Ասում են, թե անկեղծ եմ և չգիտեմ էլ անգամ` դա լա՞վ է, թե՞ վատ, բայց հոդվածս ամենևին սրա հետ կապ չունի: Ուղղակի անկեղծորեն ուզում եմ ձեզ պատմել մի հետաքրքիր պատմություն, թե ինչպես հայրիկս մայրիկի մոտ ամոթով չմնալու համար բորշչ պատրաստեց:

Հետաքրքրե՞ց գոնե մի քիչ:

Լավ, պատմում եմ:

Դե, մայրիկս էլ, հայրիկս էլ աշխատում են: Շաբաթ օրը հայրիկս տանն էր, իսկ մայրիկս աշխատանքի:

Նա զանգահարեց հայրիկին.

-Հայկ, մի բան պիտի խնդրեմ:

-Փորձիր:

-Սիրտս բորշչ ա ուզում, չե՞ս սարքի:

-Հա լա… Հա, չէ մի չէ…

-Լավ, դե Հայկ…

-Չէ, Նառ ջան, չէ:

Իմ սենյակից լսում եմ իրենց խոսակցությունը ու մտածում. «Չէ, էս պապայից չէր, ինքը մամային հաստատ չի մերժի»:

Ասելուս հետ միաժամանակ նա զանգահարեց մայրիկիս ու ասաց.

-Լավ, երեկոյան սպասիր բորշչի:

Ու հայրիկս բարձրաձայն մտածում էր.

-Ո՞նց բորշչ սարքեմ: Ի՞նչ անեմ… Նառայից հաստատ չեմ հարցնի, որովհետև պիտի չասես, թե մի բան անել չգիտես:

Ու զանգահարեց բորշչի «ամենայն վարպետ», վաստակավոր խոհարար պապիկին:

Չէ, իրականում պապին խոհարար չի, բայց շատ համով բորշչ է եփում:

Զանգեց պապիկիս, ու էլի ես լսում եմ իրենց խոսակցությունը:

-Պապ, բորշչ ո՞նց են սարքում:

-Վայ, տնաշեն, մարդ էլ չիմանա՞ ոնց են բորշչ սարքում: Ինչ գտնում ես, գցում ես մեջը:

-Է՜, պապ, տենց ո՞նց կլինի:

-Ձեռք չտաս, սպասի` գալիս եմ:

Դե պապիին էլ տենց բան էր պետք, չանցավ 20 րոպե, ու մեր տանն էր:

Հայր ու տղա անցան գործի, ու ես կողքից նայելով ուղղակի մտածում եմ. «Ախ՜, էս տղամարդիկ, ինչ է թե` կնոջը չխոստովանեն, որ չեն կարողանում մի բան անել, ինչի ասես, որ պատրաստ են»:

Ու ամեն անգամվա նման ո՞վ պիտի գնա խանութ: Իհարկե, ես:

Մեկ անգամ չէ, երկու անգամ չէ, երեք անգամ, ու ներքևի խանութը չէ, է… Բանջարեղենի խանութ, ու մոտիկ բանջարեղենի խանութ չէ, է… Սիլվայի բանջարեղենի խանութը:

Մի անգամ բազուկի, մի անգամ կարտոֆիլի, մի անգամ կաղամբի, ու ես բարկանում էի, որովհետև կարող էին միանգամից ուզել, բայց երբ մտնում էի տուն, լսում էի.

-Վայ, Միլիկ ջան, էս էլ չունենք: Մի հատ էլ գնա-արի…

Լավ, մի խոսքով, բորշչի պատրաստման ընթացքում էլ ինչ պատմություն ասես, որ չլսեցի պապիկից: Օրինակ, էս մեկը.

-Գիտես, չէ՞, Հայկ: Տատդ էր մեկ էլ սենց լավ բորշչ սարքում: Բայց միշտ, միշտ մեջը մազ կար:

Բայց անմահական բորշչ էր,-հետո կատակով ավելացնում էր,- կարող ա հենց էդ մազից էլ էր…

Մեկ էլ ճաշի պատրաստման ամենծիծաղելի պահերից էր, երբ պապիկը սկսեց «անունը դնել» մեր տան կաթսաներին:

Իրականում ես մեծ գերդաստան ունեմ. պապիկն ու տատիկը յոթ երեխա ունեն, և մենք 17 թոռնիկներով սպասում ենք 18-երորդին:

Ամեն կիրակի հավաքվում ենք գյուղում, և բնականաբար, նման մեծ ընտանիքին մեծ կաթսաներով պիտի կերակրեն: Ու պապիկը ամեն ինչից, ամեն ինչից շատ-շատ և գնում է, և պատրաստում, ու հիմա մեզ վրա ծիծաղում էր նման փոքր կաթսայով բորշչ պատրաստելու համար: Բայց կաթսան ամենևին փոքր չէր: Պարզապես պապիկը սովոր չէր դրան:

Մի խոսքով, բորշչը պատրաստ էր, պապիկը գնացել էր, մոտենում էր մայրիկի գալու ժամը:

Դեռ շքամուտքից նա զգացել էր ճաշի բույրն ու արագ-արագ բարձրանում էր վերև:

Արդեն ճաշասենյակում հայրիկս ամեն ինչ իր ձեռքով դրել, պատրաստել էր:

Երբ մայրիկը ուտում էր, առանց չափազանցնելու, հայրիկս 5-6 անգամ հարցրեց.

-Հը՞ն, Նառ, համո՞վ ա:

Ու մայրիկի` «շատ » պատասխանը լսելուց հետո, հասկացնում էր մայրիկին, որ գովի իրեն:

Բայց մաման էդքան էլ միամիտ չի ու գլխի ընկավ, որ սա հայրիկի ձեռագիրը չի: Հայրիկն իրականում յուղ շատ քիչ է օգտագործում, ի տարբերություն պապիկի:

Մայրիկս խորամանկորեն լռում էր, սպասելով հայրիկի խոստովանությանը:

Վերջապես հայրիկս ասաց.

-Ես չեմ սարքել, պապան ա սարքել:

Ու ինձ հիացրեց մամայի պատասխանը, որով էլ եզրափակեմ իրար շատ սիրող իմ ծնողների կյանքի այս մի դրվագը.

-Սկեսրայր ունեմ`աշխարհը չունի:

Սկսվեցին դասերը՝ իրենց հետ բերելով մի շարք դրական և բացասական երևույթներ: Այդ բացասական երևույթներից գլխավորը և ամենասարսափելին շներն են: Հիմա պարզաբանեմ:

Իմ դպրոց գնալու ճանապարհը բավական երկար է: Եվ այդ ընթացքում ես մի շարք դաժան փորձությունների միջով եմ անցնում: Ամբողջ ճանապարհին շներ են՝ մեկը մեկից մեծ ու սարսափելի: Բոլորն էլ արձակ ու առանց հսկողության: Գիտե՞ք` ինչն է զարմանալի, որ նրանք միշտ ինձ են հանդիպում, և ոչ նրանց, ովքեր նույնիսկ չեն նկատում իրենց շրջապատող հսկայական շներին: Ու հետո էլ, որ պատմում եմ՝ մի տեսակ չեն հավատում: Մտածում են` ես շներից վախենում եմ, դրա համար էլ փոքրիկ շունը գամփռ է երևում: Բայց դա այդպես չէ: Եվ չափազանց հաճելի է, երբ այդ չհավատացողներն էլ են նրանց հանդիպում ու վերջապես համաձայնում են ինձ հետ ու զարմանում են, թե ինչպես են մարդիկ նրանց կողքով անտարբեր անցնում:

Բայց ամենազարմանալին նրանց տերերի (եթե իհարկե այդպիսիները գոյություն ունեն) պահվածքն է: Նրանք ոչ մի պատասխանատվություն չեն կրում իրենց շների համար: Միայն մի բան են ասում.

-Չի կծում, մի վախեցի,- իհարկե, հավանական է, որ չեն կծում, բայց միայն տեսքներին նայելը հերիք է` սարսափելու համար:

Բնականաբար ձեր շունը ձեզ չի կծում, և դա միանգամայն նորմալ է, բայց դա չի նշանակում, որ այդ կանոնը բոլորի վրա է տարածվում: Մի բան էլ իրենք են զարմանում: Այնպիսի տպավորություն է, որ ես եմ նեղացրել այդ «խեղճ ու անմեղ» էակներին:

Հենց այսօր դպրոց գնալիս հանդիպեցի մի, մեղմ ասած, «հսկայի»: Փողոցում ոչ ոք չկար բացի ինձնից ու իրենից: Մենք քայլում էինք համընթաց, որոշակի հեռավորությամբ, ու նա անընդհատ ինձ էր նայում: Դե, պատկերացրեք իմ վիճակը: Նրա ամեն մի հայացքից մարմնովս դող էր անցնում: Այդ պահին ինձ թվում էր, թե երկրի երեսին էլ մարդ գոյություն չունի: Ու նրա հնարավոր հարձակման դեպքում՝ ինձ ոչ ոք օգնության հասնել չի կարող:

Վերջապես որոշ ժամանակ միասին գնալուց հետո՝ նա իր ճանապարհը շեղեց, և ես հանգիստ շունչ քաշեցի, բայց ոչ լիարժեք՝ նկատի ունենալով հնարավոր նոր շների հայտնվելու վտանգը: Մի քիչ քայլելուց հետո հանդիպեցի մարդկանց: Օ՜հ, ինչ ուրախություն՝ մարդիկ գոյություն ունեն:

Ահա այսպես է անցնում իմ ամենօրյա ճանապարհը տնից դպրոց և հակառակը:

Հ.Գ. Եվ հետաքրքիրն այն է, որ ես վախենում եմ իմ ամենասիրելի կենդանիներից:

Արթնացա, բացելով աչքերս, բայց կարծես թե չէի հավատում, որ արդեն լուսացել է: 2 վայրկյան անշարժ մնալով՝ աչքիս առաջ եկան ամառային հիշողություններն ու անցան ակնթարթի պես: 

-Ժամը քանի՞սն է,- ասացի ես փոքր-ինչ անհանգիստ տոնով:

Պատասխան չստանալով, ես հասկացա, որ բոլորը դեռ քնած են, ու ես չեմ ուշանա իմ առաջին ուսումնական օրվանից նոր դպրոցում: Դրան հաջորդեց հիշողությունների մի մեծ շղթա:  Աչքիս առաջ եկավ իմ հարազատ կրթօջախը՝ Սիսիանի թիվ 2 հիմնական դպրոցը, ուր առաջին անգամ ոտք դնելիս 6 տարեկան  էի: Հետո հիշեցի իմ առաջին սեպտեմբերի 1-ը. ճիշտ է, փոքր էի, բայց մինչ օրս պարզ հիշում եմ:  Փոքրիկներից շատերի ուրախ-զվարթ դեմքեըրը, իսկ ոմանց էլ թախծոտ աչքերը կարծես սառել էին մի պահ աչքիս առջև:

Ու այդպես ժամանակը մտովի առաջ տալով արդեն 9-րդ դասարան էի: Վերջին սեպտեմբերի 1-ը հիմնական դպրոցում: Սովորաբար վերջին տարվա ընթացքում ամրապնդվում է մտերմությունը ընկերների միջև, ու բաժանումն էլ ավելի դժվար է լինում:

-Լիլիթ, վեր կաց: Ուշացանք,-ասաց քույրս:

Այս խոսքերը լսելով՝ 9 տարվա հիշողությունները ցրվեցին իմ մտքից և ես վեր կացա:

Մինչ նոր դպրոց այցելելը ես գնացի իմ հարազատ դպրոց:

-Այս ծաղիկները Ձեզ,- ասացի ես:

-Փաստորեն ոչինչ ապարդյուն չէր,- փոքր-ինչ հուզված պատասխանեց տնօրենը:

Մեկ ժամ անց մենք արդեն ավագ դպրոցում էինք: Փոքր-ինչ խորթ էր թվում միջավայրը: Նոր դպրոց, նոր դասարան, նոր ընկերներ: Մի խոսքով ամեն ինչ նոր էր:

«Մի քանի շաբաթ անց արդեն կհարմարվեմ»,-մտածեցի ես:

Հուսամ գալիք երեք տարիներն էլ հիշարժան պահերով ու վառ հիշողություններով հագեցած կլինեն:

Նորից եկավ սեպտեմբերը, նորից դպրոց ու քաոս է ողջ դպրոցում: Ինչպես յուրաքանչյուր սեպտեմբերի մեկը, այս տարի ևս ողջունեցին առաջին դասարանցիներին: Տվեցին գովասանագրերը, Սոլակի գյուղապետը տվեց դրամական խրախուսանք լավ սովորողներին:

