12-րդ դասարան, ավարտական տարի, լարված պարապմունքներ, այս ամենի հետ մեկտեղ՝ նոր նախարար ու նոր քննակարգ: Մեկ ամիս շարունակ դպրոցի տնօրինության կողմից լսում ենք նույն խոսքերը. «Դիմումները պիտի փոխե՛ք, փոփոխություններ են եղել»: Իսկ այն հարցին, թե ինչ փոփոխություններ են լինելու, պատասխանում են. «Ի օգուտ ձեզ»: Ես համաձայն եմ, իրականում նրանք փորձում են հունվարից հետո մեր ծանրաբեռնվածությունը թուլացնել: Բայց…

Երբ ինչ-որ համաճարակ է տարածվում, համաշխարհային բանկի ֆինանսական աջակցությամբ աշխարհի լավագույն բժիշկները փորձում են կանխել: Եվ ամեն նոր մեթոդ մշակելիս՝ փորձարկումներն անում են ինչ-որ կենդանիների վրա, մասնավորապես՝ մկների: Այժմ մեր Կրթության և գիտության նախարարությունը նոր նախարարի աջակցությամբ փորձում է կրկնուսույցների դեմ կանխարգելիչ միջոց գտնել: Իսկ մենք՝ այս տարվա շրջանավարտներս, դարձել ենք մկները, և մեր վրա փորձարկում են իրենց նոր մեթոդները: Դե, մենք էլ մկների նման սուսուփուս դիմանում ենք:

Այս ամենի մեջ միակ դժգոհությունս այն է, որ կիզակետում մենք ենք հայտնվել և ամեն լավ կամ վատ փոփոխություն՝ մեր գլխին է ջարդվում:

Սա իմ ռուսերենի անգիրից 2 տող է, որը ես սովորեցի 2 րոպեում, իսկ ամբողջ բանաստեղծությունը՝ կես ժամում, որովհետև մինչև մի քառատողը սովորում, մյուսը՝ մոռանում էի: Էլ չասեմ, որ ոչ լավ առոգանություն ունեմ, ոչ էլ կարողանում եմ բառերը ճիշտ արտասանել:
Բոլոր դասերս միշտ էլ արագ եմ սովորել: Դասը մի անգամ կարդալով՝ արդեն այն պատմել գիտեի, բայց օտար լեզուների հետ խնդիրները այլ են: Դասերին տրամադրած ժամանակի յոթանասուն տոկոսը հատկացնում եմ օտար լեզուներին, մնացած երեսունը՝ մյուսներին: Չգիտեմ՝ ինչո՞ւ է այսպես: Երևի նրանից, որ հիշողությունս լավը չէ, ու սկզբում էլ շատ ժամանակ չեմ տրամադրել դրանց:

Այս ամենին զուգահեռ կրթական ծրագրի մեջ երբեմն որոշ անհամապատասխանություններ էին լինում: Օրինակ, երբ գերմաներենից Akkusativ հոլովն էինք անցնում, ուսուցիչս բացատրում էր, որ այն համապատասխանում է հայերենի հայցական հոլովին: Այս ամենը անցնում էինք չորրորդ դասարանում, մինչդեռ հայերենի հոլովները սկսեցինք անցնել միայն յոթերորդ դասարանում: Այդպես երեք տարի միայն անգիր անելով, որ կան սեռական, տրական, բացառական հոլովներ, հասա յոթերորդ դասարան: Իսկ երբ վերջապես հասկացա` ինչն ինչոց է, պարզվեց, որ ընդհանուր ծրագրից հետ եմ մնացել, ու համադասարանցիներիցս շատերի համար հոլովներն արդեն անցած թեմա են:
Հիմա արդեն լեզուները սովորելու հեշտ ձև եմ գտել: Երբ ինձ հարազատ թեմաներ ենք անցնում, ավելի մոտիվացված եմ սկսում սովորել: Սկսել եմ ֆուտբոլի մասին նորությունները ռուսերենով ու գերմաներենով կարդալ, հետո համեմատել հայերենի հետ: Այդպես ավելի արագ եմ սովորում: Հուսով եմ դպրոցն ավարտելիս ավելի լավ կիմանամ լեզուներ, ու այս մի դժվարությունն էլ կհաղթահարեմ:

Ավագ դպրոց: Ի՞նչ են պատկերացնում երեխաները` լսելով այս բառակապակցությունը: Մի մասի համար այն շատ բարդ ու գրեթե անհաղթահարելի շրջան է, մյուսների համար` անիմաստ ժամանակի կորուստ, անցածի կրկնություն, ոմանց համար էլ` նոր ընկերներ ձեռք բերելու հնարավորություն:

Իսկ ահա ինձ համար միայն գիտելիքներիս եղած պաշարը ամրապնդելու, ու նորորով լրացնելու միջոց: Ոչ մի նորություն. նույն դասարանը, նույնիսկ նստարանս է նույն տեղում, արդեն 5 տարի է` այդտեղ եմ նստում, ու… դասընկերներս: 33 անհատ, որոնց հինգ մատիս պես գիտեմ, քանի որ մեր գյուղում` Դսեղում, բոլորը բոլորին բարեկամ են, որոշներին նույնիսկ շա~տ լավ: Արդեն պարզ է, թե ով ինչի համար է ինձ նայում, դասարան մտնելիս ինձ մոտեցող դասընկերոջս էլ չեմ ասում:
-Հը՞ն , ի՞նչ է եղել:
Միանգամից գիտեմ, որ պիտի հանրահաշվի տնայինը տամ: Կամ էլ մի ուրիշ դասընկեր ով միշտ, արդեն 8 տարի հարցնում է.
-Ռուսերենի դասը սովորե՞լ ես:
Եթե սովորած չլինեմ, ուսուցչին համոզեմ` հաջորդ դասին պատասխանենք: Դե, ես համոզելուց լավ եմ:
Ու որքան էլ այս ամենը հաճելի լինի, որքան էլ սիրեմ դասընկերներիս, գալիս է մի պահ, երբ նորամուծություն եմ ուզում, մի նոր, անծանոթ աշխարհ:
Երբ այսպիսի մտորումներով գծագրում էի սեպտեմբերյան գրաֆիկս, հեռախոսիս զանգ եկավ: Ինձ կանչում էին սեպտեմբերի 1-ի միջոցառման փորձի: Փորձից հետո մեզ մոտեցավ դասղեկս ու հայտնեց, որ այս տարի մեր դասարան նոր աշակերտուհի է գալու: Սենսացիա: Ո՞վ ա , ինչացո՞ւ ա, տեսնես` լա՞վ ա սովորում, այսպիսի բովանդակության հարցեր էի լսում, բայց ինձ ավելի կարևոր հարց էր տանջում. Տեսնես` ֆուտբոլ սիրո՞ւմ է, թե՞ չէ:
Եկավ այդքան սպասված սեպտեմբերի 1-ը: Աչքերով հանդիսականների մեջ անծանոթ դեմք էի որոնում, բայց չգտա այն, ինչ ինձ պետք էր` Գոհարին:

Հա, դա էլ ասեմ, նորեկի մասին լուրերի տարածվելուց հետո մինչև սեպտեմբերի 1-ը ու նույնիսկ այդ ժամանակ, մեր դասարանի երեխաները վարում էին մի բացառիկ հետաքննություն: Պարզեցին նոր աշակերտի անունը` Գոհար, հետո իմացանք, որ Վանաձորից է եկել, լավ է սովորում…
Միջոցառումից հետո ցրվեցինք դասարաններով, երկրորդ ժամից մեզ միացավ մեր նորեկը: Քանի որ կողքիս նստողը այդ տարի Եվրոպական քոլեջ էր ընդունվել, ես մենակ էի նստած, տնօրենն էլ Գոհարին ուղղորդեց իմ կողքը, թեև այլ ազատ նստարաններ էլ կային: Հետո էլ Գոհարին նայելով ավելացրեց. «Դասարանի ամենալավ սովորողներից մեկի կողքին ես նստում»: Դե, ինչպես լինում է սովորաբար, թեթևակի կարմրածություն այտերին, երբ որևէ մեկը քո մասին լավ է արտահայտվում: Քանի որ մի անգամ բախվել էի առաջին հայացքից սխալ կարծիք կազմելու տհաճությանը, որոշեցի նրա մասին կարծիք կազմել մի տևական ժամանակ անց:
Մեկ ամիս անց…
Դե, ինչ ասեմ: Ինչ կարող է մարդ անել կրթված, բազմակողմանի զարգացած ու իրենից մի քանի անգամ ավելի աշխատասեր մարդու հետ: Քաղել նրանից ինչքան հնարավոր է շատ լավ բան:
Ինձ համար, մեղմ ասած, տհաճ է, որ կողքինս խոսում է այնպիսի թեմայից, որից ես գաղափար չունեմ: Բայց դա ոչ թե նրա, այլ իմ մեղքն է: Այդպես, երբ Գոհարը խոսում էր Վան Գոգի նկարներից կամ Ալբեր Քամյուի «Ժանտախտը» գրքից, իսկ ես աչքերս չռած միայն լսում էի, առանց դրանցից որևէ տեղեկություն ունենալու, իմ առաջ նպատակ դրեցի ու կարդացի «Ժանտախտը», Վան Գոգի նկարներն ու կենսագրությունն ուսումնասիրեցի ու էլի շատ բաներ սովորեցի:

Էլ չեմ ասում դասերը, որ առաջվանից ավելի մեծ պատասխանատվությամբ եմ սովորում: Նույնիսկ իմ չսիրած առարկաներից գերմաներենը սկսել եմ ավելի լավ սովորել, որ իրենց դպրոցում անգլերեն ուսումնասիրած Գոհարին, գերմաներենի հարցում որոշ բաներով օգնեմ: Նրա գալուց արդեն երկու ամիս է անցել, չեմ ասի, որ մենք լավագույն ընկերուհիներ ենք դարձել, բայց կոտրվել է այն սառույցը, որ նախկինում կար երկու օտար մարդկանց միջև:
Մեր չսիրած դասաժամերին նայում ենք գրատախտակի վերևում խոշոր տառերով գրված Միքելանջելոյի ասույթներից մեկին. «Ամենամեծ չարիքը անտեղի կորցրած ժամանակն է»: Ասում է.
-Էս հատուկ են բերել էստեղ կպցրել, որ էս ժամերին նայենք ու մեր կորցրած ժամանակը ափսոսանք: Գիտե՞ս ֆիզիկայի մասին քանի գիրք ա սպասում, որ իրեն կարդամ:
Ես էլ այդ պահին նոր սկսած գիրքս եմ հիշում, մտածում, որ արդեն 50 էջ կարդացած կլինեի: Ինչպես ես չեմ հասկանում նրա սերը ֆիզիկայի նկատմամբ ու հետաքրքրությունը այդ բնագավառի գրքերին, այնպես էլ նա չի հասկանում, թե ինչու եմ ես այդքան տարված գեղարվեստական գրքերով ու աշխարհագրությամբ:
Եթե ինձ ասեն` բնութագրիր Գոհարին երեք բառով, կասեմ` ռոք, նկարչություն, պարզություն:
Ասում են` մի մարդը մի ամբողջ տիեզերք է, իսկ նրան բացահայտելու համար մի կյանքը բավական չէ: Գոհարն ինձ համար ոչ թե տիեզերք այլ գիրք է, որի էջերում ես ինձ հոգեհարազատ շատ բան եմ գտնում:

Սովորականի պես օր էր: Դասարանում նստած էինք, նորից անգլերենի դասն էր: Այս անգամ դասը նախորդներից տարբերվեց նրանով, որ հայտարարեցին «Ֆլեքսի» մասին: Իմացանք, որ անգլերենի մրցույթ է, և որ ամենակարևորն է՝ հաղթողների մրցանակը ԱՄՆ-ում մեկ տարի ապրել-սովորելն է: Ամեն նոր փորձության հանդիպելիս մի պահ ինքնավստահությունս կորչում է, այս անգամ բացառություն չեղավ: Մտածեցի, որ ես հաստատ չեմ կարող, հաստատ չեմ անցնի, ու ի՞նչ իմաստ ունի մասնակցել, եթե արդյունքը դրական չի լինելու: Մինչ ես մտքումս գծագրում էի այս ամենը, ուսուցչուհիս ասաց.

-Միլենա, դու անպայման մասնակցելու ես:

Ու այստեղ արդեն մտքերս բարձրաձայն արտահայտեցի: Ուսուցչուհիս չզարմացավ՝ լսելով իմ թերահավատություն ներշնչող խոսքերը: Իմ մտքերին հակառակ՝ ես մասնակցեցի առաջին փուլին: Մեր դպրոցից յոթ հոգով էինք: Առաջին փուլը հեշտ էր, այդ պատճառով վեցս անցանք: Նույնը օրը տեղի ունեցավ նաև երկրորդ փուլը: Այս անգամ արդեն դժվարություններ առաջացան. պետք է 4 թեմայով շարադրություններ գրեինք: Արդեն քչերին էր վիճակված անցնել: Պետք էր մոտ մեկ ամիս սպասել արդյունքներն իմանալու համար: Ես ընդհանրապես չէի մտածում անցնելու մասին:

Անցավ մոտ երկու շաբաթ: Հոկտեմբերյան ցուրտ օր էր: Պարապմունքներս էի անում, երբ հանկարծ անծանոթ համարով զանգ եկավ: Վերցրի հեռախոսը՝ առանց մտածելու, որ դա հենց այն զանգն էր, որին շատերը երևի անհամբերությամբ էին սպասում, իսկ ես պարապմունքներիս պատճառով գրեթե մոռացել էի դրա մասին: Զանգից պարզվեց, որ անցել եմ վերջին՝ երրորդ փուլ: Վեցիցս ընդամենը երկուսս էինք անցել: Զարմանքը, ուրախությունը, շփոթմունքը խառնվել էին իրար: Մեկ շաբաթից լինելու էր վերջին փորձությունը, որն իր մեջ ներառում էր խմբային աշխատանք, էսսեներ և բոլորիս համար սարսափելի թվացող հարցազրույց: Հոկտեմբերի 18-ն էր, բայց Հրազդանում արդեն ձմեռ էր: Սևան-Հրազդան ճանապարհը ամբողջությամբ սպիտակ էր, ու շարունակ մեծ փաթիլներով ձյուն էր տեղում: Արդեն ինքնավստահությունս սկսել էր վերադառնալ, ու անցնելու ձգտումն էլ դրա հետ մեծանում էր: Լարվածություն էր առաջացել ներսումս, քանի որ հենց երկրորդը ես պետք է մտնեի: Բոլորի պես վախենում է հարցազրույցից: Բայց մթնոլորտը այնքան դրական ու մոտիվացնող էր, որ վախն ու լարվածությունը սենյակ մտնելուն պես վերացան: Ամեն ինչ շատ լավ անցավ, և ժպիտը դեմքիս դուրս եկա այդ սարսափելի թվացող, բայց իրականում ամենադրական լիցքերով լիցքավորված սենյակից: Հարցերը շարունակվեցին նաև դրսում.
-Հը՞ն, ո՞նց էր, ի՞նչ հարցեր էին տալիս, դժվա՞ր էր, խի՞ստ էին…
Ու այդպես շարունակ:

Երևի այդ փուլն էլ հաղթահարեցինք: Դեռ երկար պետք է սպասենք արդյունքներին:Եթե անցնեմ, կարծում եմ կկիսեմ տպավորություններս հենց քո հետ ու կխոսեմ ինքնավստահության անհրաժեշտության մասին:

Ամեն դեպքում ինքնավստահությունը գործի կեսն է:

9-րդից հետո ո՞րտեղ ես շարունակելու:

Թերևս այս տարվա ամենաշատ լսված հարցը, և սրանից հետո շարունակաբար սկսվում է լռության մեկ րոպեն, հաջորդիվ` իմ պատասխանը.

-Չգիտեմ, չեմ որոշել:

Սովորել, սովորել, սովորել, բայց որտե՞ղ սովորել և ի՞նչ:

Եթե հենվենք տրամաբանությանը, ապա միանգամից մտքներիս կգան ավագ դպրոցները: Բայց ավագ դպրոցների մասին ծնողներիս հետ զրուցած մարդիկ սկսել են այսպես.

-Վայ, ավագ դպրոցնե՞րը: Դաս չեն անում, գիրք չեն ստանում, ուսուցից չկա, ամենաշատը 2-3 ժամ, տղաները դասի են գնում մեքենաներով: Դա անցյալ տարի էր: Հիմա չեն էլ գնում, ոստիկանությունն էլ հսկում է անընդհատ, ուրեմն, մի բա կա, չէ՞:

Եվ սրանից հետո պարզապես անհնար է թույլտվություն ստանալ` սովորելու ավագ դպրոցներում, մանավանդ իմ ավանդապաշտ ու խիստ ծնողներից:

Չնայած, կարծում եմ, մեծ մասը լեգենդներ են, բայց…

Լավ, բացառեցինք այս տարբերակը:

Հիմա կասեք` գնա Երևան: Ես էլ եմ համամիտ, բայց համամիտ չեն ինձ համար մտածող, ինձ սիրող ու միշտ պաշտպանել ցանկացող բարեկամներս:

-Միլենա ջան, դու տեսե՞լ ես ոնց են վարում մեքենաները: Դու չես կարողանա անգամ փողոց անցնել: Այդքան գնաս-գաս, իմ սիրուն աղջիկ, կհոգնես, չես էլ կարողանա սովորել:

Դե նորից համաձայնվում եմ: Ատում եմ իմ այս բնավորության գիծը:

Բացառեցինք նաև այս տարբերակը:

Մնաց գյուղը:

-Գյո՞ւղ:

-Այո:

-Գյուղինստիտուտի քոլե՞ջ:

Չէ, չէ, սխալ հասկացաք: Հիմա ամեն ինչ կբացատրեմ:

Ձեզ հետ միասին երկար-բարակ մտածելուց հետո որոշեցի գնալ գյուղ: Չնայած միայն ես էի խոսում, դուք համեստաբար լռում էիք:

Որոշեցի գնալ Մրգաշատ գյուղ` ուսումս շարունակելու այնտեղ: Գյուղի դպրոցը միջնակարգ է: Ունեմ շատ-շատ ծանոթներ, հայրական գյուղս է, բայց դպրոցը անբարեկարգ վիճակում է գտնվում:

Հիմա դիմում եմ Հայաստանի Հանրապետության Կրթության և գիտության նախարարին՝ Լևոն Մկրտչյանին:

-Հարգելի նախարար, եթե դպրոցները վերադառնային իրենց հին ավանդական համակարգին, գուցե այսօր ես և իմ նման շատերը չլքեին իրեց հարազատ բնակավայրը, թաղամասը` այլ վայրերում ուսումը շարունակելու համար:

Ավարտվեց աշնանային արձակուրդների շրջանը: Բայց այս արձակուրդները նախատեսված էին դպրոցականների, ոչ մեր՝ ուսանողներիս համար: Շատ ուսանողներ՝ մանավանդ առաջին կուրսեցիները, անհավես են գնում դասի և դպրոցականներին նայում բարի նախանձով: Իսկ ավելի հին ուսանողները արդեն սովոր են: Բայց ես շատ ուրախ եմ, որ մեզ աշնանային արձակուրդ չի հասնում: Այդպես մի զարմացեք, այո, ուրախ եմ, որ մի շաբաթ տանը պարապ չեմ նստելու, գնալու եմ շատ հարազատ միջավայր, մեկ շաբաթ կարիք չի լինի կարոտելու դասերը, կուրսընկերներիս: Ճիշտ է՝ արդեն հասցրել եմ հոգնել դասերից, և յոթօրյա հանգիստը չէր խանգարի: Բայց երբ գտնվում ես հաճելի միջավայրում, անկախ քեզնից մոռանում ես դասերից հոգնելու մասին: Իսկ սովորելը ոչ մեկիս վնաս չի տալիս, պետք է խելացի լինել՝ նպատակին հասնելու համար: Բոլորն էլ ուզում են լավ մասնագետ դառնալ, իսկ դրա համար պետք է անդադար սովորենք, սովորենք ու էլի սովորենք:

Եկեք չդժգոհենք մեկ շաբաթ ավել դասի գնալուց, որովհետև հաստատ ոչ մեկս չենք տուժում: