Մարդկային կյանքը, համեմատած տիեզերքի հավերժության հետ, մի չնչին ոչինչ է, մի հիասքանչ ոչինչ, որ Արարչի ողորմածությամբ տրվում է մեզ` հիանալու նույն այդ տիեզերքի հարատևությամբ: Մենք հանդիսատես ենք, անմահ ստեղծագործության ականատեսներ: Մարդկային կյանքի հետ համեմատած` իմ կյանքն առավել ևս չնչին է, անծիր վարդաստանում ապրող չբացված մի թերթիկ, որը միասնության մեջ իր գույնն է տալիս աշխարհին: Բոլոր թերթիկներն էլ չքնաղ են, բայց շուտ են թառամում ու ընկնում, ոմանք ուրախությամբ, ոմանք կարոտով, ոմանք էլ անհուն թախիծով: Իսկ ի՞նչ է սովորեցրել ինձ կյանքը… Եթե սովորեցրել է, ապա շատ քիչ բան: Նա ինձ դեռևս միայն ցույց է տալիս, ծանոթացնում, հիացնում ու զարմացնում, երբեմն նաև հիասթափեցնում: Կյանքն ինձ ցույց է տվել, որ շատ հաճախ մանկական միամտությունն ու պարզությունը քեզ համար հիմարի պսակ են հյուսում, բայց չի սովորեցրել խորամանկ լինել: Նա ինձ ցույց է տվել, որ հավատարմությունը հնացած, միայն գրքերի խունացած էջերից մեզ նայող հիշողություն է, բայց չի սովորեցրել դավաճանել: Ցույց է տվել, որ անսահման հավատը մարդ արարածի նկատմամբ ծիծաղելի է, բայց չի սովորեցրել լինել կասկածամիտ: Կյանքն ինձ ցույց է տվել, որ հարգանքը երբեմն ընկալվում է որպես թուլության նշան, բայց չի սովորեցրել չհարգել: Ես ուրախ եմ, որ կյանքը խնայել է ինձ, ու չի դաստիարակել իր առօրեականությամբ, կամ որ ես վատ աշակերտ եմ, ու չեմ սովորել: Բայց դեռ օրորոցում կյանքը, բոլորից թաքուն, ինձ մի գանձ տվեց, որի համար, չնայած այն ամենին, ինչ ցույց տվեց, հավետ երախտապարտ պիտի լինեմ. նա ինձ սովորեցրեց սիրել… Մորս աչքերով սովորեցրեց, որտեղ առաջին անգամ սիրո անմար ճրագներ տեսա ու հետո… Հետո կյանքս սերմնավորվեց սիրով:

Գիտե՞ք, արդեն մտածում եմ, որ աշնան գալը ու իմ հիվանդանալը չգրված օրենք է դարձել: Իմ նվնվալու սեզոնը սկսվեց հենց առաջին օրից: Սեպտեմբերի 1-ին հիվանդ էի ու երևի այսպիսի կարգախոս հորինեմ. «Ինչպես սկսեմ սեզոնը, այդպես էլ կավարտեմ»: Սա ինձ համար է ասված: Կիտրոնով թեյը դարձել է կյանքիս իմաստը: Աչքերս բացում եմ, արդեն ինձ է սպասում: Ու չասեմ, որ մի անգամ երազում էլ տեսա կիտրոնով թեյ: Այս մեկ ամսվա մեջ այնպես եմ հետը կապվել, որ դժվար կլինի մեր բաժանումը, չնայած եթե այս տեմպերով շարունակեմ, դժվար էլ բաժանվենք:

Պատմեմ թե ինչպես սկսվեցին իմ և հարբուխի «հարաբերությունները:

Սեպտեմբերի 21-ին, երբ դուրս էի եկել ֆոտոներ անելու, մնացի անձրևի տակ: Դե քանի որ շատ եմ սիրում անձրևի տակ զբոսնել, քայլերս չարագացան, բայց հասա տաղավարին, որտեղ պապիկները նստած նարդի էին խաղում: Դե քանի որ անձրև է, ինչո՞ւ չզրուցենք:

-Պապիկ ջան, ուզում եմ մի քիչ զրուցենք, այսօր անկախության օրն է:

-Ի՞նչ անկախություն, հը՞, ո՞ւր ա անկախություն: Հա, խոսամ, որ լավ նկարես, քցես տելեվզրի մեջ` խայտառակ լինե՞մ: Չեմ խոսա:

-Վայ, չէ, այ պապի ջան, ի՞նչ հեռուստացույց, ուղղակի զրուցենք, մինչև անձրևը կտրվի:

-Չէ, գնա ուրիշին գտի:
Բայց պապիկներից մեկը, ում աչքերի անասելի գեղեցկությունը չկարողացա անտեսել, սկսեց խոսել:

-Էհ, բալես, անկախությունը հիմա վերացել ա: Ո՞ւր ա: Դու զգո՞ւմ ես, որ անկախ ենք, չէ… Բա դա էր մեր էդքան տարվա երազանքը:

-Իյա… Էս չկարացա՞ր քեզ զսպես: Մի խոսա, այ տղա, գլխիդ կսարքեն,- միջամտեց խոսել չցանկացող ու, չգիտեմ ինչու, մարտական տրամադրված պապիկը:

Մտածեցի` ինչ անեմ, որ իմ մասին իրենց կարծիքը փոխեն և որոշեցի հյուրասիրել պապիկներին: Անձրևը դեռ չէր կտրվել, թրջվելով հասա մոտակա խանութը, բանան գնեցի և թրջվելով նույն ճանապարհով հետ եկա: Հյուրասիրեցի պապիկներին, կերան բանանը, բայց ապարդյուն: Ոչ մի բան էլ չփոխվեց, շարունակում էին լուռ իրենց նարդի խաղալ: Ես էլ որոշեցի պարզապես լուռ նստել մինչև անձրևը կտրվի:

Հաջորդ օրը` կիտրոնով թեյ, հարբուխ, մի տուփ անձեռոցիկ և իհարկե, նվնվոց…

Քարտեզի վրա հազիվ երևացոզ վայրը Սյունիքի մարզում իմ գյուղն է՝ Գորայքը: ՀՀ ամենացուրտ երկրորդ բնակավայրն է, որտեղ հենց գրանցվել է – 43°C: Գյուղիս պատմությունը շա՜տ-շա՜տ երկար է: Եթե սկսենք սկզբից, ապա իմ համագյուղացիները փոխել են իրենց բնակավայրը: Հաստատ լսած կլինեք Սպանդարյանի ջրամբարի մասին: Հենց այդ ջրի տակ են մեծացել իմ՝ պապիկները, տատիկները, հայրս: Նախկինում գյուղն այնտեղ էր, և կոչվում էր Բազարչայ: Գյուղը բաժանված է եղել երկու մասի: Մի մասում ապրում էին մոլոկաններ (ովքեր Ցարական Ռուսաստանից աքսորվել էին այստեղ, իբրև ցուրտ բնակատեղի), մի մասում` բազարչայցիները: Գյուղում եղել է երկու դպրոց` հայկական և ռուսական: Իմ հին Բազարչայի տներում ջուր չի եղել: 10-15 տարեկան աղջիկները իրենց ուսերին գցում էին մեծ փայտ:

Փայտի երկու ծայրից կախում էին ջրի համար նախատեսված դույլերը և գնում էին գյուղամեջ: Ինչքան հաճելի է՜: Տատիկս պատմում է, որ գյուղից մոտ 450մ հեռավորության վրա եղել է «գազով» ջուր, բայց այդ ջուրը յուրահատուկ է եղել՝ դուրս է եկել հողի խորքից: Պատմում է, որ շշերի մեջ լցնում էին այդ ջուրը, բայց չէին կարողանում հասցնել մինչև տուն՝ պայթում էր: Պստկերացնո՞ւմ եք: Հրաշք գյուղը հիմա անցել է ջրի տակ: Երբ տատիկիցս կամ հարազատներիցս հարցնում եմ գյուղի մասին, ակամա աչքերը արցունքով են պատվում: Իսկ այդ արցունքները կարոտի նշան է: Հա՜, իսկապես կարոտում են: Կարոտում են իրենց մանկությունը, պատանեկությունը: Կարոտում են իրենց տունը, քարը, լեռը, թուփը:

Տարիները անցնում են, դատարկվում է գյուղս, իսկ հին Բազարչայում բնակիչները շատ էին:

Կյանքում չեմ կարողանա մոռանալ այն օրը, երբ առաջին անգամ մտա թեքվանդոյի ռինգ, դա 2009 թվականն էր, նոյեմբերի 7-ը: Դա իմ առաջին մրցումն էր: Երբ իմացա, որ մրցելու եմ 6 հոգու հետ՝ լարվածություն զգացի, մտածեցի, որ ես չեմ կարողանա հաղթել եւ հիասթափված նստեցի նստարանի վրա: Մրցումների սկսվելուն մնացել էր մի քանի րոպե, երբ կարդացին իմ անուն ազգանունը, որպեսզի պատրաստվեմ դուրս գալ ռինգ:

Այդ պահին ինձ հետ մի անբացատրելի բան կատարվեց: Կարծես լինեի մի թունելի մեջ, որից դուրս գալու համար պետք է շատ երկար վազել: Ինչ-որ մի ուժ ինձ ուղղորդում էր ռինգ՝ դեպի իմ ապագան: Ամբողջ մենամարտի ժամանակ ես շատ լարված էի, եւ երբ ավարտվեց 1-ին ռաունդը, մենք մոտեցանք մեր մարզիչներին: Մարզիչս ինձ ասաց, որ չլարվեմ եւ փորձեմ առաջ գնալ, եւ ես այդպես էլ արեցի: Մենամարտի վերջում, երբ մրցավարը իմ ձեռքը բարձրացրեց՝ ի նշան հաղթանակի, արդեն երեւում էր թունելից դուրս գալու այդ դժվար ճանապարհը: Երբ իմ վերջին մենամարտն էր, ես ինձ պարտավորված էի զգում, դրանից էր կախված, թե իմ մարզական կարիերան ինչ ընթացք կունենար: Եվ ես դուրս եկա ռինգ: Ճիշտ է, զարմանալի է, բայց ես նրան հաղթեցի 14:0 հաշվով, եւ 2-րդ ռաունդի կեսից մրցավարը կանգնեցրեց մենամարտը ու հաղթանակը տվեց ինձ: Մրցավարը իմ ձեռքը բարձրացրեց որպես հաղթողի, քիչ անց ես կանգնած էի պատվո հարթակի առաջին տեղում: Երբ հանձնեցին ինձ իմ մրցանակը եւ պատվոգիրը, հասկացա, որ ոչ մի հաղթանակ հեշտ չի տրվում: Եվ եթե ունես նպատակ, պետք է ամեն ջանք գործադրես ու անես ամեն ինչ` քո նպատակին հասնելու համար:

Նորից… Նորից աշուն ու նորից արդեն սովորական դարձած մելանխոլիկ տրամադրություն: SOAD-ի «Lonely Day»-ը, մի բաժակ տաք թեյ, փափուկ անկողին, Տերյանիս տխրությունն էլ գիրկս: Էս ամենին էլ գումարենք աշնան կարմիր ու դեղին գույները: Հրաշք է, չէ՞: Պատուհանիցս դուրս աշունն է թագավորում, Տերյանս էլ իր բանաստեղծություններով նույն աշունը, բայց իր տարբերակով, ներարկում է երակներիս մեջ: Ու էդպես հասնում է մինչև ուղեղ:

Չեմ դիմանում աշնան հմայքին: Ուզում եմ թողնել ամեն ինչ ու վազել դուրս: Վերցնում եմ Տերյանիս գիրքը ու դուրս գալիս տանից: Իմ սիրած տեղն եմ գնում: Ծառեր, ամենուրեք տերևներ ու մի քանի նստարան:

Ընթերցանության համար ավելի լավ միջավայր չես գտնի: Ինչ լավ է, երեխաներ էլ չկան, ձայներ չեմ լսի ու կլինեմ լրիվ մենակ: Կարդում եմ գիրքը ու զգում, թե ոնց է թախիծը կամաց-կամաց մոտենում: էհ, թող գա, ինչ անեմ: Երկար ժամանակ նույն տեղում մնացի, հետո վեր կացա, որ տուն գնամ: Էնքա՜ն հաճելի քամի է բարձրանում: Մնում եմ նույն տեղում կանգնած, երկու ձեռքով պինդ բռնում եմ գիրքս ու փակում աչքերս: Արևի շողերը հաճելի կերպով ջերմացնում են: Ըհը, մեկ էլ անձրև էր պետք կատարելության համար: Դե, չուշացավ: Առաջին կաթիլը փափուկ իջավ դեմքիս ու սկսեց սահել: Այնքան հաճելի էր, որ ակամայից ծիծաղս եկավ:

Աշունը հասցրել էր խելագարության: Գույները, անձրևը, արևը, քամի՜ն… Ազատության շունչն էի զգում: Միշտ ցանկալի ու միշտ հեռու ազատության: Հերթով կաթիլներն իջնում էին վրաս: Չեմ ուզում գնալ, ուզում եմ վայելել ամեն մի րոպեն, ամեն մի կաթիլը: Քամին ալիքների պես մազերս հետ ու առաջ է տանում: Տերևները հերթով օդ են բարձրանում: Ես ինձ զգում եմ բնության մի մասնիկ: Այ, կուզեի ես էլ տերևի պես լինեի: Թեթև՜, ազա՜տ… Սկսում եմ վազել: Տերևի պես եմ հիմա: Թեթև ու ազատ: Ու թքած, որ հաջորդ օրը ջերմություն եմ ունենալու, կարևորը Այս օրն է: Այսօր հոգիս լցրի բերկրանքով, զգացի ազատության շունչը ու հենց դա էր ինձ պետք:

Ես Մանեն եմ, երկրորդ անունս՝ Կոլիբրի։ Մի անգամ ինձ ասացին, որ սատանայից վեց օր շուտ եմ ծնվել (ասում եմ` իմ մասին պատկերացումը լրիվ լինելու նպատակով)։

Երբ ինձ հարցնում են, թե ո՞վ եմ ուզում լինել, երբ մեծանամ, ասում եմ, որ ուզում եմ նախ և առաջ լավ մարդ լինել, իսկ հետո արդեն «արվեստի մարդ»։ Սիրում եմ նկարել, մեկ-մեկ էլ գրքեր եմ գրում։ Դե էլ չասեմ, թե ինչքան շատ եմ սիրում գրքեր կարդալ։

Ես այն սակավաթիվ մարդկանցից եմ, ով հավատում է, որ երազանքները իրականանում եմ։ Իմ կարծիքով, նման չեմ մնացածին, ու առանձնապես ցանկություն էլ չկա նմանվելու։ Մնացածի նման չունեմ նպատակներ, որովհետև երբ ունենում ես կոնկրետ նպատակներ, նրանց կատարվելուց հետո առաջ չես շարժվում, իսկ ինձ համար սահման կարող է լինել միայն երկինքը։

Երբ փոքր էի, արածս ամեն չարության համար ստանում էի համապատասխան պատիժ։ Օրինակ՝ ասում էին. «Գնա՛ սենյակդ, պառկիր քնելու»… Առաջին հայացքից անմեղ այս խոսքերն իմ ականջներում լսվում էին որպես դժոխային դատավճիռ։

Այժմ, երբ մեծացել եմ, հաճախ եմ երազում սենյակումս միայնակ մնալու, ամբողջ օրը քնելու մասին, ու չկա մեկը, ով այդպես ինձ «կպատժի»։

Երկար եմ մտածել, թե ինչու մանկությանս վախերը դարձել են իմ ցանկությունները, և հասկացել եմ. ամեն մի պատիժ սահմանափակում է մեր ազատությունը, և այն միտքը, որ իրավունք չունենք, ասենք, սենյակից դուրս գալու, մեզ ճնշում է։ Այնինչ, հիմա ես հաճախ փակվում եմ սենյակումս՝ ցանկություն չունենալով ինչ-որ մեկին տեսնելու։ Բայց մեկ է՝ այժմ էլ տանել չեմ կարողանում, երբ խոչընդոտում են ազատությանս։

Ի վերջո, այս կյանքն ապրում ենք մեկ անգամ, և արժի այն ապրել ազատ։