Երբևէ ցանկացե՞լ ես լինել Փոքրիկ Իշխանը: Ես ցանկացել եմ: Հա, անհավանական բան է, գիտեմ: Դու էլ ես, չէ՞, մտածել, թե ինչ կանեիր, եթե լինեիր նրա փոխարեն: Ես էլ եմ մտածել: Երբ գիշերը պառկում եմ քնելու, չէ, չեմ քնում, խաբում եմ կոպերիս, իսկ միտքս ու ուղեղս արթուն են մնում: Գիտե՞ս՝ ինչու, ես մտովի քայլում եմ այն անապատով, որով անցել է նա: «Խոսում եմ» աշխարհագրագետի, լապտերավառի, բաոբաբների հետ: Շոյում եմ իմ վարդի գլուխը, չէ՞ որ նա ամենակարևորն է աշխարհում: Նայում եմ վերջալույսին: Փոքրիկ Իշխանն էր ասում. «Մի օր ես քսաներեք անգամ տեսա, թե ինչպես է մայր մտնում արևը»:
Գիտե՞ս… Երբ շատ տխուր ես լինում, լավ է վերջալույսին նայել: Ուրեմն այն օրը նա շատ տխուր էր:
Երևի բոլորն էլ իրենց տխրության ինչ-որ պահի մտովի հիշել են Փոքրիկ Իշխանին, քայլել նրա խոսքերի հետ, մտածել, չէ՞ որ սովորական բառերը խանգարում են լավ հասկանալուն:
Ուրեմն տխրության մեջ էլ գեղեցկություն կա:
Երբ առաջին անգամ էի կարդում գիրքը, անհետաքրքիր էր թվում, դե, այն գիրք է մեծահասակների համար: Բայց հասկացա, որ մեծահասակները երբեք ու ոչինչ չեն հասկանում, իսկ երեխաների համար դժվար է դա նրանց բացատրելը:
Դրա համար սա թող լինի իմ ու քո փոքրիկ գաղտնիքը: Վերցրու, կարդա ու դիր դարակումդ:

Գրիչը ձեռքիս՝ մտածում եմ, թե ո՞րն է իմ կյանքի գլխավոր պակասը, ու հիշում եմ, որ մի անգամ մտերիմներով զրուցում էինք Հայաստանի վատ կողմերից, ու հանկարծ նրանցից մի տղա, որն ապրում է նյութապես ապահով պայմաններում,ասաց, որ մենք չպետք է բողոքենք Հայաստանից, որովհետև այստեղ ամեն ինչ էլ կա: Իսկ ընկերուհիս դրանից հետո ասաց, որ եթե նա էլ տարվա ընթացքում շատ կարճ ժամանակով ապրեր իր հոր հետ, դժվար թե նույնն ասեր:

Այո, հիմա ասում եմ, որ իմ կյանքում պակաս է հայրս, որը Հայաստանի շատ հայրերի պես ընտանիքը պահելու համար մեկնել է արտագնա աշխատանքի:

Տարվա ընթացքում մի որոշ ժամանակ եմ հասցնում նրան տեսնել, կամ էլ, լինում են տարիներ, որ ընդհանրապես չեմ տեսնում: Սա միայն իմ կյանքի պակասը չէ: Եթե հարցնես, 10-ից 8-ը կասեն, որ իրենց կյանքում էլ կա այս պակասը:

Իսկ ինչի՞ համար: Ո՞վ կտա այս հարցի պատասխանը, ո՞վ կլրացնի երեխայի կյանքում հոր պակասը:

Իմ կյանքում պակաս է հայրս, պակաս է լիարժեք ընտանիքս:

Գիտե՞ք՝ գրքերի պակասը կլրացնես մի ամսում մի քանիսը կարդալով, վիտամինի պակասը՝ մրգերով: Իսկ այս պակասը երբեք չի լրացվի, որովհետև ընտանիքը մարդուն պետք է յուրաքանչյուր րոպե, ժամ ու պահ:

Գրչիս թանաքն ավարտվում է, փոխում եմ գրիչս, տետրիս 48 թերթերը  լցվում են, 96 թերթանոցն եմ վերցնում: Տանը բոլորը ննջում են, հաճելի լռություն է, միայն գրչիս՝  թղթին  թեթև հպվելու հազիվ նշմարվող ու  խորհրդավոր ձայնն է լսվում:

Մութ փողոցում մի լուսավոր պատուհան կա. իմն է: Իսկ պատուհանից ներս պատեր չեն, այլ մի ուրիշ մոլորակ՝ հեռու առօրյա հոգսերից ու դուրս` ժամանակ և տարածություն հասկացություններից: Իմ մոլորակում չարը տեղ չունի, աշխատում եմ միայն բարու, բարության և բարի արմատով կամ այն իրենց մեջ կրող այլ բառերի հետ աշխատել,  հերոսներս էլ՝ անշոշափելի, բայց երևակայությանս մեջ ապրող արևագույն էակներ են: Արևագու՞յն. այո՛, չէ՞ որ  ամեն երեկո, երբ ամոթխած  արևը տխրությամբ  կարմրում ու հետաձգում է հրաժեշտի պահը, որ մի քիչ էլ մնա մեզ հետ, ես աչքերով փորձում եմ կլանել լույսն ու ջերմությունը և ժամեր անց դրանք արտացոլել իմ տողերում, հերոսներիս էլ այդպես պայծառ ու ջերմ ստեղծել:

Առաջին փոքրիկ բանաստեղծությունս գրել եմ 39 տառերը յուրացնելուց հետո. մայրիկիս էր նվիրված: Անկեղծ էի գրել, մանկական միամիտ մտքերով ու  բառերով: Դրան հաջորդող այլ փորձերից հետո, չեմ հիշում՝ ինչու՞, չշարունակեցի գրել: Մի օր էլ՝  մյուս օրերի նման սովորական մի օր, դասից տուն վերադառնալու ճանապարհին գլխումս սկսեցին պտտվել նոր բանաստեղծությանս առաջին երկու տողերը: Արագ գնացի տուն ու գրի առա դրանք. մի քանի գեղեցիկ տողեր էլ ավելացրի ու կրկին գրեցի բանաստեղծություն՝ առաջին բանաստեղծությունիցս տարիներ անց: Երբեք չսիրահարված մարդու ձեռքով գրված բանաստեղծություն սիրո մասին, որ շատ բան փոխեց իմ կյանքում ու նորանոր արձակ և չափածո  ստեղծագործություններիս նախաբանը եղավ:

Երկարատև ու ցրտաշունչ ձմեռվանից հետո մի փոքրիկ ձնծաղիկով նոր գարուն մուտք գործեց իմ կյանք:  Գուցե ճիշտ են ասում, որ երկար ժամանակ չգրելուց հետո ավելի մեծ սիրով ես գրիչը ձեռքդ վերցնում ու խոսում թղթի հետ, կարծես գրկում ես  երկար տարիներ չտեսած մերձավորիդ, որին շատ էիր կարոտել ու ամբողջ կարոտդ փորձում ես արտահայտել ամուր գրկախառնության միջոցով:  16 տարեկանում մեծ հանդգնություն կլինի իմ կողմից ինձ գրող անվանելը, չգիտեմ էլ՝ կհամարձակվե՞մ երբևէ կրել գրող-լրագրողի պատվավոր տիտղոսը, թե՞ ոչ, բայց մի բան գիտեմ հաստատ. յուրաքանչյուր ավարտվող տետրին նորն է փոխարինելու, ու գրիչի միջուկի դատարկվելուն պես նոր գրիչ եմ ձեռքս վերցնելու, որպեսզի նոր գրիչով նոր հեքիաթներ «խզբզեմ» թղթին ու նոր մոլորակներ հայտնագործեմ:

Այս տետրն էլ վերջացավ, ներշնչածս արևի ջերմությունն էլ արդեն սպառվում է: Սենյակիս լույսն անջատեմ՝ վաղն էլ արևին հանդիպելու, ջերմություն ու լույս կլանելու և մի նոր սպիտակ տետր սևացնելու ակնկալիքով, մի նոր ձնծաղիկ ստեղծելու ու կրկին կյանքումս գարուն բերելու հույսով:

Պապիկիս տանն էի: Մի քանի օր դարձել էի «ռեմոնտչիկ»: Շոգ օր էր, ես հանգիստ գործ էի անում, մեկ էլ պապիկիս հարևան Սուրիկ պապն եկավ.

-Սևա՛ն, էսա թոռներդ գնալ տեն, հարևանդ էլի ես տեմ ըլի, նարդին բի, նարդին…

Ես արդեն ծանոթ էի նրանց նարդի խաղալուն. առանց կռվելու հնարավոր չէր լինում: Դե, նրանք սկսեցին նարդի խաղալը, ես էլ շարունակեցի գործս:

-Շեշ ու բեշ…

-Արա՛, ի՞նչը շեշ ու բեշ, աչքերդ լավ չի տենըմ, ինչը քեզ ձեռնտու ա՝ թհենց ես ասըմ:

Ինչքան փորձում էի չլսել նրանց ձայները, հնարավոր չէր լինում. ականջի ծայրով լսվում էր: Նրանց խաղը միշտ տևում է երկուսից երեք ժամ, ու այդ ընթացքում այնպիսի կռիվներ են լինում, որ ասելու չի:

-Արա՛, հըմբարիլ չգիդես, էս քարը ըստի չի գալի, է:

-Ո՞նց չի գալի, էս սե, էս էլ՝ եկ:

-Էլի ա ասըմ, այ… Եկը ըստի չի գալի, հրես՝ ըստի, ըստի…

Պահեր էլ լինում էին, որ ընդհանրապես ձայն չէին հանում, կարծես մի քիչ առաջ իրենք չէին կռվում: Իսկ ով հաղթում էր, այնպես էր ուրախանում, կարծես փոքր երեխա լիներ…

Բարև: Այսօր էլի կգրեմ հազարերորդ բարևը, որից հետո չեմ շարունակել, գոնե հարցնեի՝ ոնց ես։ Կներես ինձ, հա՞, դու, որ գուցե հազար անգամ նկատել ես, որ փոխվել եմ, բայց լռել ես։ Նաև դու, որ հորդորել ես հետ գնալ դեպի հինը, որովհետև քեզ այնտեղ ավելի շատ էի դուր գալիս: Կրկին ասում եմ՝ կներես, փոխվել եմ…

Կար մի ժամանակ (արդեն կնշեմ «ժուկով ժամանակով» տարբերակը), երբ ամեն ինչ ուրիշ էր, չէ, ես չունեի վարդագույն ակնոց, հիմա էլ չեմ նվնվա ու չեմ ասի, որ աչքերիցս ընկել է վարդագույն ակնոցը:

Ժուկով ժամանակով ես կյանքին այլ կերպ էի նայում, ինձ թվում էր, թե ամենամեծ խնդիրները ունեմ ես, այն պատճառով, որ իմ տեսադաշտը փոքր էր, իմ կյանքը մի քառակուսու մեջ էր, որտեղ գրեթե բոլորը քիչ թե շատ երջանիկ էին։ Իսկ հիմա հասկանում եմ, որ նույն խնդիրը կարող են ունենալ մի քանի մարդիկ, բայց նրանցից յուրաքանչյուրը այն տարբեր կերպ կզգա:

Զգում եմ, որ կյանքը շատ անարդարություններ ունի, բայց նաև հասկանում եմ, որ դրանք կյանքի անքննելի օրենքներն են։ Ասում են՝ երեխան ծնված օրվանից անմեղ է մինչև այն պահը, երբ մոտենում ես համբուրելու, իսկ նա հարվածում է:

Նրանցից մի քանիսը իսկապես անմեղ են: Նա, ով ծնվեց ու աչքերը բացելով՝ մոր դեմքը տեսնելու փոխարեն միայն խավար տեսավ և դրա մեջ գրեթե աննշմարելի մի լույս։ Այսօր այդ խավարի մեջ լույսը մեծացել է, այդ լուսավորը հենց նա է։ Իսկ այն մեկն արդեն տարիքն առած պառկել է անկողնում ու անիծում է Աստծուն, որ մարդկանց էլ առաջվա պես լավ չի տեսնում: Ու հասկանում եմ, որ մենք չենք գնահատում, ու սիրտս էլի սկսում է ցավել։

Ու անմեղ է նաև այն մեկը, որ ծնված օրվանից մահի հետ կռիվների մեջ է, նա տեսնում է, բայց չի հարվածում։ Այն մեկն է նա, որ իր կարճ՝ 1 տարվա կյանքի 10 ամիսն անցկացրեց հիվանդանոցում՝ բժիշկների ձեռքում՝ ճակատագրի դեմ կռվելով։ Ու նրանք ծնվել են ոչ թե հարվածելու, այլ կյանքից հարվածներ ընդունելու համար:

Բայց նրանք ուժեղ են, դիմանում են ու լռում՝ կարծես թե ոչինչ էլ չի եղել։ Իսկ ես կամ դու կարող ենք նվնվալ ամենահասարակ խնդրի պատճառով՝ չգիտակցելով, որ մեր հնարավորությունները չափից շատ մեծ են։

Տխրում եմ նաև նրա համար, ով պետք է դեռ շատ երկար ապրեր, բայց արդեն երկար տարիներ չկա։ Ջահել էր, իսկ ես կարտասվեմ նրա յուրաքանչյուր հարազատի հետ, երբ իրենց ցավը հիշելով կտխրեն: Ու կարտասվեմ նաև նրա հետ, ով անհագ խմում է, որ ցավերը խեղդի շշի մեջ ու մոռանա։

Ու ես հասկանում եմ, որ կյանքը դաժան է, բայց և կուզեի աչքերիցս մի փոքր տալ նրան, որ գոնե ինձ ավելի լավ տեսնի, ու առողջությունիցս տայի մյուսին, որ այլևս հիվանդանոց չընկնի, կյանքիցս տայի նրան, որ մի փոքր երկար ապրեր։ Երևի մի բան կփոխվեր:

Ու ես դրան զուգահեռ հասկանում եմ, որ ոչինչ էլ տալ կարող չեմ, մենք ոչինչ էլ չենք կարող տալ, բայց կարող ենք սիրել, անընդհատ սիրել, իսկ դա և՛ լավատես աչքեր կտա, և՛ առողջություն, և՛ կյանք։

Իսկ ես էլի տխրում եմ, ու դու մի օր դա կզգաս ու կհարցնես պատճառը, բայց չնեղանաս, եթե ոչ մի կոնկրետ բան չասեմ։ Ես ինքս էլ չգիտեմ։

Ուղղակի փոխվել եմ:

Գիշերը մարդկանց բաժանում է երկու խմբի՝

1. Քնող և հանգստացող մարդիկ,

2. Զբոսնող և զվարճացող մարդիկ:

Ես պատկանում եմ առաջին խմբին, քանի որ ամբողջ օրը զբաղված եմ աշխատելով, սովորելով և երեկոյան այնպես եմ հոգնում, որ քայլելու կամ փողոցի գիշերային լապտերների ու ասֆալտին քսվող լռության համար ժամանակ չի մնում:

Գիտեք, ես ինչ եմ մտածում գիշերվա մասին: Գիշերը արծաթե տանիքով տուն է, ուր անվերջ երազներ են հյուսվում այս կամ այն մարդու համար: Հրաշալի է, չէ՞, ապրել մի կյանքով, որտեղ երազներ կան ամպերից կախ, փողոցում լապտերներ կան չմարող: Հետո հասկացա, որ գիշերը մարդկանց չի բաժանում խմբերի, ու թեև դուք ինձ նման քնում եք շատ շուտ ու չեք հասցնում նայել երկնքին, միևնույն է, դուք ապրելու եք գիշերը այնպես, ինչպես ապրում են չբացահայտված մոլորակների երազները:

Ոմանք էլ սիրում են անձրևը, որն իր հետ երկիր է բերում ծիածանի գույները: Բայց ես նախըտրում եմ անձրևը գիշերով, երբ կաթիլները երկինքն են բերում երկիր: Ամբողջ երկինքը կուտակվում է հոգումդ: Ինչո՞ւ չապրել այդ երկնքով, ինչո՞ւ չժպտալ, երբ շուրջդ աստղերի բույրով գիշերն է սփռված:

Հ.Գ. Շատ ռոմանտիկ ստացվեց…

Տեղից տեղ տեղափոխվելու գլխավոր առավելությունն ինձ համար նոր մարդկանց տեսնելն է, ուղղակի տեսնելը, անգամ եթե մի քանի օրից նրանց այլևս չես հիշելու, իսկ եթե հիշելու ես՝ ավելի լավ:

Երբ ինչ-որ անծանոթ մեկի հետ ճանապարհ ես գնում ու ցանկանում ես քիչ խոսել՝ ցույց տալու համար, որ լուրջ մարդ ես ու տեղի-անտեղի չես խոսում, որոշ ժամանակ անց արդեն ծանոթ դարձած ծառերն ու ճանապարհի եզրային արգելապատնեշները ձանձրացնում են, ու ինքդ ես խոսակցության թեմա փնտրում:
Վերջերս սովորականից շատ եմ այստեղ-այնտեղ գնում, ու ավելի հաճախ՝ մենակ: Մենակ տաքսիով կամ ինչ-որ այլ մեքենայով երթևեկելը ազատ զրուցելու հնարավորություն է տալիս: Երբ վարորդի հետ զրուցում ես քեզ համար բարդ հարցերի շուրջ, քննարկում ես, բանավիճում, վերջում ամեն բան մնում է մեքենայի դռների արանքում, դու նրա համար հերթական հաճախորդ ես, իսկ նա քեզ համար հերթական տաքսիստ, ու հավանականությունը, որ դուք մի օր էլի կհանդիպեք, փոքր է:

Տաքսու վարորդները շատ հետաքրքիր մարդիկ են, նրանցից ոչ ոք մանկուց տաքսիստ դառնալ չի երազել: Մեկին՝ անհաջող բիզնեսը, մեկին՝ երկարաժամկետ գործազրկությունը, մյուսին էլ՝ վարկերն են ստիպել աշխատել: Գուցե կան նաև այս գործով հաճույքով զբաղվողներ, ուղղակի ես չգիտեմ:

Իմ երազանքները երբեք յուրահատուկ չեն եղել, ես չեմ ցանկացել տրոլեյբուսի վարորդ կամ մետրոյում ժետոն վաճառող լինել: Երազանքներս դասական էին՝ սկզբում՝ բժիշկ, հետո՝ ուսուցիչ, լրագրող, իսկ հիմա այդպես էլ չեմ հասկանում՝ վերջիվերջո ինչ եմ երազում, այնպես որ, եթե ինչ-որ մեկի երազանքը տաքսիստ լինելն է եղել, ես դրանից միայն ուրախ եմ:
Իհարկե, կարելի է մեկ ժամ ճանապարհ գնալիս դնել ականջակալները, մի հաճելի երաժշտություն միացնել, գլուխը հենել մեքենայի պատուհանին ու շարժվող օբյեկտներին նայելով՝ ինչ-որ բանի մասին երազել, բայց ինձ համար միշտ էլ ավելի հաճելի կլինի ինչ-որ մեկի հետ զրուցել, որովհետև եթե անընդհատ երազում ես, բոլոր օրերը նման են լինում, իսկ երբ զրուցում ես, օրերը սկսում են տարբերվել:

Կարելի է ժամերով, անվերջ նստել մի անկյունում ու վայելել գիշերային անծայրածիր, մի քիչ մռայլ երկնային այս հրաշք տեսարանը: Ակնդետ նայել լուսնին, որը մխրճված է մուգ ամպերի հետևում, սակայն չի դադարում լուսավորել երկինքն ու երկիրը, զգալ գիշերվա անուշ հոտը ու մտքերով գնալ հեռուները: Կտրվել առօրյա անցուդարձից, անհանգիստ վիճակից, խորը շունչ քաշել ու զգալ ամառային այս պաղ օդը:

Չէր խանգարի ունենալ առանձին մի փոքրիկ ու ջերմ անկյուն, որը միայն իմը կլիներ: Վառեի կողքիս դրված լուսամփոփը, վերցնեի մի հրաշք գիրք ու հեքիաթային զգացողություններով, ժամերով ընթերցեի այն: Հանգստանալու և դադար տալու նպատակով նայեի երկնքին ու մի գավաթ թեյ կամ սուրճ ըմպեի ու նորից շարունակեի անվերջ ընթերցել:

Կյանքն ուղղակի հրաշալի պարգև է՝ տրված Աստծո կողմից: Մենք կանք ու ապրում ենք լավ կամ վատ պայմաններում. կարծում եմ դա այնքան էական չէ, որքան այն, որ մենք պիտի ստեղծենք գեղեցիկը մեր կյանքում ու վայելենք այն:

Գիշերն այնքան երազային է, անուշ ու գեղեցիկ, որ ակամա ծնվում են բազում մտքեր, որոնք մեկը մյուսին հերթ չտալով՝ ուղեղումդ խառնաշփոթ են առաջացնում: Ուզում եմ գրի առնել բոլոր մտքերս, սակայն դրանք այնքան շատ են, որ մինչ մի քանիսը գրում եմ, մյուսներն ակնթարթորեն մոռացվում են:

Կարելի է ուղղակի վայելել գիշերային ակնթարթները, այն հրաշք վայրկյանները, որ գալիս ու գնում են ամեն վառվող ու վայր ընկնող աստղի հետ և զգալ այն բնական գեղեցկությունը, որ տրված է ի վերուստ: