից ինչ-որ մեկի աչքերը, թափահարող ձեռքը, երբ ավտոբուսը շարժվում է, ինչքան ուժեղ է տպավորվում մեջդ: Գիտեք, մեկ էլ ինչն է սիրուն այդ անհանգստության մեջ. որ այդ տղերքը մի վերջին անգամ հետդ մտնում են դպրոց, հրաժեշտ տալիս դասղեկին, ընկերներին ու ասում. «Գնացինք»: Հա, գնում են: Գնում են, որ հետ գան ու ավելի ուրիշ աչքերով նայեն ու հպարտանան, ու հպարտանանք, որ իրենք հենց մեր եղբայրներն են:

Եկել էի` գրեի հայրենիքոտված աչքերի մասին, խառնված ամբոխի ու կապույտ երկինք բերող տղերքի գնալու մասին: Գրիչս այստեղ վերջանում է:

Լավագույն տղերքն էլ հեռանում են:

Բարև: Երկար ընդմիջումից հետո վերադարձել եմ, որ էլի հետդ խոսեմ: Չգիտեմ, բացակայությունս նկատե՞լ ես, թե չէ, բայց ես արդեն հասցրել եմ կարոտել քեզ:

Եկել եմ մի քիչ խոսենք մեր հասարակությունից: Ուզում եմ խոսել այն հասարակության մասին, որ քննադատում ու անբարո է համարում աղջկան, որն ընտանիք է կազմել սևամորթի հետ, բայց միևնույն ժամանակ, նորմալ է համարում հայ տղամարդկանց ամուսնությունը ռուս գեղեցկուհիների հետ: Տես, թե միանգամից քանի խնդիր առաջ եկավ` ռասիզմ, սեքսիզմ… Ու որ մի քիչ էլ փորփրեմ, հավատա, ավելի անտանելի խնդիրներ կգտնեմ, բայց լավ, մոռացիր ու ժպտա: Ժպտա, որովհետև այդ հասարակության կողքին մի ավելի քաղաքակիրթ հասարակություն ունենք: Հասարակություն, որի համար նշանակություն չունի մաշկի գույնը, սեռական հայացքները, կրոնական պատկանելիությունը, ինչ-որ երկրացի լինելն ու էսպես շարունակ: Բայց և այնպես, պիտի հիշեցնեմ, որ ապրում ենք մի հասարակության մեջ, որտեղ քեզ «ողջ-ողջ կթաղեն» իրենց խոսքերով, եթե ասենք, մազերդ կապույտ ներկես: Կամ թե գունավոր զուգագուլպա հագնես սպիտակ դասական վերնաշապիկի հետ ու կեդեր` սև էլեգանտ շրջազգեստի հետ:

Ապրում ենք մի հասարակության մեջ, որի համար վարդագույնը աղջկա գույն է, իսկ կապույտը` տղայի, մի հասարակության մեջ, որի համար ամոթ է, երբ տղամարդն օգնում է իր կնոջն, ու ամոթ է, երբ կինը ամուսնու հետ նստում է նույն սեղանի շուրջ ու զրուցում, կատակներ անում ամուսնու ընկերների հետ: Ախր, ո՞ւր մնաց մեր «հայու գենը», «խպարտ խայուխի» կարգավիճակը»… Լավ, հաա, կատակում եմ:

Գիտե՞ս` դա որ հասարակությունն է, հենց այն, որ խոսում է ազգային արժեքներից, հանդիմանում է երիտասարդին, ով հիմնը լսելիս ձեռքը չի դնում կրծքին, բայց անգիր գիտի ամեն մի տողն ու նշանակությունը, այն հասարակությունն է, որ ասում է, թե հայրենասեր է, սիրում է մեր լեզուն, մշակույթը և սոցկայքերում այս ամենի մասին գրում է ռուսատառ:

Բայց դու աչքերդ մի խոժոռիր, հիմա կհիշեցնեմ, որ այդ ամենի հետ մեկտեղ, ապրում ենք այն հասարակության մեջ, որը մեծարում է հայ զինվորին ու պատրաստ է օգնել նրան ցանկացած պահի: Ապրում ենք այնպիսի հասարակության մեջ, որը ձեռք է մեկնում հիվանդ ու միայնակ ծերունուն՝ փողոցն անցնելիս, վերցնում է ծանր տոպրակներն իրենից տարիքով մեծ մարդու ձեռքից, սառնամանիքին կանգնեցնում է մեքենան ու անծանոթին առաջարկում է տուն հասցնել: Այնպիսի հասարակության մեջ, որն ընկածդ պահին քեզ օգնում է, այլ ոչ թե գցում ու տրորում:

Մի տխրիր ու լավ մնա, հասարակության մի փոքր մասն էլ ես ու դու ենք կազմում, ու գուցե ամեն ինչ հենց մեզնից ու մեզնով պիտի փոխվի: