Նորից բարև, վաղուց չկայի, չէ՞, գիտեմ, շատ եմ «թամբալացել»:

Հիմա եկել եմ բացատրություն տալու, մի քիչ էլ իմ առօրյայից խոսելու համար:

Դե երևի արդեն գիտեք՝ շրջանավարտ եմ:

Շրջանավարտ. եթե այս բառը փորձենք վերլուծել, ապա «շուրջ + ավարտ», չէ՞:

Ավարտվում է մեր կյանքի ամենապայծառ ու կարևոր փուլերից մեկը:

Ավարտվում է՝ մեզ մի քիչ մեծացնելով:

Ավարտվում է իրենից թողնելով հիշողություն՝ ողջ կյանքիս համար:

Ավարտվում է կյանքիս մի էջն էլ փակելով:

Գիտե՞ք, երբ մարտ-ապրիլ ամիսներին ասում էի «Վերջին զանգ», սիրտս այսքան արագ չէր զարկում: Իսկ հիմա, երբ հետհաշվարկը սկսել ենք ու ամեն առավոտ դասարան մտնելով ջնջում ենք օրացույցի ևս մեկ թիվ, հասկանում եմ, որ ուզում եմ գրիչի թանաքն ավարտվի, ու օրերը չջնջվեն:

Գիտե՞ք, երբ ամեն օր փորձի ենք գնում, ես ուզում եմ այդ ժամանակ ժամացույցը կանգնի, ու մեր փորձը չավարտվի:

Գիտե՞ք, ես երևի շատ կկարոտեմ: Չէ: Ես արդեն կարոտում եմ:

Կարոտում եմ իմ ավագ դպրոց բերող առաջին սեպտեմբերի մեկը, երբ իրար չճանաչող մի խումբ մարդիկ հավաքվել էին նոր դպրոցում ու փորձում էին հասկանալ, թե ուր են ընկել:

Կարոտում եմ առաջին դասերը, ուսուցիչների մի տեսակ հայացքները, որոնք փորձում էին մեզ նմանեցնել ինչ-որ մեկին:

Կարոտում եմ այն օրը, որը երեք տարվա ընթացքում մեկ անգամ եղավ, երբ երկրորդ ժամին փորձեցինք դպրոցից փախչել, բայց ճանապարհին բռնվեցինք ու որպես արդարացում ասացինք, թե իբր սոված էինք:

Կարոտում եմ ամեն ժամից հետո ուսուցչանոցի դռան մոտ դասղեկին սպասելը:

Կարոտում եմ, դեռ չավարտած կարոտում եմ:

Կարոտելու եմ, հենց ավարտեմ՝ ավելի շատ:

Բարև՛: Եթե դու էլ ես դիմորդ, ուրեմն շնորհավորում եմ. շատ քիչ մնաց քննություններին: Շնորհավորե՞մ, թե՞…

Մի քանի ընդհանուր բան եմ գտել իմ ու հազարավոր դիմորդների մեջ, ասե՞մ:

Ահա, ուրեմն, եթե դու էլ ես դիմորդ, ինձ նման վերցրել ես գրիչը ու օրացույցի վրա կարմիր օղակով նշել ես քննությանդ օրերը:

Եթե դու էլ ես դիմորդ, ուրեմն հաստատ արդեն հոգնել ես շտեմարանը հազարերորդ անգամ բացելուց, էջերը թերթելուց, շտեմարանին ձեռք տալուց, շտեմարանի վերջին էջի պատասխանները պոկելուց, որ հանկարծ չշեղվես ու պատասխանը նայելով գրես առաջադրանքը:

Դիմո՞րդ ես, ուրեմն հաստատ վարժության պահանջը կարդալուց հետո` հիշել ես պատասխանը, հիշել` որ շտեմարանից է, որ բաժնի որ գլխից, որ էջում է գրված:

Իսկ եթե ունես բանավոր հանձնելիք քննություն, ուրեմն հաստատ կանգնել ես հայելու առաջ և պատկերացրել, թե ինչ տոնայնությամբ ես բարևում, ինչպես ես ներկայանում, քեզ ընկած տոմսը ինչպես ես պատասխանում:

Դիմո՞րդ ես ու պարապո՞ւմ ես: Ուրեմն հաստատ, երբ տանից դուրս գաս, քայլերդ ակամայից ուղղելու ես այն փողոց, որտեղի տներից մեկում պարապող ուսուցիչդ է ապրում: Իսկ եթե ամեն օր ես գնում-գալիս, ուրեմն հաստատ մտածել ես ուսուցչիդ տան մոտիկ տուն գնելու և այնտեղ` մինչև քննությունները ապրելու մասին:

Դիմո՞րդ ես, ուրեմն հաստատ դժվար ես ժամանակ գտնում մասնակցելու վերջին զանգի փորձերին: Ժամացույցին հաճախ ես նայում, որ չուշանաս պարապմունքից: Ունես հաստատուն գրաֆիկ, ու այն փոխել դժվարությամբ է հաջողվում:

Դիմո՞րդ ես, ուրեմն անհամբեր սպասում ես քննությունների օրերին, որ քննություններից հետո վերցնես բոլոր շտեմարաններդ ու կա՛մ այրես, կա՛մ էլ հատ-հատ էջերը պատռես, որ երբեք, ոչ մի դեպքում էլ երեսը չտեսնես:

Դե, դիմո՛րդ ջան, ամենաշատը դու ունես համբերության կարիք, դու ամենաշատը ունես հավատի կարիք: Սպասելու ունակությունդ հաստատ չես կարողանում վերագտնել ու դարձել ես անհամբեր: Բայց քիչ մնաց` մի քանի շաբաթ ընդամենը…

Դիմորդ ենք, դե ինչ արած, ոչ առաջինն ենք, ոչ էլ վերջինը: Հաջողություն մեզ:

Երբ դեռ 4-5 տարեկան էի, հորաքրոջս տղան մեզ հետ էր ապրում (հորաքրոջս ընտանիքը գտնվում էր Հայաստանից դուրս): Նա մեծ էր ինձանից: Ամեն օր՝ դպրոցից տուն գալու ժամին, ես վազում էի նրան ընդառաջ: Մեր հանդիպման վայրը հիվանդանոցի բակն էր, որը մեր տնից 3 տուն այն կողմ էր: Վերցնում էի եղբորս ծանր պայուսակն ու ինձանից գոհ վազում դեպի տուն ու ամեն օր քնում առավոտյան աշակերտ լինելու երազանքով:

2006թ.-ին երազանքս կատարվեց, ու ես էլ վերջապես առավոտյան լսում էի.

-Մանե՛, արթնացի՛ր, դպրոցից կուշանաս:

Սովորում էի հաճույքով, դպրոց գնում՝ հաճույքով, բայց այ, դպրոցից տուն՝ չսիրածս ճանապարհն էր: Ի դեպ ասեմ, որ միշտ երազում էի, որ դպրոցից տուն ճանապարհը երկար լիներ, իսկ այն 5 րոպե էլ չէր տևում: 9 տարի սովորել եմ Վեդու համար 2 դպրոցում: Դպրոց, որն ինձ շատ բան է տվել, որտեղ ինքնաբացահայտվել ու ինքնահաստատվել եմ: Երբ դպրոցում հանդես, մրցույթ, տոն էր լինում, ես միշտ առաջին շարքում էի (չէ, ինձ չեմ գովում, ակտիվությանս աստիճանն եմ ուզում ցույց տալ):

Գիտե՞ք, 2014-ին, երբ ավարտում էինք միջնակարգ դպրոցը, ինձ թվում էր, թե երբեք էլ ոչ մի դպրոց, քոլեջ կամ համալսարան նույն սիրով չեմ գնա, ինչպես 9 տարի շարունակ գնացել եմ հարազատ դպրոցս: Այս դպրոցում դասընկերներս այն մարդիկ էին, ովքեր ընկերներս էին մանկապարտեզում: Սակայն, «երբեք մի ասա երբեք»-ը իմ կյանքում էլ եղավ:

2014 թվական, 10-րդ սեպտեմբերը իմ կյանքում:

-Մանե Մինասյան, Համլետ Մելքոնյան,- դպրոցի մուտքի մոտ կանգնած, ձեռքին՝ ցուցակ, կարդում էր ապագա դասղեկս:

Այս դպրոցում մեր դասարանը մի տեսակ ուրիշ է՝ աննկարագրելի լավը: Հա, ի դեպ, երազանքս էլ կատարվեց, դպրոցը մեր տանից ահագին հեռու է, ու քայլելու մի երկար-բարակ ճանապարհ կա: 10-րդ դասարանում թվում էր՝ 3 տարին այնքան երկար ժամանակահատված է, ու դեռ այնքան երկար ենք այս դպրոցի աշակերտը լինելու:

Բայց, արի ու տես, որ 3 տարին կարծես 3 ժամ լիներ: Ավագ դպրոցում ես իրոք զգացի այդ «ավագ» բառը: Ավագ դպրոց գնալով՝ մի քայլ էլ մեծացա:

Հիմա արդեն կարոտով եմ հիշում դպրոցից տուն գնալիս հանգիստ քայլելս, կամ էլ ցեխոտ եղանակին աճպարարի պես իբրև զգույշ քայլելս ու առվի մեջ հայտնվելս: Հիմա վազում եմ, որ պարապմունքից չուշանամ:

Իրոք, հիմա զղջում եմ, որ 12-րդ դասարանում գրեթե 4-5 ամիս բացակայել եմ դպրոցից:

Մնաց ընդամենը 2 ամիս, որ առավոտյան ընկերուհիս զանգի ու ասի.

-Հլը չես հելե՞լ: Դե հել, էլի, մաթեմ չի առաջին ժամը:

Մնաց երկու ամիս, մոտավորապես 60 օր…

Հետադարձ հայացք եմ ուղղում դեպի 2006 ու մի պահ քարանում եմ: Ես աշակերտ էի, ես հիմա էլ եմ աշակերտ, բայց ունեմ ընդամենը 2 ամիս, 2 ամիս հետո դպրոց եմ գնալու որպես հյուր:

Գրում եմ, բայց չեմ կարողանում ասել այն, ինչ իրոք ուզում եմ ասել: Դպրոցն իմ կյանքի անբաժան ընկերն էր:

Կարծում եմ՝ բոլոր նրանք, ովքեր այս տարի քննության են, ինձ պես գոնե մեկ անգամ ասել են;

-Է՜հ, հենց մեր ժամանակով քննությունները պիտի բանավոր դարձնեի՞ն։

Ինչքան շատ է մոտենում քննություն տալու ժամանակը, այնքան շատ է ավելանում լարվածությունս։

Ամբողջ դասարանով «կպած» պարապում ենք, որ քննության օրը պատրաստ լինենք, չնայած նրան, որ դասերն այս տարի ավելի ու ավելի շատ են, քան մնացած տարիներին։

Մեկ-մեկ ընկերուհուս` Հասմիկին, ասում եմ.

-Ինչ դաժան ա ամեն ինչ, եկանք առաջին դասարան՝ 10-ամյայից 12-ամյա դառավ կրթությունը, հասանք 9-րդ դասարան՝ քննությունները դարձան բանավոր։

-Ոչինչ, եթե պարապենք, բանավորը գրավորից հեշտ կտանք,-մխիթարում է Հասմիկը։

Ամեն օր պարապել, պարապել, պարապել․․․

Այս կյանքում ոչինչ հեշտ չէ, անգամ ամենահեշտ բանը` քննությունը։

Ինչ-որ տեղ լավագույնը լինելու համար հարկավոր է պայքարել։

Մարդկանց հաջողությունների և ձեռքբերումների մի մասնիկ է կազում ոգեշնչումը: Արդեն մեկ ամիս է, ինչ սկսվել և ընթանում են դպրոցականների առարկայական օլիմպիադաները: Բոլոր մարզերն ընդգրկված են այդ օլիմպիադաներում: Դե, մեր մարզն էլ բացառություն չէ: Արդեն մի քանի տարի է, ինչ ես էլ եմ մասնակցում այդ օլիմպիադաներին և, իմ կարծիքով, այդքան տարածք ընդգրկված է զուտ թվաքանակ լրացնելու համար: Չեմ կարողանում հասկանալ, թե դրա միջոցով ի՞նչ են փորձում ստուգել` կրթական մակարդա՞կ, թե՞ տրամաբանություն, թե մի այլ կարգավիճակ, որ հայտնի է միայն իրենց։

Այս վերջին երկու տարում, մասնակցելով քիմիայի և կենսաբանության օլիմպիադաներին, ես ուղղակի ապշած եմ մնացել: Կարդում ես հարցաշարը և իմացածդ էլ մոռանում: Քանի որ այնպիսի հարցեր են դրված, որ այս տարիների ընթացքում գրքերի մեջ երբեք չես հանդիպել: Ճիշտ է, ես իմ բողոքն եմ արտահայտում հարցերի աննպատակ լինելու մասին, բայց բողոքս համարում եմ տեղին:

Մեր դպրոցը համարվում է միջնակարգ, և դասացանկը ավելի թեթև է՝ համեմատած ավագ դպրոցների բնագիտական հոսքերի հետ: Միգուցե հարցերն այդտեղի՞ց են կազմում: Բայց եթե կազմում են ավագ դպրոցների ծրագրերին համապատասխան, ուրեմն թող միջնակարգ դպրոցի տնօրեններից չպահանջեն աշակերտ ներկայացնել։ Եվ հետո, թե՝ դպրոցի մակարդակը ցածր է:

Օլիմպիադաներին մասնակցած և հաղթած երեխաները թող ունենան ոգեշնչման աղբյուր: Եթե օլիմպիադաները մի փոքր օգնեն դիմորդներին, այլևս չեմ համարի ժամանակի անիմաստ կորուստ:

Մեկ տարի առաջ էր, երբ 9-րդ դասարանն ավարտելուն մնացել էր մի քանի ամիս։ Դե բնականաբար, շատ էին մտքերը. ո՞ր բնագիտական առարկան ընտրել, ո՞ր օտար լեզուն և վերջապես, ո՞ր հոսքը։ Կար վախ քննությունների նկատմամբ և այն գիտակցությունը, որ մի քանի ամսից ավագ դպրոցի սան պետք է լինես, հպարտություն էր ներշնչում։ Պետք է նստես ավագ դպրոցի նստարանին և ունենաս հստակ որոշված ուղղություն՝ ուսումնասիրելով այդ առարկաները շաբաթական 7-8 ժամով։

Դեռ քննություններից առաջ տնօրեն պարոն Վարդանյանը խոսում էր ավագ դպրոցի առավելությունների, թերությունների ու խանգարող հանգամանքների մասին։ Հաճախ անհավանական էր թվում, հաճախ դառնում էր ծիծաղի պատճառ, սակայն երբ այսօր արդեն հինգ ամիս է, ինչ նստած եմ ավագ դպրոցի աշակերտ եմ ու այդ խնդիրներին բախվում եմ առերես, ամեն ինչ այլ է։

Իսկ այժմ ավագ դպրոցի խնդիրների ու դրանց լուծման մասին խոսենք Աբովյանի թիվ 6 ավագ դպրոցի տնօրեն պարոն Վարդանյանի հետ։

-Պարո՛ն Վարդանյան, որպես ավագ դպրոցի տնօրեն, կասե՞ք, ըստ Ձեզ, ի՞նչ խնդիրներ ունի այսօր ավագ դպրոցը։

-Որքան էլ հարցի պատասխանը տարօրինակ թվա, բայց պատասխանը մեկ բառով կարող ենք ամփոփել, այսօր ավագ դպրոցի գերխնդիրն աշակերտն է։

-Իսկ ինչպե՞ս եք տեսնում այդ գերխնդրի լուծումը։

-Լուծում ասվածը չափազանց պարզ է իմ համար: Ավագ դպրոցները շատ են, իսկ աշակերտները՝ քիչ։ Նույն խնդիրն է ՀՀ ողջ կրթական համակարգում։ Ուսանողները քիչ են՝ բուհերը շատ, իսկ այս ամենն ազդում է կրթական որակի վրա։ Այս պարագայում պետք չէ մտածել, որ կա մի օղակ, որը խանգարում է։ Դա այդքան էլ այդպես չէ, ես համաձայն եմ, թող բոլորը գործեն ազատ, բայց թող արդար գործեն։ Օրինակ, եթե կա դասից չբացակայելու պահանջը, այն լինի բոլոր դպրոցներում։

-Պարո՛ն Վարդանյան, հինգ տարի է, ինչ զբաղեցնում եք ավագ դպրոցի տնօրենի պաշտոնը, երբ հետադարձ հայացք ենք նետում այդ հինգ տարիներին, աշխատանքը իրոք հսկայական է, կխոսե՞ք Ձեր կատարած աշխատանքների մասին։

-Երևի սկսեմ ֆինանսականից, երբ ես եկա այս դպրոց, ուսուցչի աշխատավարձը 86 000 դրամ էր, իսկ այօր մեր դպրոցում ուսուցիչները վարձատրվում են 124 000 դրամից բարձր, ըստ սահմանվածի՝ դա ամենաբարձրն է։ Սակայն դրան հակառակ, աշակերտների թիվը նվազել է: Տարիներ առաջ դպրոցն ուներ 450-ից ավել աշակերտ, իսկ այսօր դպրոցն ունի 207 աշակերտ։ Դե, բնականաբար, եթե աշակերտների թիվը պակասեց, ապա դպրոցի ֆինանսավորումը ևս պակասեց։ Սակայն այդ նվազեցմանը զուգահեռ, բարձրացավ ուսուցչի աշխատավարձը։ Ինչքան էլ եկող գումարը պակասի, միևնույն ժամանակ, գնացողը ավելանա, դպրոցը դրանից չի տուժում, ջերմաստիճանը դրանից չի տուժում։ Չկա նման բան, որ ցանկանանք դպրոցի համար անել ու չանենք։ 5 տարի առաջ դպրոցի ջեռուցման համար օգտագործվում էր 5 մլն դրամ, մենք այսօր դա նվազեցրել ենք՝ հասցրել 3-3,5 մլն-ի, բայց դպրոցի ջերմաստիճանն ավելի բարձր է։

-Կպատմե՞ք ձեռքբերումների մասին։

-Այս 5 տարիների ընթացքում բավականաչափ գույք ենք ձեռք բերել՝ ուսուցչանոցում, փոխտնօրնների և տնօրենի սենյակներում և դասասենյակներում տեղադրված աշակերտական գույքը, այսօր մենք ունենք լրիվ նոր գույք։

Կրթական ոլորտում մենք անում ենք այն ամենը, ինչ նախատեսված է պետության կողմից ու դրան ավելացնում նաև լրացուցիչ, օրինակ, լրացուցիչ փակում ենք քառորդներ, ուսման որակի բարձրացման համար։ Հոսքային դասարաններում մենք դրել ենք ընթացիկ քննություններ։ Ու այս ամենը արվում է կրթական որակը բարձրացնելու համար։

Ինչ վերաբերվում է կադրային փոփոխություններին, ես այսօր մարզպետարանում, կրթության նախարարությունում, ամենուր հպարտանում եմ իմ երիտասարդ կադրերով, ովքեր լիարժեք պատրաստ են ավագ դպրոցում աշխատելու համար։

Տնտեսական վիճակը, մաքրությունը, սանիտարական վիճակը, եթե համեմատենք 5 տարի առաջ և հիմա՝ պարզապես անհամեմատելի է։ Պակասել է հավաքարարների թիվը, բայց դպրոցն ավելի մաքուր է, պարզապես չեն կեղտոտում, ընդամենը պետք էր ստեղծել բավարար պայմաններ։ Դպրոցն ունի հիմնանորոգման կարիք, վերանորոգումը 40 տարվա է, ամեն ինչ փոփոխման ենթակա է։

-Տնօրենի պաշտոնն ընտրելուց առաջ գիտակցո՞ւմ էիք, թե ինչ խնդիրների եք բախվելու այդ դեպքում, եթե ոչ տնօրեն ու եթե ոչ դպրոց, ապա ի՞նչ կընտրեիք։

-Չեմ կարծում, եթե ոչ դպրոց, ապա ի՞նչ։ Դպրոցը միակ տեղն էր, որ կցանկանայի լինել, իսկ աշակերտները միակ մարդիկ, ում համար կցանկանայի աշխատել։

27 տարի աշխատելով կրթական ասպարեզում, տեսնելով առկա բացերն ու խնդիրները՝ իմ տնօրեն լինելու ժամանակ հնարավորինս դրանք վերացրել եմ։ Այս դպրոցը աշակերտի համար է, մեր դպրոցում արվում է ամեն ինչ աշակերտի համար, միևնույն ժամանակ, չմոռանալով ուսուցչի մասին, այդ ամենի հետ՝ գերակա խնդիր համարելով աշակերտի կրթությունը։ Չկա մի խնդիր, որը մտածել ենք, ու չի լուծվել։

Սկսվեց 2017 թվականը, որի հետ մեկտեղ նաև իմ օլիմպիադաների շրջանը: Որոշներին պետք է մասնակցեի ստիպողաբար, մյուսներին՝ մեծ հաճույքով ու սպասումներով:

Մինչ հունվար պատրաստվում էինք ասմունքի մրցույթի դպրոցական փուլին, որտեղ մեր դպրոցից հաջող ներկայացանք ես և Սամվելը, մենք անցանք տարածաշրջանային փուլ: Իսկ հաջորդ՝  մարզային փուլ անցավ միայն Սամվելը, որը նույնպես շատ լավ է ասմունքում: Ուսուցչուհիս ևս մեկ անգամ համոզվեց, որ արդարություն լիովին գոյություն չունի:

Տեղի ունեցավ նաև հայոց լեզվի և գրականության օլիմպիադա, որին մասնակցեցի շատ մեծ հաճույքով, սակայն անհույս, որ կանցնեմ հաջորդ փուլ: Եթե անկեղծ լինեմ, դպրոցական փուլում դպրոցի անձնակազմը հիմնվում է ոչ միայն գրած գրավորի, այլև գիտելիքի չափաբաժնի վրա, որին ծանոթ է:

Բախտը կրկին ժպտաց ինձ, նաև Մարիամին, որը մեկ տարով մեծ է ինձնից: Տնօրենը կանչեց մեզ իր մոտ: Ասեմ, որ սկզբից չէի էլ կարող գուշակել նրա կանչելու պատճառը, բայց երբ ասաց, շատ ուրախացա, և ինձ լիարժեք զգացի: Տնօրենի խոսքերը մեզ ավելի ոգևորեցին և ուժ տվեցին, ինչին էլ գումարվեց սիրելի ուսուցչուհուս՝ Հասմիկ Խաչատրյանի անկեղծ ժպիտը: Այն ջանքն ու եռանդը, որ նա ներդնում է մեզ գիտելիք տալու համար, ոչ մի ուսուցիչ չէր անի՝ մտածելով իր առողջության մասին: Իսկ նա ավելացրեց.

-Փաստորեն, արդարություն գոյություն ունի:

Շնորհակալ եմ նաև «Մանանա» թիմին, որը ինձ դարձրեց ավելի պատասխանատու, արթնացրեց իմ մեջ խորը մտածելու ունակությունը, և եթե չլիներ նյութ գրելը, չէր զարգանա խոսքս, և ես նման արդյունքի չէի հասնի: