mariam tonoyan

Իմ Հայաստանը մայրաքաղաքից դուրս է

-Գարնանը Հայաստան եմ գալու,- անսպասելի հաղորդագրություն ստացա գերմանացի վիրտուալ ընկերոջիցս:

-Ի՞նչ ես կորցրել Հայաստանում,- փորձեցի հետաքրքրվել:

-Ինձ շատ է հետաքրքրում ձեր երկրի մշակույթը, լեզուն, մարդիկ, այն ամենը, ինչը կապված է Հայաստանի հետ: Այս տարի որոշեցինք փոքրիկ էքսկուրսիա կազմակերպել ընտանիքիս հետ:

«Փոքրի՜կ»,-մտածեցի անմիջապես:

-Իսկ ի՞նչ գիտես Հայաստանի մասին:

-Միայն պատմությունը, բայց ոչ մանրամասնորեն:

«Տարօրինակ է, Հայաստանի ամեն ինչը նրան հետաքրքրում է, բայց երբևէ չի փորձել տեղեկություններ հավաքել»,-մտածեցի ես։

Օգնության առաջարկս սիրով ընդունեց։ Սկսեցի ուղարկել փոքրիկ տեղեկություններ մշակույթի, ժողովրդի, տեսարժան վայրերի, հայկական ավանդույթների ու սովորույթների մասին: Բռնկուն հետաքրքրասիրություն նկատեցի երիտասարդ գերմանացու մեջ, երբ սկսեց հարցեր տալ ու պատասխանները տրամաբանորեն ինքնուրույն փնտրել: Բավական ժամանակ էր անցել մեր վերջին զրույցից, երբ ստացա հերթական հաղորդագրությունը.

-Ես գիտեմ, թե որքան հայրենասեր ես: Այժմ ցույց տուր ինձ քո Հայաստանը` հայրենասերի աչքերով:

Առաջարկը շփոթեցրեց ինձ: Ես կարծում էի, որ այնքան էլ հայրենասեր չեմ, բայց Հայաստանի մասին ճիշտ պատկերացումներ ստեղծելու համար, որոշեցի խնդրին նայել հայրենասերի տեսանկյունից:

-Գիտե՞ս, ես երկար ժամանակ է, ինչ կարծում եմ, որ իմ իրական Հայաստանը Երևանից դուրս է: Այո՛, չեմ ժխտի, որ Հայաստանս թերի կլինի առանց Մատենադարանի, Ծիծեռնակաբերդի, Պատմության թանգարանի կամ մեր երկրի բազմամյա պատմությունը փաստող այլ հաստատությունների և երևանյան այլ հրաշալի վայրերի, բայց իրական Հայստանը գյուղերի ինքնաշեն դռների ու պատերի մեջ է, հյուրասեր ու անշահախնդիր մարդկանց տներում։ Երևանում մարդիկ մի փոքր այլ են` սառը և անտարբեր անծանոթների հանդեպ, ինչպես եվրոպական շատ երկրներում: Բացի այդ՝ շատ են ճնշող, բարձրահարկ նորակառույց շենքերը, որոնք չունեն պատմություն և նման են աշխարհի այլ քաղաքների շենքերին: Իսկ գյուղերում ավանդականը պահպանված է:

Որոշեցի այս կապակցությամբ ուղարկել Ռոբերտո Կել Տորեսի «Հայաստան» երգը, մի քանի հին հայկական ֆիլմեր, ինչպիսիք են՝ «Խոշոր շահումը», «Տերն ու ծառան», «01-99»-ը և այլ ֆիլմեր` Մհեր Մկրտչյանի մասնակցությամբ:

Ֆիլմերը ծառայեցին իրենց նպատակին։ Գերմանացի Շվայդերը ծանոթացավ իրական Հայաստանի ու հայ ժողովրդի հետ, իսկ ես գտա իմ մեջ թաքնված հայրենասիրությունը:

diana karapetyan

Զինվորները

-Էս բաժակով էլ եկեք խմենք մեր զինվորների կենացը:

Նորից հնչեցին այս խոսքերը: Բոլորը ոտքի կանգնեցին, ու լսվեց բաժակների զընգոցը: Բոլորի հայացքները քարացան, ու լռությունը պատեց բոլորին, թեկուզ դա տևեց վայրկյաններ, բայց կարծես  մի հավերժություն լիներ: Այս կենացը կարծես թե բոլորին կտրեց Ամանորից և տեղափոխեց դեպի սահման, տեղափոխեց մեր զինվորների մոտ: Զինվորական կյանք՝ լի փորձություններով ու դժվարություններով, թեկուզ հայրիկս միշտ ժպիտով է հիշում իր ծառայությունը, միշտ ժպիտով է հիշում իր բանակային ընկերներին ու միշտ ասում է, որ բանակի կյանքը դա անմոռանալի է, քանի որ ձեռք ես բերում նոր ընկերներ ու ամենակարևորը, պաշտպանում ես քո հայրենիքը, բայց Աստված չանի ծառայությունը լինի պատերազմի ժամանակ: Հայրիկս միշտ պատմում է իր կյանքի այդ հիշվող ու դժվար ճանապարհը, և միշտ նրա աչքերը տխրությամբ են պատվում:

Փոքր ժամանակ չէի հասկանում, թե ինչու է հայրիկս տխրում ու ամեն բառից հետո սկսում ավելի ու ավելի դժվարությամբ պատմել, բայց հիմա հասկանում եմ, հասկանում եմ, թե ինչու էր տխրում: Դժվար է, ոչ, դաժան է, երբ տեսնում ես, թե ինչպես է թշնամու կողմից սլացող փամփուշտը հարվածում քեզանից մեկ մետր այն կողմ կանգնած ընկերոջդ, և նա հրացանը ամուր բռնելով ընկնում է գետնին, և այդ ամենը քո աչքի առաջ: Դժվար է, երբ սպանում ես, թեկուզ և քո թշնամուն, և տեսնում ես, թե ինչպես է նա սպանում քո ընկերներին: Դժվար է, երբ հասկանում ես, որ մեկ սխալ քայլ, և կհայտնվես թշնամու ճանկերում, երբ հասկանում ես, որ եթե ձեռքերդ վայր դնես, կտուժվի քո ժողովուրդը, և դրա համար շարունակում ես սպանել: Սպանում ես, սպանում են…
Երբ լսում ես, որ ինչ որ մարդ է մահացել, ի՞նչ ես զգում, իսկ երբ լսում ես, որ զինվոր է մահացե՞լ: Ասա, որ այդ երկու զգացողությունները իրարից հազար անգամ տարբերվում են: Եվ ես հիմա չեմ կարող բառերով այդ զգացողությունը նկարագրել, թեկուզ երևի հարկավոր էլ չի, դու ինքդ էլ լավ գիտես դա:
Պապիկս` Հենրիկ Գևորգյանը, ընկել է պատերազմի դաշտում 1994 թվականի հունվարի 6ին: Թշնամու փամփուշտը խոցել է նրան հանկարծակի, ու գիտե՞ք՝ որոնք են եղել նրա վերջին խոսքերը. «Հրացանս չթողեք թշնամին վերցնի, հրացանս չթողեք ստեղ»… Նա չէր ցանկանում, որ իր հրացանով թշնամին հայ սպանի:

Զենքը կործանիչ ուժ է, բայց ինչպես պապիկիս ու հայրիկիս, այնպես և յուրաքանչյուր զինվորի համար զենքը դա սրբություն է ու չպիտի հայտնվի թշնամու ձեռքում:

Զինվոր` ծանոթ և անծանոթ, պիտի գնաս բանակ կամ արդեն բանակում ես, դու ուղղակի պարտավոր ես ուժեղ լինել, պարտավոր ես քեզ լավ նայել ու չտխրել, քանի որ երբ հիվանդ ես դու, հիվանդ են բոլորը, երբ դու տխուր ես, տխուր են բոլորը, իսկ երբ դու ժպտում ես, ժպտում են բոլորը: Մենք` բոլորս ուրախանում ենք քեզանով: Ուժեղ եղիր և հիշիր, որ քեզ սպասում են: Գնա ծառայիր, բայց ողջ և առողջ հետ վերադարձիր:

hasmik vardanyan

1990 թվականի հունվարյան այս օրերին

Հարցազրույց 1990 թվականի Բաքվի ջարդերի ժամանակ փախստական դարձած Թամարա Աբրահամյանցի հետ

-Հորաքո՛ւյր Թամարա, մի քիչ կպատմե°ս  քո մասին։

-Ես ծնվել ու 45 տարի ապրել եմ Բաքվում: Այնտեղ  եմ դպրոց գնացել, բարձրագույն ուսում ստացել, աշխատել:

-Իսկ որտե՞ղ և ինչքա՞ն ժամանակ ես աշխատել։

-Աշխատել եմ նավթի գործարանում, որպես ինժեներ-մեխանիկ, մինչև 1990 թվականի հունվարի 10-ը:

-Բայց այդ ժամանակ ջարդերն արդեն սկսվել էին, չէ՞: Բա քեզ համար վտանգավոր չէ՞ր աշխատել այդ տարիներին:

-Այո՛, սկսվել էին։ Բայց ես կարողանում էի հանգիստ դուրս գալ փողոց, քանի որ սլավոնական արտաքին ունեի։ Նույնիսկ մի անգամ՝ գործի գնալիս, տեսա, թե ինչպես են փողոցում հայերին սպանում, դեմքերը դանակով վնասում, թե ինչպես են հայ աղջիկներին փողոցում բռնաբարում։ Շատ դաժան տեսարաններ էին, մինչ օրս մոռանալ չեմ կարողանում: Իսկ աշխատանքիս վայրում ինձ՝ որպես հայի, շատ լավ էին վերաբերվում, նույնիսկ փորձում էին օգնել:

-Իսկ քո կարծիքով ի՞նչը եղավ ջարդերի պատճառը, ո՞ւմ էր ձեռնտու, կային մարդիկ, ովքեր փորձում էին կանխել այդ արյունահեղությունը:

-Հստակ պատճառ չեմ կարող ասել: Բայց երբ այդ լուրերը տարածվեցին, դեռ 1988 թվականին Սումգայիթում տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին, մենք չէինք պատկերացնում, որ կոմունիստները կթողնեն վիճակը այդպես ծայրահեղ դառնա, և մարդիկ ստիպված կլինեն թողնել իրենց քրտինքով ձեռք բերած ունեցվածքը և փախչեն երկրից երկիր: Բայց մի օր լսեցինք, որ Սումգայիթում մեծ ջարդեր են սկսվել: Ես այդ ժամանակ քրոջս աղջկա հետ հիվանդանոցում պառկած էի, երբ նկատեցինք, որ հիվանդանոցում վիճակը շատ խառն է, բժիշկները այս ու այն կողմ են վազում: Մոտեցանք` հարցնելու, թե ի՞նչ է պատահել, և իմացանք, որ Սումգայիթից վիրավոր մարդիկ են բերում: Հետո նաև իմացանք, որ կոտորում են անխտիր բոլորին, բոլոր հայերին: Այդ ժամանակ Բաքվում դեռ վիճակը այդպես ծայրահեղ չէր, բայց այն տները, որտեղ հայեր էին ապրում, երեկոյան ժամերին անհանգստացնում էին. վախեցնում:

-Իսկ ձեզ հետ ի՞նչ եղավ, ո՞վ օգնեց, ինչպե՞ս հասաք Հայաստան:

-Այն փողոցում, որտեղ մենք էինք ապրում, մեր հարևանները մեզ պաշտպանում էին: 1990 թվականիի հունվարի 12-ին արդեն պետք է վերադառնայինք Հայաստան: Բայց քանի որ վտանգավոր էր անմիջապես Հայաստան գնալու ճանապարհը, պիտի Բաքվից գնայինք Թբիլիսի, հետո Հայաստան: Ու հունվարի 12-ին ես եղբայրս, եղբորս կինը, իմ ընկերուհին և իր տղան, մեր հարևանի օգնությամբ, գնացինք կայարան: Երբ հասանք, եղբայրս և հարևանը գնացին՝ տեսնելու, թե ամեն ինչ ապահով է, որ մենք էլ գնանք: Բայց երբ մոտեցել էին գնացքին, տեսել էին, թե ինչպես են գնացքների միջից հայերին հանում և կոտորում: Եկան մեքենայի մոտ, պատմեցին և որոշեցինք, որ պետք չի գնալ և հետ գնացինք տուն:

-Բա հետո ի՞նչ եղավ, ինչպե՞ս հասաք Հայաստան:

-Եկանք տուն, հարևանները ասացին, որ տնից դուրս չգանք, լույսերը չվառենք, մի խոսքով՝ այնպիսի տպավորություն ստեղծենք, որ տանը մարդ չի ապրում: Իսկ հարևանները դուրս եկան, դարպասները փակեցին և կավիճով դարպասներին գրեցին, թե տունը վաճառված է: Այդ օրերին մենք նույնիսկ վախենում էինք վառարանը վառել: Շատ դաժան օրեր էին, մեկ շաբաթ այդպես մնացինք: Հետո մեր հարևանները մեզ տարան Մառլնեուլի, այնտեղից գնացինք Վրաստան ու հասանք Հայաստան:

-Իսկ ինչպե՞ս ընդունեցին ձեզ Հայաստանում:

-Երբ հասանք Երևան, պետությունը մեզ հատկացրեց 300-400 ռուբլի գումար՝ առաջին անհրաժեշտության իրերը գնելու համար։ Հետո ամեն մեկս մի տեղ տեղավորվեցինք, կեսը հանրակացարաններում, կեսը՝ մանկապարտեզներում: Հետո յուղ, բրինձ, մթերք տվեցին:

-Իսկ ի՞նչ եղավ եղբորդ ընտանիքի հետ:

-Եղբայրս ինձ հետ 4 տարի ապրեց Հայաստանում, իսկ հետո, ինչպես շատ-շատերը, գնաց Ռուսաստան:

-Իսկ դու ինչո՞ւ չգնացիր, ինչպե՞ս կարողացար ինքնուրույն ինքնահաստատվել:

-Ես այդ տարիների ընթացքում արդեն աշխատում էի կարի արհեստանոցում։ Հետո սկսեցի կրպակում սեղանիկի վրա ապրանք վաճառել, այդպես փորձում էի ապրել: Այդ ամենից հետո որոշեցի, որ ինչ էլ լինի՝ պետք է ունենամ իմ սեփական տանիքը, անգամ, եթե դա լինի հանրակացարանի սենյակ: Անգամ անկողնու սպիտակեղեն էի կարում, վաճառում։ Այդպես հավաքեցի գումար և գնեցի հանրակացարանի սենյակը ու մինչ օրս ապրում եմ այնտեղ:

-Կցանկանա՞ս կրկին վերադառնալ Բաքու:

-Դե, իրականում՝ այո՛, քանի որ ես այնտեղ եմ թողել ինձ համար ամենաթանկը՝ ծնողներիս ու եղբորս գերեզմանը: Ճիշտ է, այսքան դժվարությունների միջով եմ անցել, կորցրել տունս, ընկերներիս, այն աշխատանքը, որը սիրով էի անում, ինձ այնքան չեն ցավեցրել, ինչքան այն փաստը, որ ես հեռու եմ ծնողներիս գերեզմանից և գոնե տարվա մեջ մեկ անգամ չեմ կարող այցի գնալ…

Հարցազրույցը վարեց Հասմիկ Վարդանյանը

rafayel najaryan

Հայրս իմ հերոսն է

Հայրս` Աշոտ Նաջարյանը, ծնվել է Գեղարքունիքի մարզի գյուղ Կարմիրգյուղում, հաճախել է այնտեղի համար 2 միջնակարգ դպրոցը։ Նա ընտրել է հայրենիքը պաշտպանելը որպես մասնագիտություն։ Ավարտելով միջնակարգ դպրոցի 10-րդ դասարանը՝ միայնակ գնացել է Երևան և ընդունվել Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական ինստիտուտ։  20 տարեկանում ավարտել է արդեն լեյտենանտի կոչումով  և հենց այդ ժամանակ էլ ծանոթացել մայրիկիս հետ։ Հետո հայրս ավանդույթի համաձայն, գնացել է և խնդրել մայրիկիս ձեռքը, և ամուսնացել են։

Երբ ես ծնվել եմ, հորս տեղափոխել են Քելբաջար՝ ծառայելու։ Հենց այնտեղ էլ ստացել է ավագ լեյտենանտի կոչումը։ Նա ծառայել է առաջնագծում գրեթե երեք տարի։ Որտեղ էլ որ ծառայում էր՝ մեզ հետը տանում էր։ Քելբաջարին հաջորդեց Կապանը, որտեղ ստացավ կապիտանի կոչում։ Կապանում ապրեցինք երկու տարի։ Շենքում ունեինք շատ լավ հարևաններ, որոնցից շատերի հետ մինչ օրս մտերիմ ենք և նույնիսկ միմյանց տներ ենք այցելում։ 2005 թվականին վերադարձանք Երևան, այն քաղաքը, որի համար ես ուղղակի խենթանում եմ։ Անչափ սիրում եմ Երևանն ու իր գեղեցկությունը։ Այստեղ հորս տեղափոխեցին կապի զորամաս, որտեղ նրան տվեցին մայորի կոչում։ Ես այդ ժամանակ շատ էի ուրախացել, քանի որ արդեն հասկանում էի, թե դա ինչ պատիվ է իմ և հորս համար։ Արդեն 22 տարի է՝ հայրս զինվորական է, և դա ինձ համար մեծ հպարտություն է, քանի որ նա իր կյանքի մեծ մասը նվիրել է մեր հայրենքին։ Այս ամենին ի հակադրություն, հայրս անցած տարի ողնաշարի բարդ վիրահատություն տարավ, և դրանից հետո նրան չէր թույլատրվում ծառայել, բայց նա չցանկացավ թողնել իր գործը։ Նույնիսկ քառօրյա պատերազմի ժամանակ հերթագրվել էր, որպեսզի գնար առաջնագիծ և լիներ մեր զինվորների կողքին։ Բայց նրա կարգավիճակը հաշվի առնելով, թույլ չտվեցին գնալ։ Հայրս ունի 5 մեդալ և մի քանի տասնյակ պատվոգրեր:

Հիմա, երբ ես հորս հարցնում եմ.

-Ինչո՞ւ չես թողնում քո աշխատանքը, չէ՞ որ  քո ծառայության 20 տարին լրացել է, և դու կարողես թոշակի անցնել:

Բայց նա ինձ պատասխանում է․

-Տղա՛ս, ես միայն գումարի համար չէ, որ աշխատում եմ։ Ես շատ եմ սիրում իմ գործն ու մասնագիտությունը, քանի որ ես իմ հոգին սերն ու կյանքիս տարիների մեծ մասը դրել եմ այս գործի մեջ և չեմ կարող ուղղակի թողնել իմ աշխատանքը։

Հենց այսպիսին է իմ հերոսը՝ իմ հայրը։

Anush abrahamyan

Արտաշխարհային

Ինչ-որ կարմիր ծայրով վրձնի հաջողվում է ամեն բան նկարել անթերի, թեթև ու եթերային: Իհարկե, այդ վրձինը եթերային է նկարել նաև մեկին, ով կլրացնի այդ պատկերը ու առանց տրտնջալու կապրի այնտեղ, որտեղ բացի պատկերներից, ապրում է նաև երաժշտությունը: Երաժշտությունը ստեղծում է մի գանգրահեր մանուկ: Այդ վրձինը՝ իրեն թաթախելով կապույտի ու սպիտակի մեջ, անզուսպ ու ճկուն քսվել է երկնակամարին: Նրա սպիտակ ներկված թելերից առաջացել են բամբակե ամպեր, որոնք պարփակում են նրան ու մանկանը, հանգիստ օրորվում երազներից առաջացած ժպիտների վրա: Նրա կողքով անցնող երամները բույր են բերում կտուցներին առած: Մի հավերժություն է ապրել այդտեղ ամպի ոգին, բայց միշտ սիրտը թրթռում է, երբ մանուկը փորձում է նվագել նորը՝ ավելի վեհը: Նա երբեք չի տրտնջացել ձանձույթից, որովհետև այնտեղ՝ ամպերի մեջ, ամեն ինչ տարբեր է, ամեն ակնթարթ իր սրտով է…  

Նա հենվել է հաստաբուն մի ծառի, զգում է հողը իր ոտքերի տակ, զգում է հողի ջերմությունը և բերրիությունը, նրա շուրջ հազարավոր ծառեր իրենց՝ հողի կուրծքը խրված արմատներով, միլիոնավոր տարիներ եղել են այդտեղ, լսել քարերի ձայնը ու ավազահատիկների ճչոցը, երբ քամին իրենց իր բերանն է առել: Նրանք հազարավոր տարիներ եղել են երազող հայացների ավետյաց երկիր՝ աճել են ուժ ու զորություն տալով բնության կանաչ ոգուն: Նա ամենուր էր. թե՛ անտառներին շարունակող անապատների ավազահատիկների թպրտացող սրտերում, թե՛ հեռավոր ժայռերի ծերպերում աճած բույսի կողքին, թե՛ ամենաբարձրում: Սլանում է անսահման հեռուն, միևնույնը զգում է հողը, իր կանաչը, ինքն իրեն: Դրա համար երբեք չէր ծերանում բնությունը ու հավերժական էր իր կանաչ սաղարթներով: Նա բնության կանաչ ոգին էր:

Մեկը անթեղել է ներդաշնակությունը սիրո հետ ու մի լավ թրջել` պահելով ծովում: Նա կամքից անկախ, տարածում էր թևերը ու հանգիստ քսում շարժվող ջրիմուռներին, չէ որ զգում է ջուրը իր մեջ: Հաճելիորեն սահեցնում էր հայացքը ջրում, ողջ ուժով խրված արևի վրայով, որը չէր հանգել: Նրա շողերը անցնում էին մամռակալած նավի պատուհանների միջով, հասնում ձկների քարայրներ ու, մտնելով ձկների պարզ աչքերի մեջ, կորչում: Միլիոնավոր անգամներ է լողացել դեպի արևը, հասել այնտեղ ու հոգում անբացատրելի զգացումներ ներարկելով հետ եկել: Ինչքան բան է արել ծովը նրա համար, որքան հաճախ է կուլ տվել աստղերին ու տարել իր կապույտ խորքերը: Ծովը անսահման է, ծովը ապրեցնող է: Նրա մեջ քնելու էին գալիս լուսինը, արդարությունը ու ազնվությունը: Ի վերջո, ծովի մեջ էր արևը, ծովի մեջ էր նա, ում համար ձկները մարգարիտներ էին բերում, իսկ ջրային մյուս կենդանիները իրենց ներկայությամբ լրացնում էին այդ թաց ու երջանիկ պատկերը: Այնտեղ էր ապրում ներդաշնակության ոգին…

Դարեր ապրեցին այդ ոգիները, դարեր կուլ տվեցին առանց վախի ու կարոտի: Յուրաքանչյուրը իր մեջ ապրեց հազարներ: Բայց, մի ակնթարթի սկիզբը դարձավ ավարտ: Հսկայական ծովը ցնդեց ու ընկավ մի հսկայական գնդի խոր ու այրվող վերքերի մեջ, նրա բնակիչների կեսը մեռան ու անհետացան, այդ թվում նաև այն ոգին, ով դեպի արևն էր լողում ու հանդարտեցնում էր ջուրը: Ծառերը, ժայռերը ու անապատները դղրդյունով ընկան գնդի երեսին, ծառերը սկսեցին ծերանալ ու ոչնչանալ, անապատները վերածվեցին անպետքության, ժայռերը համրացան` կորել էր բնության կանաչ ոգին: Երկինքն էլ ընկավ` հազիվ կախվելով հեռավոր մի երազի բարակ թելից, ու ցավից գալարվելով, փաթաթվեց գնդին: Գանգրահեր մանուկը հազիվ նստեց մի փոքր ամպի ու նվագեց, բայց ոչ մեկը չէր լսում նրա երաժշտությունը, այն հալվում էր ու սահելով ընկնում ջուրը, որտեղ էլ կորչում էր: Նրան չէին լսում, որովհետև չկար այն ոգին, որ անզուսպ հիացմունքից վեր կթռչեր ու կգրկեր մանկանը:

Երեք աշխարհների բախումից առաջացած քաոսը շատ ժամանակ անց միայն փոքր ինչ հանդարտվեց: Ծովը տարածվեց հողի կրծքի մեջ, հողը ձեռքը պարզեց դեպի երկինք: Երեք ոգիների բախումից առաջացած քաոսը չի հանդարտվում, նրանք չեն կարողանում ընտելանալ, նրանք բանտարկված են մի հողածին մարմնում: Նրանք չեն ընտելանում, ձգտում են իրենց աշխարհներ, պայքարում են իրենց դարերի համար:

Ես վերցրի իմ կարմիր ծայրով վրձինը, թաթախեցի այն կապույտի ու սպիտակի մեջ, երկար ժամանակ ժպտացի` նայելով սեղանիս դրված հրեշտակին, ով նվագում էր ջութակով: Հետո արագ վրձինը մոտեցրի թղթին: Զգում եմ, չեմ կարողանա նկարել, մի բան ինձ չի թողնում: Ախր, հասկանում եմ, որ բացի բանտարկված ոգուց, ոչ մեկը չի կարողանա հանդարտեցնել փոթորկված ծովին, որը զայրույթից կուլ է տալիս ամեն բան, ոչ մեկը, բացի նրանից, չի կարողանա գտնել ծովի սիրտը: Գիտեմ, որ բացի ամպերում ապրող ոգուց, ոչ մեկը չի կարողանա կանգնեցնել գանգրահեր մանկան լացը, ոչ մեկն այլևս չի կարողանա մխիթարել ծեր ծառերին ու վախեցած ավազահատիկներին, ոչ մեկն այլևս չի լսի համրացած ժայռի երգը: Գիտե՞ք, սիրելինե՛րս, գիտեմ նաև, որ ոչ մեկը չի կարողանա ազատել այդ ոգիներին, բացի ինձնից, ինձնից, որովհետև նրանք իմ մեջ են բանտվել…

gayane harutyunyan

Ձմեռային զորակոչ

Սկսվեց ձմեռաին զորակոչը: Եկան ծնողների դաժան ու չսիրելի օրերը, երբ պետք է գնան ծառայելու իրենց տղաները՝ իրենց ծնողների աչքերը թաց թողնելով: Գնան, որ պաշտպանեն մեզ բոլորիս:

Այս անգամ այդ բոլոր զինվորների շարքերում է նաև իմ եղբայր Մուշեղը: Նրան տեսնելուց միանգամից նկատեցի, որ եղբորս  ժպիտը կեղծ էր, չէր ուզում, որ ծնողները տեսնեն, թե ինքը դեռ չգնացած, արդեն կարոտում է ծնողներին: Գնացինք նրանց տուն, տեսնելով  հորեղբորս կարմրած աչքերը, ես էլ անկախ ինձանից, տխրեցի: Չգիտեի՝ ինչ անել, արցունքներս մի կերպ էի զսպում:

 Քիչ մնաց: Հաշված ժամեր հետո եղբայրս կգնա բանակ՝ մեզ մենակ թողնելով երկու տարով:

Թող իմ ապագա զինվոր եղբորը և մյուս բոլոր զինվորներին Աստված ամուր ձեռքերով պահի ու պահպանի:

Բարի ծառայություն ձեզ, սիրելի զինվոր եղբայրներ:

mariam tonoyan

Մի փունջ խնդիրներ

-Փող չկա, մանդր-մունդրից բացի բան չեմ առե: Ճժերին էլ հլը նվեր չեմ առե, հլը տենանք իմալ ա հլնում…

- Ես էլ որ խանութ մտնում եմ, ինչ առնում եմ, ասում եմ մեշու էժան գնով տվեք: Ի՞նչ անենք… Ո՛չ աշխատանք կա ստե, ո՛չ փող: Ռուսաստանից էլ մարդուս աշխատավարձը չեն ճամփում, որ գոնե Նոր տարի անենք:

Նախատոնական օրերին Գավառի խանութներում ամանորյա գնումներ կատարելիս կարելի էր հանդիպել նմանատիպ հարյուրավոր խոսակցությունների: Ամենուր խոսակցությունների թեման ընտանեկան բյուջեի ճեղքվածքն էր` արտահայտված նյարդային միմիկաներով ու բուռն լարվածությամբ: Ըստ երևույթին, բոլորիս ծանոթ և ցավալի երևույթ է, երբ երեխան Ձմեռ պապիկից խնդրում է այնպիսի արժեքավոր նվերներ, ինչպիսիք գնելը ծնողի համար գրեթե անհնար է դառնում` գումարի սակավության պատճառով: Ինչո՞ւ գումար չկա: Որովհետև մարդկանց մեծամասնությունը աշխատանք չունի տարբեր հասկանալի պատճառներով: Որոշ զանգված զոհաբերում է ընտանիքը` ընտանիքի հոր արտագնա աշխատանքի պատճառով: Դա դիտարկենք որպես առաջին խնդիր:

Հաջորդիվ կարելի է նշել ապրանքների բարձր գները, որոնք հատկապես բարձրանում են Ամանորը «դիմավորելու» նպատակով: Ինչո՞ւ է, որ Գերմանիայում Սուրբ Ծննդյան տոների ընթացքում ապրանքների գները հասնում են նվազագույնին և առավելագույնս յուրացվում, իսկ Հայաստանում այն ունի հակառակ պատկերը` ապրանքների գները բարձր են, իսկ սպառումները` քիչ: Դա երկրորդ խնդիրն է:

Աշխարհագրության դասերին աշակերտները սովորում են, որ ի տարբերություն զարգացած երկրների, Հայաստանը «զարգացող» է: Այս դեպքում չակերտները համարում եմ տեղին, քանի որ ամեն տարի նույն համայնքային խնդիրները տեսնելով և ամբողջ հանրապետության շրջանակներում դժգոհություններ լսելով, կարելի է կարծել, որ մենք ոչ թե զարգացող, այլ տեղում դոփող երկրում ենք ապրում: Համարելով սա պետության կողմից լուծվող խնդիր, երրորդ խնդիրը թողնենք պետությանը և զինվենք համբերությամբ, մինչև…

Բայց չէ՞ որ մեր պետությունը ժողովրդավարական է: Իսկ ինչպե՞ս են սովորաբար լուծվում հասարակական խնդիրները ժողովրդավարական պետությունում. ժողովրդի կողմից շահերի պաշտպանության միջոցով: Իսկ ո՞ւր է մեր ակտիվ հասարակության զգալի հատվածը: Չհամարե՞նք սա չորրորդ խնդիր:

Հարգելի՛ ընթերցող, թեպետ մենք բոլորս էլ ունենք այլ խնդիրներ, որոնք առավել կարևոր ենք համարում, բայցևայնպես, եկեք մի քանի րոպե տրամադրենք հասարակական խնդիրների մասին մտածելուն և դրանց արդարացի լուծման համար պլանների մշակմանը: Չէ՞ որ վաղվա հասարակությունը մենք ենք:

tereza davtyan portret

Դիլիջանի միջազգային դպրոցում

Այցելել էինք Դիլիջանի միջազգային դպրոց: Տպավորություններս շատ մեծ են: Հրաշալի դպրոց, անսովոր և հետաքրքիր միջավայր: Այնտեղ սովորում են շուրջ 68 երկրից 200 աշակերտներ, որոնցից 20-ը հայեր են: Մի փոքր զբոսնելուց հետո հանդիպեցինք մի հայ աշակերտի հետ, և ես իմ սովորության համաձայն սկսեցի «հարցաքննել» նրան:

Հարցազրույց Գագիկ Ամարյանի հետ, ով մեկ տարի է, սովորում է Դիլիջանի միջազգային դպրոցում:

-Որտե՞ղ եք սովորել նախքան այս դպրոցը:

-Ես սովորել եմ Երևանի Շիրակացու անվան ճեմարանում:

-Ի՞նչ տարբերություն կա ձեր նախկին և ներկայիս դպրոցների միջև:

-Դե, իհարկե, ամենամեծ տարբերությունը մարդիկ են, որովհետև միայն Հայաստանի դպրոցներից չեն այստեղ սովորում: Գլխավոր տարբերություններից մեկն այն է, որ մենք չենք կենտրոնանում միայն փաստեր սովորելու վրա, այլ սովորում ենք, թե ինչպես կիրառել դրանք առօրյայում:

-Պատմեք ձեր առաջին տպավորությունների մասին:

-Դպրոցի տեսքը շատ մեծ տպավորություն է թողնում աշակերտի վրա: Երբ առաջին անգամ մտանք շենք, բոլորն սկսեցին ներկայացնել իրենց: Շատ դժվար էր բոլորի առաջ ներկայանալ: Հետո չես հասկանում` ինչ է կատարվում շուրջդ:

-Ինչպե՞ս ընդունվեցիք դպրոց:

-Ես ոչ մի առարկայի քննություն չեմ հանձնել: Հայաստանից ընդունվելու համար 3 փուլ է: Առաջին փուլում ուղարկում ենք որոշակի տեղեկություն մեր մասին, այսինքն, նախորդ դպրոցի գնահատականները, ինչի ենք հասել այս տարիների ընթացքում, և նաև շարադրություն ենք գրում անգլերենով, տարբեր հարցերի ենք պատասխանում:

Երկրորդ փուլը օնլայն է: Սքայփով հարցազրույց ենք տալիս, որտեղ նրանք ավելին են իմանում մեր մասին: Եթե խնդիրներ լինեն լեզվի հետ կապված, ապա հարցազրույցը հնարավոր է նաև հայերենով վերցնել:

Երրորդ փուլում բոլորին կանչում են Երևան և նորից են հարցազրույց վերցնում, շարադրություն և խմբային խաղեր են անցկացնում, և դրանից հետո կազմում են վերջնական կարծիք:

-Անգլերեն իմացությունը պարտադի՞ր է:

-Իրականում անգլերեն իմացությունն ընդունվելու համար պարտադիր չէ, շատերը այստեղ են ստացել այդ գիտելիքները:

-Իսկ նոր ընկերներ ձեռք բերե՞լ եք:

-Իհարկե, չնայած միջավայրը տարբեր է, ես ձեռք բերեցի ընկերներ աշխարհի տարբեր վայրերից:

-Այստեղ ինչ-որ բաժիններ կա՞ն:

-Բաժիններ չկան: Մեք պետք է վեց առարկա ընտրենք: Առաջինը այն լեզուն է, որը խորացված պետք է սովորել, երկրորդ լեզուն, որը կրկին ուզում եք խորացված սովորել: Օրինակ, ես ընտրել եմ անգլերեն` խորացված ուսումնասիրման և ֆրանսերեն` զրոյից սովորելու համար:

Երրորդը մաթեմատիկան է, որը պարտադիր է բոլորի համար: Երեք մակարդակ կարող ենք սովորել: Առաջին ՝ամենապարզ մաթեմատիկան, հետո բարձրագույն մաթեմատիկան: Պետք է ունենաք մի հումանիտար և մի բնագիտական առարկա, դա պարտադիր է: Եվ վերջապես վերջին խումբը՝ արվեստ: Կարող ենք ընտրել երգ, պար, թատրոն, նկարչություն: Սրանցից երեք առարկան խորացված ենք ուսումնասիրում, երեքը` երկրորդային:

Ես շատ մեծ տպավորություններ ստացա դպրոցից և շատ հպարտացա, որ Հայաստանում այսպիսի դպրոց է գործում:

inesa soghoyan

Անցյալ տարվա հիշողություններից

Նոյեմբերի 25-ին մենք «Շահերի պաշտպանություն» դասընթացին էինք, երբ ընկեր Դաշտոյանը հայտարարեց, որ Գյումրիում պետք է լինի TEDx-ը:

TEDx-ը միջոցառում է, որի ժամանակ հավաքվում են տարբեր մարդիկ՝ տարածաշրջանների խոսնակներ, որոնք կիսվում են իրենց ձեռքբերումներով, խորհուրդներ են տալիս, պատմում են պատմություններ:
Ինչպես շատերը գիտեն՝ 2016 թվականին Գյումրին երիտասարդական մայրաքաղաքն էր:
Նոյեմբերի 26-ին 13 հոգով ճանապարհ ընկանք դեպի Գյումրի: Ճանապարհի վրա ծախսեցինք մոտ 3 ժամ, սակայն այդ ժամանակը անցավ ակնթարթի պես, հետաքրքիր խաղերի շնորհիվ: Սկզբում բոլորս ամաչում էինք խոսել իրար հետ, մոտ մեկ ժամ անցնելուց հետո սկսեցինք խոսել:
Հասանք Գյումրի, հանդիպեցինք Գավառ տարածաշրջանի խոսնակին և ծանոթացանք մյուս խոսնակների հետ, որոնք կիսվեցին իրենց փորձով: Պատմեցին շատ պատմություններ դպրոցի, մրցույթների ժամանակ տեղի ունեցած միջադեպերի, ընթերցանություն, ռիսկի դիմելու, գյուղի, զգացմունքների մասին:
Գյումրիից վերադառնալիս բոլորս արդեն ծանոթ էինք, ժամանակն անցավ շատ ուրախ, նույնիսկ այնքան, որ չէինք ուզում տուն հասնել:
TEDx-ը իմ կյանքում շատ բան փոխեց. սկսեցի ազատ արտահայտվել, լինել համարձակ, բացի այդ՝ ձեռք բերեցի հիանալի ընկերներ:

mariam tonoyan

Ժպտա…

Ժպտա՛, ժպտա անկեղծ, ազատ ու սրտաբուխ: Ժպտա՛, և շուտով կնկատես, որ ի պատասխան՝ բոլորն են քեզ ժպտում: Մոռացիր այն ամենը, ինչի պատճառով կարելի է տխրել, քանի որ մեր երջանկությունը կախված է միայն մեզանից: Այդ կապակցությամբ Լինկոլն ասում էր, որ մարդկանց մեծամասնությունը երջանիկ է այնքան, որքան ինքը որոշել է երջանիկ լինել: Իսկ դարերի ընթացքում իմաստացած չինացիները պնդում էին, որ չժպտացող մարդը խանութ չպիտի բաց անի:

Ժպտալ ու երջանիկ լինել հենց այնպես, առանց որևէ շահի կամ նպատակի, ախր, դա այնքան հեշտ է: Չէ՞ որ փողոցում հանդիպող ցանկացած մարդու ժպիտով դիմավորելով՝ մենք հարստացնում ենք նրան: Հարստացնում` անսահման գոհունակություն ու հաճելի տրամադրություն պարգևելով: Ժպիտի այդ ակնթարթները երկար ժամանակ չեն մոռացվում, քանի որ բոլորն ունեն ժպիտի կարիք` աղքատ թե հարուստ, ծեր թե երեխա… Միայն ժպիտի շնորհիվ է բարի մթնոլորտ առաջանում մեր շրջապատում: Անախորժությունների դեմ ժպիտը բնության ստեղծած լավագույն հակաթույնն է համարվում: Ի՞նչ եք կարծում, չարժե՞ մի աննշան ժպիտով օծել այն մարդկանց, ովքեր օրեր շարունակ այնքան զբաղված են լինում, որ նույնիսկ ժպտալու համար ժամանակ չեն գտնում: Կամ մռայլ մարդկանց, ովքեր վատ են վերաբերվում շրջապատում կատարվող ամեն իրադարձության` մանրուքները ողբերգությունների վերածելով: Բայց, այնուամենայնիվ, ժպիտը չի կարելի գնել կամ խնդրել, ո՛չ պարտքով վերցնել, ո՛չ էլ գողանալ, այլ պետք է սրտանց նվիրել ու ստանալ:

Եթե ամանորյա եռուզեռից հոգնած մարդիկ գտվեն, ովքեր նույնիսկ ի վիճակի չլինեն ձեզ ժպտալ, թույլ չե՞ք տա, արդյոք, խնդրել, որ ձեր ժպիտներից մեկը նրանց նվիրեք…