Բայց այս սեպտեմբերը յուրահատուկ էր, քանի որ այս տարի մեր դպրոցի հիսուն ամյակն էր նաև նշվում: Միջոցառումից հետո բոլորը գնացին իրենց դասարանները: Եվ ինչ էր տիրում դասարաններում… Բոլորը շնորհավորում էին միմյանց գիտելիքի օրվա կապակցությամբ, իսկ երկրորդ բառը, որ հնչում էր յուրաքանչյուրի շուրթերից, դե ավելի ճիշտ աղջիկների,  դա այն էր, թե ով որքանով և որտեղից  է գնել իր հագուստը: Հարցնելուց հետո ոմանք զարմանում էին, ոմանք ոչ մի արձագանք չէին տալիս, բայց վերջում բոլորն էլ շնորհավորում էին, հավանության արժանացնում հագուստները և շարունակում զրույցը: Սա սովորաբար առաջին շաբաթն է համարյա բոլոր դպրոցներում, չէ՞:
Երկրորդ շաբաթը շատ խառն էր: Բոլոր ուսուցիչները տետրեր էին ուզում, իսկ տղաները, բնականաբար, առանց գծելու էին բերել ու նրանցից ոմանք` Նարեկն ու Հրայրը, նայում էին ինձ ու ասում.

-Լաուր, մի հատ տետրս որ տամ, կգծե՞ս:

Դե ես էլ, ինչ արած, ասում էի, որ կգծեմ ու գծում էի։ Երբեմն էլ իրենք չէին ասում, բայց ես տեսնում էի, որ գծած չէին տետրերը, ու առաջարկում էի գծել: Չեմ հասկանում` ինչու տետրերը լուսանցքները գծած չեն արտադրում, մի՞թե դժվար է:
Այս ամենից բացի, երբ ուսուցիչները գալիս էին ու դաս էին բացատրում, դասամիջոցին նրանց գնալուց հետո բոլորը ասում էին.

-Ախր, էս առաջին օրով, ի՞նչ դաս, ի՞նչ տնային։ Ոնց որ իրենք երեխա չեն եղել ու չեն ուզեցել, որ տնային չտան։
Ու էլի նման լիքը դժգոհության խոսքեր,նայած, ասացի, որ արդեն երկրորդ շաբաթն էր դասերի…

Դա դեռ ոչինչ: Աղմուկ-աղաղակ, իսկական դժգոհությունն սկսեց, երբ ասացին, որ այս տարի մենք քննությունը բանավոր ենք հանձնելու… Բոլորիս դեմքին այնպիսի արտահայտություն էր, կարծես աշխարհի վերջի մասին հայտարարեցին, մենք էլ չէինք հասցնելու փախչել։ Ուսուցիչների տված միակ սփոփանքն այն է, որ մենք առաջինն ենք, ու մեզ մի քիչ կզիջեն։ Բայց դա մեր գիտելիքները ամրապնդելու միջոց է։ Մեր դասղեկն ասում է, որ մենք միասին կհաղթահարենք բոլոր դժվարությունները։

Սա էլ ուսումնական տարվա առաջին իրադարձություններն էին: Տեսնենք` ինչ կլինի հետո։

Նորից առավոտ է: Մեզ ստիպելով արթնանում ենք, մի քանի կիլոգրամանոց պայուսակների ծանրությունը դնում ենք մեր ուսերին ու շտապում կանգառ՝ դպրոց գնալու: 12 տարի անընդհատ ծանրացող ու թեթևացող պայուսակներով, ուշացումներով, արձակուրդներով և… և չասված խոսքերով: 12 տարվա մեջ փոփոխությունները եղել են միայն մարդկանց դեմքերը: Այդ էլ, որ մեզ թողնեին, չէինք փոխի: 12 հանած մեկ տարի գնում-գալիս ենք, նստում-կանգնում, ծիծաղում, բողոքում ու խոսում: Միայն խոսում ենք, իսկ կարևոր բառերը մնում են չասված: Չենք խոստովանում, որ կարոտելու ենք անգամ գրատախտակի մոտ դրված կավիճը, որը միգուցե հաջորդ 45 րոպեում իր կյանքն ավարտի մեզ ինչ-որ բան հասկացնել փորձող ուսուցչի ձեռքում:

Մենք չենք ասում կարևորը, թաքցնում ենք ներսի գրպաններում և սպասում հարմար առիթի՝ այն հանելու համար: Ու չասված խոսքերը մնալու են չասված, որովհետև վերջում բոլոր գրպաններից միայն արցունքներ ենք գտնելու, իսկ հետո գնալու ենք մեր ճանապարհներով:

Գուցե տարիներ անց մեկ-երկուսին տեսնենք, բարևենք ու պատմենք վերջին 30 տարվա կյանքից, մյուսներին չճանաչենք ու անցնեք կամ էլ՝ ընդհանրապես չտեսնենք ու մտածենք՝ ինչպես եղավ, որ գրպանները դատարկվեցին:

Նորից առավոտ է, ու մեզ ստիպելով արթնացել ենք, որ դպրոց գնանք: