Astghik hakobyan

Անսպասելի վայրէջք

Հինգ տարեկանում մեր բարեկամներից մեկն ինձ մի շրջազգեստ էր նվիրել։ Զգեստն ամբողջությամբ կարմիր էր, մեջքը, թևերն ու փեշը եզրավորվում էին սպիտակ ժանյակներով։

Մայրս այնքան էլ չէր սիրում այդ զգեստը, ու քանի որ այդ տարիքում երեխան հագնվում է մայրիկի ճաշակով, ես այդ զգեստը գրեթե չէի կրում։

Այդ օրը մայրիկն ու տատիկը, այսպես ասած, «հացի» էին։ Այդ տարիներին հացը դեռ թոնրով էին թխում, ու նրանք պետք է առավոտից գործի անցնեին։

Մայրիկս, բացելով զգեստապահարանը, անսպասելիորեն որոշեց, որ ես պետք է հագնեմ վերոնշյալ կարմիր շրջազգեստը։ Նա հագցրեց ինձ ու եղբորս, մեզ համար նախաճաշ պատրաստեց, ու խնդրելով, որ տանը խաղանք, չկռվենք՝ գնաց հացատուն, տատիկն արդեն վաղուց սկսել էր գործը։

Ես ու եղբայրս երկար ժամանակ խաղում էինք, բայց ես հանկարծ որոշեցի, որ պետք է գնամ հացատուն՝ մամային ու տատիին օգնելու, ու գնացի։ Իսկ ինչպե՞ս էի օգնում․ սկզբում հացի սեղանից բռով վերցնում էի ալյուրն ու շաղ տալիս ինքս ինձ վրա՝ երևակայելով, թե երկնքից իջնում են ձյան կախարդական փաթիլներ։ Հետո, երբ դրանից հոգնեցի, սկսեցի հացի գնդերը տրորել։ Ես գնացել էի օգնելու, բայց փաստորեն ավելի շատ խանգարում էի։ Մայրիկն ու տատիկն ինձնից «ազատվելու» համար ինձ խմորի մի կտոր տվեցին, ուղարկեցին դրանով խաղալու։ Բայց ես մտածեցի, որ մեր հավերը սոված են, ու ես պետք է նրանց կերակրեմ այդ խմորով։

Հացատնից դուրս եկա ու գնացի ուղիղ դեպի հավաբուն։ Հավաբուն տանող ճանապարհն անցնում էր գետնափոր հորի վրայով։ Հորն ուներ երեք մետր խորություն, մենք այն օգտագործում էինք կարտոֆիլն ամբարելու և ձմռանը ցրտից պաշտպանելու համար։

Բարեբախտաբար, թե դժբախտաբար, այդ տարի մենք կարտոֆիլը տարել էինք նկուղ, իսկ հորում հայրիկս իջեցրել էր քար, երկաթի կտորներ ու մի մեծ փայտե աստիճան։

Տարվել էի խմորի գնդիկով, փորձում էի այն հավասարաչափ բաժանել հավերի քանակով ու չնկատեցի, թե ինչպես ոտքս դրեցի բաց հորի մեջ․․․

Ես կախված եմ օդում, առանց ինչ-որ բանից բռնվելու, շուրջը մութ է։ Գլխավերևից լսում եմ մայրիկի ու տատիկի լացը, հայրս գոռում է․ «Աստը՜ղ, Աստը՜ղ»։ Հետո օդից «վրաս» իջավ հորեղբայրս, գրկեց ինձ։

Պարզվեց, որ փայտե աստիճանից մի մեծ մեխ կար դուրս մնացած, ու կարմիր շրջազգեստի փեշի սպիտակ ժանյակը, կախվելով դրանից, ինձ պահել էր օդում՝ ընդամենը 80 սմ-ով բաժանելով քարերից ու երկաթի կտորներից։

Այդ օրվանից մայրս մոռացավ, որ երբևէ չի սիրել շրջազգեստը։ Վաղուց կարմիր շրջազգեստը փոքր է ինձ համար, բայց մայրս այն խնամքով պահում է իր զգեստապահարանում, որպես փրկված կյանքիս սիրելի հուշ։

lilit hovhannisyan

Ատամները

Այս դեպքը պատահել է, երբ ես դեռ ինը տարեկան էի: 

Ամեն տարի՝ ամռանը, սովորականի պես ես գնում եմ մորաքրոջս տուն՝ Գնդեվազ, վայելելու ամառային արձակուրդները: Դե, ինչպես գիտեք, գյուղում գործը շատ է, և գործն անել ավարտելուց հետո ինչ-որ բան էլի թերի է մնում: Ամենից շատ սիրում եմ ծիրան քաղելու ժամանակահատվածը, քանի որ բարձրանում եմ ծառ, քաղում ծիրանները ու ամենալավերը ուտում:

Մորաքրոջս ընտանիքը ունի երկու հողամաս. մեկը իրենց տան դիմաց է, մյուսը՝ ավելի հեռու (վերևի հող, այդպես են ասում նրանք հեռու հողամասին): Անկեղծ ասած, ես այդ վերևի հողը այնքան էլ չեմ սիրում:

Հա, մոռացա ներկայացնել իրենց տան անդամներին. մորաքույս՝ Հասմիկը, նրա ամուսինը՝ Աշոտ «ձաձան» (այդպես եմ սիրում դիմել նրան), Արմանը՝ մեծ տղան, Անին՝ աղջիկը, Վերժիկ տատին (դարձյալ իմ դիմելու ձևն է) և նրա ամուսինը՝ Ալիկ պապին: Սիրում եմ Աշոտ ձաձայի մեծ մեքենան նստել, որովհետև այն շատ բարձր է և շատ հաճելի է, երբ քամին շոյում է դեմքդ: Լավ, ինչևէ, չշեղվենք թեմայից:

Գործ անելուց հետո շատ ենք հոգնում և, մորաքրոջս կանչելուց հետո, բոլորս գնում ենք ճաշելու: Այս անգամ ես մի շատ արտասովոր բան նկատեցի: Ալիկ պապիկը, երբ ինչ-որ բան էր ուտում, նրա բերանում ատամներ կային, իսկ երբ չէր ուտում` չկային: Շատ ամաչեցի հարցնել հենց Ալիկ պապիկից, դրա համար հարցրեցի մորաքրոջս:

-Մորաքույր, այդ ինչպե՞ս է, որ Ալիկ պապիկն ուտելուց ատամներ ունի, իսկ չուտելուց՝ ոչ:

Նա երկար ժամանակ ծիծաղում էր և չէր կարողանում խոսել: Բայց հետո ես իմացա, որ նա ասել է Ալիկ պապիկին, և հերթական անգամ ճաշելուց Ալիկ պապիկն ասաց.

-Ճիշտ ես նկատել դու, Լիլո ջան: Իմ ատամները պուլտով են. ուտելուց պուլտը սեղմում եմ` գալիս են, վերջացնելուց հետո սեղմում եմ` անհետանում են:

Ու բոլորը սկսեցին ծիծաղել, բայց ես էլի չստացա իմ հարցի պատասխանը: Իսկ հիմա ես արդեն մեծ եմ ու գիտեմ հարցիս պատասխանը:

Ցավոք, Ալիկ պապիկն էլ չկա, որ հիշեցնի այդ պատմությունը, և բոլորս ծիծաղենք:

9-ի դժբախտները

Ա՜յո, ա՜յո, դուք ճիշտ հասկացաք. ես նախապատրաստվում եմ քննություններին: Ու մինչ ասացին, որ քննությունները համակցված թեստերով են լինելու, բանավոր են լինելու, չգիտեմ` էլ ինչ, մենք եկեղեցում սպասում էինք, որ քննությունները դարձնեն գրավոր:

Ուրեմն ինձանից գոհ մի 8 հատ գիրք շալակած եկա տուն, նախապես վայելելով գրքերի ընթերցանությամբ ինձ սպասվող երեկոները, ու հասկացա, որ մոռանում եմ էս տարվա դասերի մասին:

Վայ, բա որ էս տարվա դասերից հարցեր ընկնի, ի՞նչ եմ անելու: Ու անգիր եմ անում հատկապես հայոց պատմության դասերը, որովհետև ինձ թվում էր, ոչ մի թվական չէի հիշելու, բայց արի ու տես, լավ էլ հիշում եմ: Մնում է «զամբյուղը»-ս ջնջեմ, որ ավելորդ տեղ չգրավի: Գնում եմ դպրոց, ու մեկը հանրահաշվի գրավորը գրելուց կհարցնի.

-Երեխեք, ԽՍՀՄ-ը ե՞րբ ընդունվեց:

Կանցնի մի րոպե, ամբողջ դասարանով տխուր ապագային նայող դեմքով կնստենք, ու էն մյուսն էլ կհարցնի, թե Սարդարապատի ճակատամարտը ե՞րբ եղավ:

-Բայց լավ կլիներ, չէ՞, որ էլի համակցված չլիներ:

-Ախ, համակցվածը ո՞րն ա, է:

Ինչպես միշտ, տեսա մի նյութ ու վերնագիրը` «Շատ կարևոր լուր դպրոցականների համար»: Ոնց որ միշտ, էլի մի անկապ բան կլինի, ու չմտա նայելու, որովհետև վախեցա «հիշողության դարակներումս» էլի մի անկապ բան կավելանա: Բայց դու մի ասա, էս անգամ լուրջ էր, ու քննություններն էլ համակցված չեն լինի: Սակայն պատմությունն ու օտար լեզուն բանավոր կմնան:

Ամենասարսափելին դեռ առջևում է: Հայոց լեզվի փոխադրությանը մի 20 էջանոց պատմվածք կտան, ու ինչքան կուզենաս` կգրես:

Խոսքս ուղղում եմ բանավորից բողոքողներին: Հա, բայց ի՞նչ տարբերություն. բանավո՞ր, թե՞ գրավոր: Մեկ է, գրելու ենք էն, ինչ գիտենք: Հասկանում եմ, որ արտագրել կա, հուշել կա, անկապ նշել ու ճիշտ դուրս գալ կա, բայց քեզ պե՞տք է նման քննություն տալը կամ էլ 20 ստանալը:

jora petrosyan

Վարդենիսերեն. մաս 2

Նախորդ նյութս իմ շատ սիրելի ու հարազատ քաղաքի՝ Վարդենիսի բարբառի մասին էր։ Այդ նյութը շատ մեծ արձագանք գտավ թե՛ իմ համաքաղաքացիների շրջանակներում, թե՛ մնացած ընկերներիս մոտ, նույնիսկ խանութներ մտնելիս վաճառողները ասում էին. «Վա՜յ, էն «Վարդենիսերեն» նյութի հեղինակը դու ես, չէ՞։ Շատ լավն էր, ապրես շատ»։ Ու այդ ամենից ոգևորված որոշեցի շարունակել այդ բառարանը։  Բնականաբար, երկար տարիներ կողք-կողքի ապրելուց, Վարդենիսի բարբառի վրա իր ազդեցությունն է թողել  հարևան (թշնամի) երկրի բառացանկը։ Վարդենիսի բարբառում շատ են թուրքերենից և վրացերենից արված փոխառությունները։ 

Եվ այսպես.
Անցած անգամ չէի գրել «կո» բառի մասին,  որը ուղղակի չենք կարող թարգմանել։ «Կո»-ն կո կոն ա».  նմանատիպ «մազալու» պատասխան կստանաք,  եթե վարդենիսցիներից հարցնեք «կո» բառի նշանակությունը։
Հա, իսկ «մազալու»-ն էլ էդ տարօրինակն է կամ զարմանալուն, բայց միևնույն է, բացատրությունը էլի ամբողջ իմաստը չի արտահայտում։
Գտնվելով Վարդենիսում անընդհատ կլսեք «գյա» բացականչությունը։ Դա տղա ընկերների դիմելաձև է։ Դե, շարունակենք սովորել վարդենիսերենը.

ակուշկա-պատուհան
բոստան-այգի
գսմաթ-բախտ
գյանդավ-քաշած օղի
գյոլ-ջրափոս
գսա-զրույց
գյվազ-կավե աման
գյուզ-պոպոկ
միջխան-երկու դաշտերի միջև եղած սիզախոտածածկ սահման
վռազ-շտապ
խայսաթ-բնավորություն
հաջաթ-իր
հալբաթ-երևի
սանդըխք-բուրդ մանելու գործիք
պաքյել-համբուրել
գոնախ-հյուր
բախըլնալ-չուզենալ
դոր-ուր
մեյդան դուրս գալ- հրապարակ դուրս գալ
քյաֆթառ-ծերացած
թալել-գցել
գութի-տարա
գոնդախ-բարուր
շաքիլ-դեմք
հազրա-պատրաստի
բըշտել-վիրավորել
թորկել-թույլ տալ
խըլըսավ-վերջացավ
գյախ-գյախ-երբեմն
խանդակ-փոս
լեն-լայն
փեշերք-քղանցք
ջուխտ-զույգ
խտըտած-գրկած
կոթ-ճյուղ
կանա-կարող է
օղըրթ-ճիշտ
հերթիս-երթիկ
գըլըրեկ-վերև
ջոջ ափեր-մեծ պապի
խերկյ-հերկած տարածք
կասա-ասաց
այլի ֆռանգյի-տարբեր տեսակի
գյազան-ալյումինե մեծ կաթսա
համաշա-միշտ
թամաշա էնել-նայել
գյուլաշ-կոխի բռնվել
թարաֆ-ժամանակ
ժնջիլ-շղթա
ջերգյա-շարք
օթախ-ճաշասենյակ,  հյուրասենյակ
ռաֆադա-հացադմփիկ (լավաշ թխելու հարմարանք)
մոստկալ-պոռթկել
քյունջ-անկյուն
բալքե-գոնե
գոլ-կարճաթև
հոդա-գոմ
կյառ-խուլ
գեղի մեջ-քաղաքի կենտրոն
չանգյալ-պատառաքաղ
քյոնձաղ-աղքատիկ կացարան
քյուրսա-աթոռակ
սարսարի-խենթ
լագյան-աման
հառիքյ-առաստաղ
մինդար-ներքնակ
հիրկուն-երեկո
մհալ չենել-չբարեհաճել
պադռել-զզվել ինչ-որ մեկից
պադրտել-ճաքճքել

Ուրեմն մի բառ կա,  չենք կարող բառերով իր ամբողջ իմաստը արտահայտել, դա «քյունջուպուճախ» բառն է։ Մոտավոր նշանակում է` բոլոր անկյունները, արանքները։
Աբռ-ժբռ-տհաճ մարդիկ՝ տարբեր «կեղտոտ»  միջավայրերից
ափռ-ցփռ կամ ամբախ-զամբախ խոսել-անհիմն  խոսել, վատ բառերով վատաբանել մարդուն,  ասել այնպիսի բաներ,  որոնք չեն համապատասխանում իրականությանը։
Չթարգմանվող մի բառ էլ կա՝ «թմախ»,  որն իր գրական համարժեք բառը չունի,  բայց կան այդ բառով կազմված բառեր,  որոնք կարող ենք թարգմանել,  ինչպես օրինակ՝ թմախ քյար-ժլատ,  ագահ, քձիբ։

Վերացման եզրին կանգնած սեր

Լուսանկարը՝ Էրիկ Խոյեցյանի

Լուսանկարը՝ Էրիկ Խոյեցյանի

Հիմա քչերն են դպրոց գնալու համար լացում, գիշերը անքուն մնում ու ամբողջ շաբաթվա դասերը անում: Այդ քչերի թվի մեջ է մտնում նաև քույրս՝ Անգելինան, ով դպրոցի մոլի երկրպագու է: Անկեղծ, այս հատկությամբ իմ նման է, բայց, ավա՜ղ, ես այլևս այդպիսին չեմ:

Արդեն 2-րդ օրն է, ինչ քույրս դպրոց չի գնում՝ ուրբաթ և այսօր, և այդ երկու առավոտն էլ մեր տանը «պատերազմ» է: Քույս պնդում է, որ գնա դպրոց, իսկ մայրս, մյուս կողմից էլ ես, հորդորում ենք, որ գնա միայն ապաքինվելուց հետո:

Կիրակի երեկոյան, երբ պառկեցինք քնելու, քրոջս հետ երկխոսության մեջ մտա առանց իմ ցանկության: Քույրս 5 րոպե ընդմիջումներով հարցեր էր տալիս.

-Ստե՜լ, որ վաղը ջերմություն չունենամ, կգնա՞մ դպրոց:

-Հա, Անգել ջան:

Հինգ րոպե անց:

-Ստե՜լ, որ ծածկվեմ, շուտ կանցնի՞ ջերմությունս:

-Ըհը:

Երրորդ հինգ րոպեին:

-Ստե՜լ, «բուդելնիկ» դրել ե՞ս:

- Վա՜յ, Անգելինա՛, այո՛: Որ վաղը չջերմես, դպրոց կգնաս, որ ծածկվես, շուտ կիջնի ջերմությունդ, իսկ «բուդելնիկ» դրել եմ, 7: 40-ի վրա եմ դրել: Իսկ հիմա թո՛ղ քնեմ:

Ու, բարեբախտաբար, հարցերի տարափը դադարեց: Բայց առավոտյան էլի՛ նույն պատմությունը: Ես զարմանում եմ, թե մարդ ո՞նց կարող է այդքան լացել դպրոց չգնալու համար: Հա, ճիշտ է, ես էլ եմ տանը ձանձրանում, երբ գիտեմ, որ ընկերներս դպրոցում են, բայց գիտեմ, որ պետք է:

Ու ես առավոտյան քրոջս ոչինչ չասացի, միայն մտածեցի. «Է՜, Անգել ջա՛ն, դեռ 3-րդ դասարան ես, դեռ նոր ես գնում դպրոց, ամեն բան չէ, որ հասկանում ես: Երբ որ դարձար միջին կամ, առավել ևս, ավագ դպրոցի աշակերտ, դպրոց գնալուդ թերևս միակ պատճառը կլինեն այնտեղ քեզ սպասող ընկերներդ, այլ ոչ թե մետաղալարե եռանկյունները, կավիճը կամ էլ նստարանդ: Այս ամենը արդեն քեզ կսպասեն ավագ դպրոցդ էլ ավարտելուց հետո»:

Ու քրոջս թողնելով տանը՝ հեռուստացույցի մոտ լացակումած, սթափվելով, դուրս եկա` այնտեղ ինձ սպասող մեքենայի «տիդ-ի՜դ»-ից:

qristine epremyan

Սերը

Անգլերենի ժամն էր: Թեման՝ սերը: Սերը ընկերոջ, բարեկամի, հակառակ սեռի, ծնողի և առհասարակ, մարդու հանդեպ:

Հարցուպատասխանի էր նման դասը, բայց ես դրա մասը չէի կազմում: Ես չունեի ոչ մի հարցի լիարժեք պատասխան: Ո՞ւր էին կորել մտքերս… Լավ: Ինչևէ, կարևոր չէ…

Հիմա մենակ եմ: Չէ, հիմա երկուսով ենք՝ ես ու ես… Այ, հիմա ինքս ինձ հետ մի փոքրիկ հարցազրուց կանցկացնեմ, ի վերջո պարզելու՝ ինչ է ինձ համար սերը:

Դե՜, սկսենք.

-Ի՞նչ է սերը: Կարո ՞ղ է այն բացատրվել:

-Է՜, չէ: Այսպիսի հարցի չեմ պատասխանի: Ուղղակի անցնենք հաջորդ հարցին:

-Լավ:.. Ո՞րն է սիրո դերը մարդու կյանքում: Կպատկերացնե՞ս կյանքդ առանց սիրո:

-Այ, սա հարց է՜ր… Կարծում եմ՝ սերը մարդու կյանքի երջանկությունն է, այն միակ դրական ու մնայուն բանը, որը կարելի է ունենալ: Չկա սեր՝ չկա մարդ: Մենք ծնվում ենք ու սիրում: Մեռնում ենք ու էլի սիրում: Սերը մարդու ամբողջ կյանքն է, դրա նկարագրությունն ու իմաստը:

Շատ ճոխ ստացվեց երևի, բայց պատկերացրեք՝ մենք դառնում ենք գիտակից ու սիրում ենք: Սիրում ենք նրան, ով հոգ է տանում մեր մասին, ով մեզ ինչ որ լավ բան է նվիրում, ով մեզ ժպտում է, կամ պարզապես նրան, ով մեզ դուր է գալիս… Չեմ պատկերացնում կյանքն առանց սիրո, ոչ միայն իմը, այլև բոլորինը: Այո, ես բոլորի փոխարեն ասում եմ, որ չկա կյանք, որում սեր չլինի:

-Որո ՞նք են իսկական սիրո չափանիշները:

-Չափանիշնե՞ր: Էլ չմտածես նման բաներ: Սիրո մեջ չկան չափեր և նիշեր: Այնտեղ ամեն ինչը տանում է դեպի անսահմանություն…

-Կնախընտրես դո՞ւ սիրել, թե ՞ լինել սիրված:

-Չեմ ասի՝ երկուսը միասին: Չէ, ես միշտ նախընտրում եմ ինքս սիրել: Ավելի լավ է այդպես: Ինձ համար սեր նվիրելը մի փոքր ավելի հաճելի է, քան ստանալը: Ու պատկերացրու, որ բոլորն ինձ նման մտածեն՝ կսիրենք և կլինենք սիրված:

- Մեկի կողմից շատ սիրվելը տալիս է քեզ ուժ, մինչդեռ որևէ մեկին շատ սիրելը՝ քաջություն : Ի ՞նչ ես կարծում դու:

-Միայն կավելացնեմ՝ սերը տալիս է քաջություն, համառություն ու երջանկացնելու ցանկություն, իսկ սիրված լինելը այս ամենի արժանի պատասխանն է…

Վերադառնալով առաջին հարցին, ուզում եմ ասել՝ սերը մարդու անբաժան ընկերն է և միշտ ունի ուշադրության կարիք:

arevik avetisyan portret

Վերջապես եկավ ուրբաթ օրը

Եվ ահա նորից եկավ ուրբաթ օրը: Չէ՛, չէ՛, նրա համար չէ, որ դասերը ավարտվեցին (չնայած դրա համար էլ), բայց ուրախ եմ նրա համար, որ եղբայրս Երևանից գալու է: Այո՛, կարոտել էի, չէ՞ որ երկու շաբաթ է, ինչ չեմ տեսել նրան: Նա ասել էր, որ դասերը վերջանալուն պես գալու է, իսկ նրա դասերը վերջանում են 15:30: Հաճախ ավելի շուտ են վերջացնում: Այսօր այդ օրերից մեկն էր: Դասերը ավարտվել էին ժամը 14-ին, և նա գնացել էր տուն, հավաքել իր գրքերը և շտապել գյուղ: Ես այնքան էի կարոտել, որ 10 րոպեն մեկ զանգում էի: Երբ առաջին անգամ զանգեցի, նա մտածեց, թե մայրիկն է զանգում, բայց ես նրան ասացի, որ ես եմ: Իսկ երբ երկրորդ անգամ զանգեցի, նա արդեն իմացավ, որ ես եմ: Վերցրեց և ասաց.

-Արև՛, հասկացա, երբ հասնեմ Գավառ, կզանգեմ,- քանի որ ես նրան խնդրել էի, որ երբ հասնի Գավառ, անպայման զանգի:

Այդքան զանգերից հետո վերջապես նա հասավ տուն: Ես այնքան էի կարոտել, որ երբ իմացա հասել է, միանգամից վեր թռա համակարգչի մոտից, որպեսզի առաջինը ես տեսնեմ նրան:

Եկավ, գրկեցի, կարոտս առա և մտանք ներս: Նրան այնքան բան ունեի պատմելու, որ չգիտեի` որտեղից սկսել: Պատմեցի, վերջացրեցի: Հետո եղբայրս որոշեց, որ պետք է ֆիլմ դիտի: Դե, ես էլ որոշեցի չխանգարել նրան: Կարճատև արձակուրդն ավարտվեց, և նա նորից գնաց Երևան:

Հիմա ես սպասում եմ, թե երբ է նորից գալու ուրբաթ օրը, որ նորից տեսնեմ եղբորս: Ճիշտ է, մենք հաճախ ենք կռվում, ինչպես բոլոր քույր ու եղբայրները, բայց ես իմ եղբորը շատ եմ սիրում:

Հա՛, մոռացա ասել.

-Ռո՛բ, որ ուրբաթ օրը գաս, իմացի՛ր, միասին շախմատ ենք խաղալու:

«Քարինջ գյուղի կոլտնտեսությունը Թումանյանի լեռներում»

Լուսանկարը՝ Սեդա Մխիթարյանի

Լուսանկարը՝ Սեդա Մխիթարյանի

Ինչպես արդեն շատերդ գիտեք, իմ հայրենի գյուղը Քարինջն է։ Ես նախորդ նյութերում ասել եմ, որ մեր գյուղը իր գեղեցկության համար արժանացել է Մարտիրոս Սարյանի վրձնին։

Մի քիչ պատմեմ` ինչպես է եղել դեպքը։ Սարյանը մի անգամ հյուր է գալիս մեծ լոռեցուն՝ Հովհաննես Թումանյանին։ Երբ Թումանյանն ու Սարյանը շրջում էին Դսեղով՝ Սարյանի աչքից չի վրիպում Քարինջը, որ Դսեղի Դդից աննկարագրելի գեղեցիկ է։ Սարյանն էլ նկարում է գյուղս ու հայտնի դարձնում այն։ Կտավը կոչվում է «Քարինջ գյուղի կոլտնտեսությունը Թումանյանի լեռներում»։ Այդ նկարը գտնվում է Մոսկվայում` ժողտնտեսության ցուցահանդեսում։ Մ. Սարյանի այդ նկարը շատ երկար ժամանակ պատկերված էր 2-րդ և 3-րդ դասարանների հայոց լեզվի դասագրքի կազմին։ Բայց կտավը թերևս այնքան հայտնի չէր լինի, եթե չդրվեր ՀՀ 5000-անոց թղթադրամի դարձերեսին, իսկ մյուս կողմում Թումանյանն է, կարելի է ասել, 5000-անոցը Լոռու խորհրդանիշն է։ Սա զուգադիպությո՞ւն էր, թե՞ օրինաչափություն, բայց յուրաքանչյուր քարինջեցու ուրախությունն ու հպարտությունն է դարձել։

Սևանի աշնանային մեդիա ճամբարում, երբ ներկայանում էի, նշեցի, որ մեր գյուղը Սարյանի վրձնին է արժանացել ու ցույց տվեցի երեխաներին թղթադրամի վրայի նկարը։ Իսկ իմ սիրելի Անին՝ Դսեղից սկսեց հետս վիճել, թե եթե Սարյանը Դսեղ չգար, տեսնեմ Քարինջը ո՞նց էր նկարելու։

Հայկական սնիկերսները

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Օրն արևոտ էր, ու մայրիկս որոշեց վաղ աշնանը սկսած գործերը ավարտին հասցնել՝ ուշ աշնանը: Սուջուխի համար ամեն ինչ պատրաստ էր, ընկույզը վաղուց շարված էր թելերի վրա և սպասում էր արևոտ եղանակի:

-Հասմիկ, արագացրու, որ գաս ինձ օգնես,- պատուհանի մյուս կողմից ասաց մայրս:

Սուջուխի համար պետք է շփոթ պատրաստել:

-Թավան բեր` պեսոկը վառենք: Պահարանի վրա էլ համեմունքներ կան, դրանք էլ բեր:

Գնացի ու բերեցի բոլոր բաղադրիչները, շարեցի կողք-կողքի ու սկսեցինք:

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Նախ «վառեցինք» շաքարավազը, հետո մի քիչ ջուր ու դոշաբ ավելացրինք: Մինչ ես խառնում էի այդ ամենը կրակի վրա, որպեսզի համասեռ զանգված դառնա, մայրիկս մեկ ուրիշ ամանի մեջ լցրեց նախ ալյուր, հետո էլի ջուր ու դոշաբ ավելացրեց: Երբ այդ խառնուրդները համասեռ դարձան, դրանք ևս խառնեցինք իրար ու դրեցինք կրակին: Սա երևի ամենադաժան փուլն է, որովհետև անընդհատ պիտի խառնես, որ «տակը չկպնի»: Բոլոր իրադարձությունները կատարվում էին տատիկիս հսկողության տակ: Վերջապես ամեն ինչ պատրաստ էր, սկսվում էր ամենազվարճալի պահը:

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Ընկույզի շարքերը հերթով թաթախում ենք շփոթի մեջ (դա այն զագվածն է, որի պատրաստումը վերևում նկարագրեցի), հետո հանում ու կախում ենք պարանների վրա, որպեսզի չորանան: Քանի շփոթը տաք է, նույն բանն անում ենք մի քանի անգամ, հետո թողնում արևի տակ չորանալու:

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Լուսանկարը՝ Հասմիկ Գիվարգիզյանի

Երեկոյան դասերս էի սովորում, մեկ էլ ժպիտը դեմքին ներս մտավ մեր բարեկամներից մեկն ու ասաց.

-Այ տնաշեններ, բը էնենց պանը կթողնե՞ն տուսը: Բը որ մեկը իկյը, ծեր հայկական սնիկերսները կյողնը:

Բոլորս ծիծաղում էինք, բայց գիշերը մայրս «սնիկերսները» ներս բերեց: Կամ աչքն էր վախեցել, կամ էլ դրսում շատ ցուրտ էր:

Երբեք բացակա չենք դնելու

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Այդ օրը Արմավիրը տխուր էր: Մանրամասն ներկայացնելու համար երևի սկսեմ ամենասկզբից:

Առավոտյան դպրոցում հայտարարվեց, որ դասերից հետո բոլորը պետք է գնան այգի, ինչ-որ հուշարձանի բացման արարողության համար: Ես որոշեցի վերցնել խցիկս և անպայման ներկա գտնվել արարողությանը: Դասերի ավարտից հետո դպրոցի կազմակերպչի հետ միասին գնացինք այգի: Այգին լուռ էր: Կարծես բնությունը նույնպես հասկանում էր արարողության ողջ նպատակը: Երբ ավելի առաջացանք, արդեն պարզ դարձավ ամեն ինչ:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Հուշարձանը կանգնեցված էր ի պատիվ Արցախի հերոս քառօրյա պատերազմի մասնակից Գոռ Կիրակոսյանի լուսավոր հիշատակի: Ամբոխը լուռ կանգնած էր մեկ մարդու պես , իսկ Գոռի մոր ներկայությունը փշաքաղեցնող էր: 20-ամյա Գոռը Արմավիրի մարզի Արևիկ գյուղի բնակիչ էր: Շատերը եկույթ ունեցան, կարծես բոլորը ուզում էին իրենց խոսքը ասելով մի փոքր մեղմացնել Գոռի մոր խոր վիշտը:

Գոռին և իր բոլոր ծառայակից ընկերներին, ովքեր ընկան քաջերի պես, մենք բոլորս երբեք բացակա չենք դնելու…